Жәмийетимизде гендер теңлигин тәмийинлеўдиң әҳмийети

Гендер теңлиги турақлы раўажланыўдың тийкарларынан бири.

Халық-аралық көлемде БМШниң Турақлы раўажланыў мақсетлери – басқа бир қатар мәселелер менен бир қатарда гендер теңлиги, ҳаял-қызлар имканиятларын кеңейтиў, сондай-ақ, социаллық теңлик мәселелерин қамтып алған.

БМШ (Бирлескен миллетлер шөлкеми)ниң Турақлы раўажланыў мақсетлерине көре, сиясатта ҳәм жәмийет турмысының бәрше салаларында ҳаял-қызлардың толық ҳәм тең қатнасыўын тәмийинлеў раўажланыў ушын оғада әҳмийетли.

Соңғы жылларда мәмлекет ҳәм жәмийет басқарыўы саласында алып барылып атырған илимий-изертлеўлер – социаллық турмыс келешегине унамсыз тәсир көрсетиўши ҳәдийселерден болған ерлер ҳәм ҳаял-қызлардың тең ҳуқық ҳәм имканиятлары машқалаларын өз ўақтында сапластырыў, басшы ҳәм хызметкерлердиң менежмент саласында жумыс алып барыўдың ең алдыңғы усыллары ҳәмде билим ҳәм компетенцияларын өзлестириўине байланыслы екенлигин көрсетеди.

Жаңаланып атырған Өзбекстанның реформалары қатарында инсан ҳуқық ҳәм мәплериниң үстинлиги, атап айтқанда ерлер ҳәм ҳаял-қызлар ҳуқықларының қорғалыўы, жәмийетте ҳаял-қызлардың ҳуқық ҳәмде имканиятларына итибар мәселеси кең орын алған.

Өзбекстан Республикасы 1995-жылдан бери БМШниң «Ҳаял-қызларға қарата кемситиўлердиң бәрше түрлерин сапластырыў ҳаққында»ғы Конвенциясы ағзасы есапланады ҳәмде ўақты-ўақты менен БМШниң тийисли Комитетине бул салада мәмлекетимизде әмелге асырылып атырған иләжлар ҳаққында өз есабат-баянатларын усынып келеди. Мәселен, 2019 жылда алтыншы баянат усынылған.

Комитет тәрепинен бундай баянатлардың кең түрдеги додаланыўы нәтийжелерине көре, Комитет ағза-мәмлекетлерге өзиниң жуўмақлаўшы усынысларын берип келеди.

Комитеттиң соңғы жыллардағы Өзбекстан берген жуўмақлаўшы усыныслары қатарында Өзбекстанда гендер статистикасын жүритиў ҳәм гендер индикаторларын енгизиў мәселелери бойынша бир қатар сын пикирлер билдирип келинер еди.

Бүгинги күнде гендер теңлиги мәселелери миллий нызамшылығымызда да мүнәсип орын алды.

Мәмлекетимиз тарийхында биринши мәртебе Өзбекстан Республикасының «Ҳаял-қызлар ҳәм ерлер ушын тең ҳуқық ҳәмде имканиятлар кепилликлери ҳаққында»ғы Нызамы 2019-жыл 2-сентябрь сәнесинде қабыл етилип, турмысқа енгизилди.

Бул нызам ҳәзирги күнде мәмлекетимизде гендер теңлигин тәмийинлеўге қаратылған тийкарғы ҳуқықый ҳүжжет болып табылады.

Бул Нызамға көре, гендер бул – ҳаял-қызлар ҳәм ерлер ортасындағы мүнәсебетлердиң жәмийет турмысы ҳәм искерлигиниң бәрше салаларында, сол қатары сиясат, экономика, ҳуқық, идеология ҳәм мәденият, билимлендириў ҳәмде илим-пән салаларында сәўлеленетуғын социаллық тәрепи.

Нызамда ҳаял қызлар ҳәм ерлер ушын тең ҳуқық ҳәмде имканиятларды тәмийинлеў саласындағы мәмлекетлик сиясаттың тийкарғы бағдарлары, бул саладағы мәмлекетлик басқарыў механизмлери белгилеп берилди.

Нызамға муўапық, мәмлекет ҳаял-қызлар ҳәм ерлерге жеке, сиясий, экономикалық, социаллық ҳәм мәдений ҳуқықларды әмелге асырыў барысында тең ҳуқықлылықты кепиллейди.

Нызамның 8-статьясына итибар қарататуғын болсақ, онда әйне жоқарыдағы БМШи Комитетиниң жуўмақлаўшы усынысларында орын алған мәселе яғный, гендер статистикасын қәлиплестириў мәселеси нызамшылық дәрежесинде белгилеп берилгенин көриў мүмкин.

Оған көре, мәмлекетлик статистика органлары гендер көрсеткишлери тийкарында жәмийет турмысының барлық салаларында ҳаял-қызлар ҳәм ерлердиң жағдайын сәўлелендириўши статистикалық мәлимлемени жыйнаўды, оған ислеў бериўди, оны топлаўды, сақлаўды, анализлеўди ҳәм жәриялаўды әмелге асырады.

Буннан тысқары Өзбекстан Республикасы Министрлер Кабинетиниң 2019-жыл 7-марттағы 4235-санлы қарары менен 54 Гендер индикаторлары енгизилген болып, соннан 4 ўи әдил сўдлаўға тийисли.

Яғный, ҳәзирше булар – ҳаял судьялар саны, Ишки ислер уйымларында ҳаял-қызлар саны, өзлерине жақын яки басқа шахслар тәрепинен физикалық яки басқа зорлық-зомбылыққа дуўшар болған ҳаял-қызлар саны ҳәм
15 жастан жоқары болған басқа шахс тәрепинен жынысый зорлыққа дуўшар болған ҳаял-қызлар саны көрсеткишлери бойынша жүритиледи.

Мәселен, бул индикаторларға көре, 2022-жыл ҳалатына Өзбекстан Республикасында судьялардың 16 пайызы ғана ҳаял-қызлардан ибарат болған. Ал, улыўма мәмлекетлик органларда басқарыўшылық тараўында ҳаял-қызлар саны 27 пайызды қурайды.

Яки 2020 жыл мағлыўматларына көре, 14 774 ҳаял-қызлар зорлық-зомбылықтан қорғаныў ордерлерин алған болып, солардан 11 000 өзлериниң өмирлик жолдасларынан қорғаныўға мүтәж болған.

Мине усындай мағлыўматларды топлаў, оларды анализлеў арқалы жәмийетимизде гендер теңлиги машқалаларын өз ўақтында сапластырып барыў мүмкин болады.

Қалаберсе, ҳаял-қызлардың жәмийеттеги орнын яғный, аналық, үй-руўзыгершилик жумыслары ҳ.т.б. есапқа алған ҳалда олардың жәмийет турмысының барлық салаларында өзлериниң ҳуқық ҳәм еркинликлерин, өзлериниң уқып ҳәм имканияларын жүзеге шығарыўда ҳаял-қызларға ерлер менен теңдей имканиятлар жаратыў мәселесин үйренип барыў әҳмийетли болып қала береди.

Мен ойлайман, жоқарыдағы нызам ҳәмде инсан ҳуқықларының үстинлигин тәмийинлеў бағдарында, солар қатары әдил судлаў саласында алып барылып атырған реформалар мәмлекетимизде ҳаял-қызлар ҳәм ерлердиң тең ҳуқықлығының ҳәмде тең имканиятларының еледе кеңирек тәмийинлениўине, бул арқалы жәмийетимизде социаллық теңлик принципиниң терең қәлиплесиўине ҳәм оның раўажланыўына хызмет етеди.

 

 

Еркин  Утениязов,

Қарақалпақстан Республикасы суды судьясы

 

 

Өмир бийбаҳа, оны абайлап сақлайық!

Бүгинги күни елимизде транспортлар санының артыўы менен жолларымызда жол транспорт қағыйдаларын бузыў ҳәдийселери көбейип бармақта. Әлбетте, бул пүткил жәмийетимиз ушын ашынарлы жағдай болып, оннан республикамызда жасаўшы ҳәр бир пуқара өзлерине тийисли жуўмақ шығарыўы тийис. Егер, өзлеримиз тиккелей гүўасы болып яки ғалаба хабар қураллары арқалы жәрияланып атырған материаллардан жуўмақ шығарып, жол тәртиби қағыйдаларына әмел етпесек, турмысымызда бахытсыз ҳәдийселер саны арта береди.

1984-жылы туўылған Елликқала районы турғыны   А.Я. да усындай итибарсыз пуқаралардың бири болып, ол 2022-жылдың 25-январь күни саат 8-30 лар шамасында өзиниң басқарыўындағы пуқара К.Р. ға тийисли «Нексия-2» автомашинасын ҳеш қандай ҳүжжетсиз райондағы  Наўайы аўыл пуқаралар жыйыны аймағынан өтиўши «Қызылқала-Бостан-Гүлдирсин-Төрткүл»  жолы бойлап қубладан арқаға қарай ҳәрекетленип киятырып, өзине қарама-қарсы ҳәрекетленип киятырған пуқара А.Н. ға тийисли «Лассети» марқалы автомашина менен соқлығысып кетеди.

Жүз берген бул жол транспорт ҳәдийсеси нәтийжесинде, «Нексия-2» автомашинасында жолаўшы сыпатында киятырған пуқара Х.Д. аўыр дене жарақатын алып, ўақыя болған жерде өзине келместен қайтыс болады.

Ал, «Ласетти» автомашинасының басқарыўшысы Н.А., жолаўшылар Б.А., О.С., ержетпеген балалар Б.Ҳ., Ж.С, М.С. лар дене жарақатын алып, Елликқала районлық медициналық бирлеспесине келип түседи ҳәм 31-январь күни көрсетилген тез медициналық жәрдемге қарамастан емлеўханада көз жумады.

Бахытсыз ҳәдийсеге ушыраған қалған жолаўшылардың өмири болса, медицина хызметкерлериниң алып барған пидайы хызметлериниң нәтийжесинде аман сақланып қалынады.

Бул жол транспорт ҳәдийсеси бойынша топланған жынаят иси Жынаят ислери бойынша Елликқала районлық суды тәрепинен ҳәр тәреплеме көрип шығылып, судланыўшы А.Я.ға Өзбекстан Республикасы Жынаят кодексиниң тийисли статьялары тийкарында жаза тайынланды.

Жуўмақ орнында соны айтып өтиўимиз керек, ҳәр бир инсан ушын оның өмири бийбаҳа. Оны абайлап сақлаў бизиң ҳәрбиримиздиң әдиўли ўазыйпамыз болыўы лазым.

О.Маўленов,

Жынаят ислери бойынша Елликқала районы судының баслығы

Мақсет пуқаралардың нызамлы ҳуқықларын қорғап, әдил судлаўды тәмийинлеў

Пуқаралардың ҳуқықлары ҳәм еркинликлерин, сондай-ақ, юридикалық тәреплердиң ҳуқықлары ҳәм нызам менен қорғалатуғын мәплерин суд арқалы қорғаў, әдил судлаўды тәмийинлеў бағдарында быйылғы жылдың өткен айлары даўамында республикамыз судлары тәрепинен қандай жумыслар алып барылды? Бул бағдардаға өзимизди қызықтырған сораўларға жуўап алыў мақсетинде Қарақалпақстан Республикасы судының баслығы Камал Тарихов пенен сәўбетлестик.

 -Республикамыз судлары тәрепинен пуқаралардың нызамлы ҳуқықларын қорғап, әдил судлаўды тәмийинлеў бағдарында бир қатар жумыслар алып барылды. Атап айтқанда, жынаят ислери бойынша судлары тәрепинен усы жылдың өткен 8 айы даўамында 1 мың 699 шахсқа қарата 1 мың 318 жынаят иси көрилип жуўмақланған. Бул көрсеткиш өткен жылдың усы дәўирине салыстырғанда ислер саны 442 иске, ал шахслар саны 561 ге көбейгенин көрсетеди.

Сондай-ақ, судлар тәрепинен жәми 19 мың 610 шахстың қарсысына 17 мың 342 ҳәкимшилик ҳуқықбузарлық ҳаққындағы ислер көрилип жуўмақланған болып, өткен жылдың усы дәўирине салыстырғанда ислер саны 6.574 иске, ал шахслар саны 7 мың 242 ге көбейген.

Усы дәўирде жәми 1 мың 163 шахс судланған болып, бул көрсеткиш  өткен жылға салыстырғанда 408 шахсқа көбейген. Әсиресе, Нөкис қаласы (264 шахс), Қоңырат (106 шахс), Қанлыкөл (60 шахс) ҳәм Хожели (58 шахс) районларында жасаўшы пуқараларға қарата суд ҳүкимлери шығарылған ҳалатлары бир қанша артқан.

Қарақалпақстан Республикасы судларында усы  жылдың 8 айы даўамында көрилген ислер ҳәкимшилик ҳуқықбузарлық түрлерине қарай таллап көрилгенде мәжилислер, митинглер, көше жүрислери яки демонстрация шөлкемлестириў, өткериў тәртибин бузыў (15,1 процент), автомобиль транспортында жолаўшыларды тасыў менен лицензиясиз шуғылланыў (13,8 процент), майда бийзарылық (11,1 процент), ишки ислер уйымлары хызметкериниң нызамлы талапларын орынламаў  (10,1 процент) ҳәм транспорт қуралларын мәс ҳалында басқарыў (7,5 процент) менен байланыслы ҳуқықбузарлықлар көбирек көрилгенлиги анықланды.

Судлар тәрепинен көрилген жынаят ислериниң 41,5 проценти (547), ҳәкимшилик ҳуқықбузарлық ҳаққындағы ислердиң 42,2 проценти (7.325), пуқаралық ислердиң 30,3 проценти (4.508), экономикалық ислердиң 56,2 проценти (3087) көшпели суд мәжилислеринде көрилген.

Буннан тысқары, судлар тәрепинен анықланған нызамбузыўшылық жағдайлары туўралы, олардың келип шығыўы себеплерин сапластырыў жөнинде жынаят ислери бойынша 1025 (77,7 процент), ҳәкимшилик ҳуқықбузарлық ҳаққындағы ислер бойынша 550 (5,2 процент), пуқаралық ислери бойынша 122 (0,8 процент), экономикалық ислер бойынша 137 (2,4 процент) айрықша уйғарыў ҳәм усыныслар шығарылған ҳәм тийислилиги бойынша кәрхана, мәкеме, шөлкемлерге жиберилген.

Судлар тәрепинен жынаятшылық ҳәм ҳуқықбузарлықлардың алдын-алыў, ислерди дәслепки тергеў дәўиринде ҳәм судта көриўде жиберилип атырған қәте-кемшиликлерди анықлаў, оларды сапластырыў ҳәм келешекте болдырмаў, бирден-бир суд әмелиятын қәлиплестириў мақсетинде 150 мәрте улыўмаластырыў өткерилип, анықланған кемшиликлерди сапластырыў мақсетинде тийисли кәрхана, мәкеме ҳәм шөлкемлерге 124  усыныс киргизилди.

-Усы дәўирде судларда тийкарынан қайсы жынаят түрлери көбирек көрилген?

-Жынаят түрлери бойынша таллап көргенимизде усы жылдың 8 айы даўамында республикамыз судларында транспорт қураллары ҳәрекети яки олардан пайдаланыў қәўипсизлиги қағыйдаларын бузыў менен байланыслы (24,8 процент), алдаўшылық (17,4 процент) ҳәм урлық (13,3 процент) жынаятлары көбирек көрилген. Сондай-ақ, өткен жылдың усы дәўири менен салыстырғанда ҳайўанат яки өсимликлер дүньясынан пайдаланыў тәртибин бузыў жынаяты 100 процентке, зийнехана сақлаў жынаяты 2,5 есе, алдаўшылық жынаяты дерлик 2 есеге, өзгелердиң мүлкин өзлестириў яки растрата жолы менен талан-тараж етиў жынаяты 1,7 есеге, транспорт қураллары ҳәрекети яки олардан пайдаланыў қәўипсизлиги қағыйдаларын бузыў жынаяты 1,3 есеге, урлық жынаяты 1,3 есеге көбейген.

Соның менен бирге, айырым жынаят түрлери,  атап айтқанда, валюта қымбатлықларын нызамға қайшы рәўиште алыў яки өткериў жынаяты өткен жылдың усы дәўири менен салыстырғанда 40, намысқа тийиў жынаяты 33, коррупция менен байланыслы жынаят 16 процентке азайған.

-Бүгинги күни халықтан пуқаралық ислери бойынша судларға мүрәжатлар көбирек көзге тасланады…

-Ҳақыйқатында да, усы дәўирде Қарақалпақстан Республикасы пуқаралық ислери бойынша судлары тәрепинен жәми 18 мың 349  пуқаралық ис көрилип тамамланған болып, бул көрсеткиш өткен жылдың сол дәўирине салыстырғанда 6 мың 678 иске, яғный 57 процентке  көбейген. Судларда көрип тамамланған пуқаралық ислери категорияларына қарап ажыратылғанда, ең көп келисимлер менен байланыслы ислер (60,7 процент), оннан кейин шаңарақ қатнасықларына байланыслы ислер (17,6 процент), соң айрықша тәртипте көрилетуғын ислер (8,2 процент), мийнет қатнасықлары менен байланыслы ислер (3,7 процент), турақ-жайға байланыслы ислер (2,4 процент) қурайды.

Быйылғы жылда көрилген ислерди өткен жылдың сол дәўири менен салыстырғанда келисимлер, шаңарақ қатнасықларына байланыслы, айрықша тәртипте көрилетуғын ҳәм жер менен байланыслы ислер көбейген болса,  турақ жай, мийнет қатнасықларына байланыслы ислер бираз азайған.

Атап айтқанда, келисимлер, соның ишинде кредит шәртнамасына байланыслы ислер өткен жылдың усы дәўирине салыстырғанда 39,2 процентке көбейген болып, буған соңғы жылларда банклер тәрепинен көплеп кредитлер берилип, лекин оны қайтарыў мәселесинде айырым қарыздарларда қыйыншылықлар болып, нәтийжеде шәртнама шәртлери ҳәм төлем интизамына әмел етилмей атырғанлығы себеп болған.

Сондай-ақ, айрықша тәртипте жүргизилетуғын ислер, соның ишинде юридикалық фактти белгилеўге байланыслы ислердиң көбейиўине шахстың өлгенлиги ҳалаты өз ўақтында ПХАЖ уйымында дизимге алынбай қалғанлығы, бул болса ҳәзирги ўақытта сол шахстың мийрасхорлары тәрепинен мийрасты қабыл етиўге яки оларға ҳәр қыйлы напақалар тайынланыўына тосқынлық етип атырғанлығы себепли бундай фактлердиң суд арқалы тастыйықланыўына, нәтийжеде судқа мүрәжат етиўшилер санының көбейиўине алып келмекте.

Соның менен бирге, тийисли мәмлекетлик уйымлар ҳәм жуўапкер лаўазымлы шахслар тәрепинен шаңарақларды сақлап қалыў илажларының жетерли дәрежеде алып барылмағанлығы нәтийжесинде некеден ажыратыў ҳаққындағы даўа арзалардың да саны өткен жылға салыстырғанда 435 ке көбейген. Ал, суд әмелиятының талланыўы соны көрсетеди, егер бир пуқарадан некеден ажыратыў ҳаққында даўа арза келип түссе, оннан кейин тәреплер араларында және бир неше даўлар келип шығады. Яғный балаларына алимент өндириў, олар менен көрисип турыў, перзентин өзиниң тәрбиясына алып бериў, дүнья-мүлклерин бөлисиў ҳ.т.б. даўа арзалар менен судқа мүрәжат етеди, буған олардың жақын туўысқанлары да қосылып баслайды. Нәтийжеде пуқаралық ислери бойынша судлардың жүклемеси, яғный судта көрилетуғын ислер артып бара береди.

Жоқарыда айтып өтилген себеплерге байланыслы Қарақалпақстан Республикасы пуқаралық ислери бойынша судлары судьяларының орташа бир айлық ис көлеми Өзбекстан Республикасы судлары ишинде ең жоқарыларынан бири болып тур. Буған ҳәзирги күнде Қарақалпақстан Республикасының районлараралық судларында тек ғана 10 судья ислеп атырғанлығы да себеп болмақта. Соның ушын ҳәр бир мәҳәлле Ҳаял-қызлар комитети менен биргеликте ажырасыў алдында турған шаңарақларды жарастырыў илажларын еле де күшейтиў, шаңарақларды қайта тиклеўге қаратылған барлық илажларды көриўи тийис болады.

-Ҳаял-қызлар ҳәм жаслар тәрепинен исленген жынаятларға тоқтап өтсеңиз?

-Быйылғы жылдың 8 айы даўамында ҳаял-қызлар тәрепинен исленген 223 жынаят судларда көрип шығылған болып, олардың саны өткен жыл менен салыстырғанда 84 ке көбейген. Олар тәрепинен исленген жынаятлардың басым көпшилигин алдаўшылық (81 шахс), зийнехана сақлаў (13 шахс), пара бериў (30 шахс) менен байланыслы жынаятлар қураған.

Сондай-ақ, усы дәўирде жаслар тәрепинен исленген  456 жынаят судларда көрилген болып, олардың саны өткен жыл менен салыстырғанда 32,9 процентке көбейген.  Жаслар тәрепинен исленген жынаятлардың басым көпшилигин урлық (105 шахс), алдаўшылық (69 шахс), жол ҳәрекети қәўипсизлиги қағыйдаларын бузыў (48 шахс) ҳәм бийзарылық (31 шахс) жынаятлары қураған.

-Жүз берип атырғн жынаятшылық ҳәм ҳуқықбузарлықтың келип шығыў ҳәм олардың көбейиўи себеби неде деп ойлайсыз?

-Буған пуқаралардың жәмийет ушын пайдалы жумыс пенен жетерли тәмийинленбегенлиги, бурын жынаят ислеп жазасын өтеп келген шахсларға профилактикалық бақлаўдың жетерли дәрежеде орнатылмағанлығы, көбинесе халықтың ҳуқықый саўатлылығын асырыў бағдарында үгит-нәсият жумыслары нәтийжели алып барылмағанлығы тийкарғы себеп болып атырғанлығын көриўимиз мүмкин. Жақында бул мәселе Қарақалпақстан Республикасы Жоқарғы Кеңесиниң гезектеги сессиясында да көрип шығылды. Сонлықтанда депутатлардан ҳәм бул мәселеге жуўапкер шахслардан жынаятшылық ҳәм ҳуқықбузарлықтың алдын-алыў, олардың санын кескин азайтыў мақсетинде халқымыздың ҳуқықый мәденияты дәрежесин арттырыўға қаратылған профилактикалық илажларды күшейтиўди, олардың санын емес, ал сапасын жақсылаўды, сондай-ақ, елимиздиң ҳәр бир пуқарасын жәмийет ушын пайдалы турақлы жумыс орны, яғный олардың бәнтлигин тәмийинлеў бағдарындағы илажларды буннан былай да жеделлестириўимиз тийис.

-Бүгинги күни республикамыз судларының материаллық-техникалық жақтан тәмийинлениўи жағдайына тоқтап өтсеңиз?

-Бул бағдарда елимизде әмелге асырылып атырған өзгерислер қатарында судларға айрықша итибар берилип, олардың материаллық жақтан тәмийинлениўи алдыңғы жылларға қарағанда бираз жақсыланғанын атап өтиўимиз керек. Атап айтқанда, ҳәзирги күнде Қарақалпақстан Республикасы суды, 17 қалалық ҳәм районлық жынаят ислери бойынша суды (Бозатаў районлық судының имараты усы жылы питиў алдында), 5 районлараралық (районлық) пуқаралық ислери бойынша суды, 4 районлараралық экономикалық судының дерлик бәршеси өз алдына имаратлар менен тәмийинленди.

Лекин, пуқаралық ислери бойынша Беруний районлараралық суды менен Беруний районлараралық экономикалық суды, пуқаралық ислери бойынша Қоңырат районлараралық суды менен Қоңырат районлараралық экономикалық суды биргеликте жайласқан имаратлар талапқа жуўап бермейди. Бул имаратлар суд ушын жүдә тар болып, оларда судқа келген пуқаралар ушын күтиў ханалары жоқ, суд мәжилиси заллары судьялар санына тең емес. Әлбетте, келешекте бул судлар да заманагөй типтеги имаратларға жайластырылады ҳәм мәселе өзиниң унамлы шешимин табады, деген үмиттемиз.

Жуўмақластырып айтқанда, Қарақалпақстан Республикасы судлары тәрепинен әдил судлаўды әмелге асырыў, судты түп мәнисинде әдиллик қорғанына айландырыў, халық пенен тиккелей жүзбе-жүз, ашық байланыс формаларын кеңейтип, пуқаралардың бузылған ҳуқық ҳәм еркинликлерин тиклеў бағдарындағы ислер еле де даўам етеди.

 

Сәўбетлескен: Д.АБИБУЛЛАЕВ,

Қарақалпақстан хабар агентлигиниң шолыўшысы

Коррупциясыз келешек

Ҳәзирги дәўирде коррупция көплеген мәмлекетлердиӊ экономикалық ҳәм сиясый раўажланыўына өзиниӊ унамсыз тәсирин көрсетип келмекте. Оған қарсы гүресиў яки оныӊ алдын алыў турақлы түрде әмелге асырылыўы зәрүр болған актуал ўазыйпалардан бирине айланды. Коррупция жер жүзлик көлемде шешилиўи лазым болған глобал машқалалардыӊ бирине айланды десек қателеспеген боламыз. Усы иллет ҳәр қандай мәмлекет ҳәм жәмийеттиӊ сиясый-экономикалық ҳәм социаллық раўажланыўына салмақлы дәрежеде унамсыз тәсириин көрсетип, инсан хукық ҳәм еркинликлериниӊ аяқ-асты болыўына алып келмекте. Сол себепли оған қарсы гүресиў яки алдын алыў халық аралық көлемде әмелге асырылыўы лазым болып ҳәм ол жәҳән сиясатыныӊ еӊ белгили мәселелери қатарынан орын алған. Бул иллет демократия ҳәм ҳуқық үстинлигине зыян жеткизеди, инсан ҳуқықлары бузылыўына алып келеди, базарлар искерлигине тосқынлық етеди, адалардыӊ өмирине қәўип туўдыратуғын жынаятшылық, терроризм ҳәм басқа ҳәдийселер тамыр атып, гүллениўи ушын қолай шараят жаратып береди.

Коррупция үлкен ҳәм киши, бай ҳәм кәмбағал болыўына қарамастан барлық мәмлекетлерде ушырасады. Бул зыянлы иллетти жоқ етиў бойынша пүткил дүнья тәрепинен бир қанша жумыслар алып барылып атырылған болса да бул иллет елеге шекем толық түрде сапластырылмай атыр. Көпшилик жағдайларда бул атама сиясый элитадағы бюракратиялық аппаратқа қарата қолланылады.

Коррупция көплеген мәмлекетлердиӊ жынайы ҳәм ҳәкимшилик нызамшылығы менен ҳуқыққа қарсы ҳәрекет сыпатында көрсетилип келинеди. Коррупцияныӊ тарыйхый келип шығыўын үйренип шығатуғын болсақ, Коррупция (лат. Corrumpere-бузыў) сөзи көпшилик жағдайда лаўазымлы шахслар тәрепинен оларға берилген лаўазым шеӊберинен ҳәм ҳуқықларынан өзлериниӊ жеке мәплеринен келип шыққан ҳалда нызамға ҳәм де этикалық нормаларға қарсы пайдаланылыўы түсиниледи.

Коррупцияныӊ тарыйхый тамыры жүда әйемги дәўир, адамлардыӊ қәўим болып жасайтуғын, сол қәўимде белгили орын тутыў ушын қәўим сәрдарларына саўғалар бериў әдетинен келип шыққан деп болжаў етиледи. Сол дәўирлерде бул жағдай нормал жағдай сыпатында қаралған. Бирақ кейин ала адамлардыӊ сана сезиминиӊ раўажланыўы ҳәм де ой-өрисиниӊ өсиўи, сондай-ақ мәмлекетлердиӊ пайда болыўы ҳәм сол мәмлекетлердиӊ орайласыўы нәтийжесинде коррупция мәмлекеттиӊ раўажланыўына үлкен тосық екенлиги айқынласты. Мәмлекетлердиӊ раўажланыўы нәтийжесинде нызамлар ислеп шығылып, өзлериниӊ конституцияларыныӊ қабыл етилиўи менен коррупцияға қарсы ис-иләжлар күшейди.

Коррупция ақыбетинде әйемги дәўирлерде айырым мәмлекетлердиң ыдырап қулаўына да себеп болған жағдайлар тарийхта өз дәлилин тапқан.

Мәмлекетимизде де коррупцияға қарсы гүресиў ҳәм оныӊ алдын алыў мақсетинде бир қанша ис-иләжлар алып барылмақта. Мысал етип айтқанда, 2017-жылы 3-январь күни «Коррупцияға қарсы гүресиў ҳаққында»ғы Өзбекстан Республикасы Нызамы қабыл етилип, коррупцияға қарсы гүресиўдиӊ хуқықый механизми ислеп шығылды. Бул нызамныӊ қабыл етилиўиниӊ тыйкарғы мақсети коррупцияға қарсы гүресиў ҳәм оныӊ алдын алыў тараўындағы қатнасықларды тәртипке салыўдан ибарат. Өз нәўбетинде бул нызам пуқараларға коррупция ҳәм коррупцияға байланыслы нызам бузыўшылықтыӊ не екенлиги ҳәм оныӊ унамсыз тәсири қандай жағдайға алып келетуғынлығы хаққында мағлыўмат береди.

Коррупцияға қарсы гүресиўде халқтыӊ хуқықый санасы ҳәм ҳуқықый мәдениятын жоқарылатыў, мәмлекет органлары ҳәм басқа да шөлкемлер хызметкерлериниӊ ҳуқықый саўатқанлығын асырыў, билимлендириў орайларында коррупцияға қарсы гүресиў тараўындағы ҳуқықый тәлим-тәрбия мәселелери Нызамныӊ 16,17,18-статияларында өз көринисин тапқан. Себеби, ҳуқықый сана ҳәм хуқықый мәденияты жоқары болған ҳәм ҳуқықый тәлим ҳәм тәрбиясы жетик болған инсанлар унамсыз иллетке жол қоймайды. Бул Нызамныӊ және бир өзине сайлығы, Нызамныӊ 5-бабында коррупцияға байланыслы нызам бузыўшылықларды анықлаў, оларды сапластырыў, қатаӊ жуўапкершиликтиӊ бар екенлиги нәзерде тутылған.

Қабыл етилген Нызам мәмлекет ҳәм жәмийет раўажланыўына унамсыз тәсир етиўши иллетге қарсы гүресиўдиӊ механизми сыпатында хызмет етеди. Солай екен жуўмақлап айтқанда, келешекти коррупциясыз биргеликте қурыў ҳәм буныӊ ушын еӊ алды менен өзимизди өзимиз тәрбия қылыўымыз, коррупцияныӊ ҳәр қандай көринисин сапластырыў ушын биргеликте гүресиўимиз зәрүр.

Коррупция келешек – әўладларға мийрас.

 

М.Байниязов

Қарақалпақстан Республикасы

судының судьясы

“Пара бериўши болмаса, Пара алыўшы да болмайды”

Коррупция жәмийет раўажланыўы жолында ең тийкарғы тосықлардан бири есапланады. Әлбетте, Коррупцияға қарсы гүрес сиясаты жәмийет сиясий турмысының ең әҳмийетли бағдарларынан бири болып, оған қарсы гүрес нызамшылықты жетилистириўден баслап пуқараларды тәрбиялаўға шекем болған басқышларда алып барылыўы зәрүр.

Коррупцияның ең биринши басқышы пара бериў болып, бул лаўазымлы шахсты нызамсыз жол менен байыўына қызықтырыўға ҳәм хызмет миннетлемеси менен байланыслы болған қандай да белгили бир ҳәрекетлерди орынлаўда оны өзине аўдырып алыўға имкан жаратады. Парахорлық жынаяты өзине тән қәсийетке ийе болып, бул болса бир шахс тәрепинен сәдир етилиўи мүмкин емес. Парахорлық кеминде еки шахстың пара бериўши ҳәм пара алыўшының тиккелей байланыслылығы тийкарында жүзеге келеди. Соның менен бирге, айырым жағдайларда парахорлық жынаяты жүз бериўинде дәлдәлшылар да айрықша орын тутады.

Солай етип, парахорлық басқарыў органлары хызмети тәртибине қарсы қаратылған үш бийғәрез лаўазым жынаятлары – пара алыў, пара бериў ҳәм пара алыс-беристе дәлдәлшылықты өз ишине алады.

Өзбекистан ғәрезсизлиги жәрияланыўы менен суд-ҳуқық системасын реформалаў барысында бир қатар ўазыйпалар белгилеп алынды. Дүзилип атырған демократиялық ҳуқықый мәмлекетимиздиң әҳмийетли принциплеринен бири сыпатында нызам үстинлиги тәмийинленди. Сол ушын да, суд-ҳуқық системасын басқышпа-басқыш реформалаў барысында избе-излик пенен алып барылып атырған мәмлекет сиясаты социал-экономикалық жағдайына зыян келтириўши апат сыпатында ен жайылып атырған коррупцияның ҳәр қандай көринисиндеги қәўипке қарсы гүрести күшейттириў әҳмийетли ўазыйпаға айланды.

Мәмлекетте халықтың ҳуқықый санасы ҳәм мәдениятын жетилистириў, жәмийетте коррупцияға қарата кескин қарсылық мүнәсибетин қәлиплестириў, мәмлекет ҳәм жәмийет турмысының барлық тараўларында коррупцияның алдын алыў барысында кең көлемли ислер әмелге асырылмақта.

Мәмлекетимиз басшысы Ш.М.Мирзиёев тәрепинен коррупцияға қарсы гүресиў тараўындағы мәмлекет сиясатының тийкарғы бағдарлары белгилеп берилип, коррупцияға қарсы ҳуқықбузарлықларды өз ўақтында анықлаў, оларға шек қойыў, олардың ақыбетлерин, оларға имкан бериўши себеплер ҳәм шәрт-шараятларды сапластырыў, коррупцияға қарсы ҳуқықбузарлықларды сәдир еткенлик ушын жуўапкершиликтиң айқынлығын тәмийинлеў тараўында әмелге асырылып атырған ислерди жаңа басқышқа көтерди.

Атап айтқанда, 2017-жыл 3-январь күни “Коррупцияға қарсы гүресиў ҳаққында”ғы Өзбекистан Республикасы Нызамы ҳәм 2017-жыл 2-февраль күни “Коррупцияға қарсы гүресиў ҳаққында”ғы Өзбекистан Республикасы Нызамының қағыйдаларын әмелге асырыў ис-иләжлары ҳаққында”ғы ПҚ-2752-санлы Қарары қабыл етилди. Сондай-ақ, арнаўлы Қарар менен 2017-2018-жылларға мөлжелленген коррупцияға қарсы гүресиў бойынша республика мәкемелераралық комиссиясы дүзилди.

Сондай-ақ, аймақларда суд, ҳуқық қорғаў ҳәм бақлаў тексериў органларында коррупцияға қарсы гүресиў мақсетинде пуқаралар менен орынларда өткизилген көшпели қабыллаўлары нәтийжеси бойынша Өзбекистан Республикасы Бас министри, Өзбекистан Республикасы Президентиниң Мәмлекетлик мәсләҳәтшиси ҳәм Есап палатасы баслығы орынбасары тәрепинен тастыйықланған жыйналыс Баяннамаларында белгиленген ўазыйпалардың орынланыўын тәмийинлеў бойынша Өзбекистан Республикасы Олий суды ҳәм Судьялар жоқары кеңеси баслықлары тәрепинен 2017-жыл 30-сентябрьде қабыл етилген “Суд органларында коррупцияға тән ҳуқықбузарлықларға қарсы гүресиў, сондай-ақ оларға имкан бериўши себеп ҳәм шәрт-шараятларды сапластырыўға қаратылған ис-иләжлар ҳаққында”ғы қоспа қарары ҳәм де “Судьялар тәрепинен әдил судлаўды әмелге асырыў, судьялық анты, әдеп-икрамлылығына әмел етилиўин тәмийинлеў, лаўазымынан пайдаланыў, парахорлық ҳәм басқа нызамсыз ис-ҳәрекетлердиң сәдир етилиў жағдайларының алдын алыў ҳәм де шек қойыў, халық пенен ашық пикирлесиў, судлардың ашық-айқынлығын тәмийинлеў” жүзесинен комплекс ис-иләжлар дәстүри қабыл етилди.

Бул арнаўлы ҳүжжетлер Өзбекистанның халықаралық майдандағы абырайын және де көтерилиўине хызмет етиўи менен бирге, коррупцияның алдын алыўға ҳәм халықтың ертеңги күнге болған исенимин беккемлеўге үлкен үлесин қосады.

Соның менен бирге, суд, ҳуқық қорғаў уйымлары ҳәм бақлаў органлары системаларында коррупцион ҳәрекетлер ҳәзирге шекем даўам етип келинип атырғанлығы, мәмлекетлик мекемелердиң бир қатар басшылары тәрепинен ийелеп турған лаўазымы есабынан нызамсыз байлық арттырыўға умтылыўы киби унамсыз жағдайлар сақланып келинип атырғанлығы мәмлекет ҳәм жәмийет мәплерине айтарлықтай зыянын тийгизбекте.

Биз өз гезегинде бундай зыянлы ис-ҳәрекетлерден, бир сөз бенен айтқанда жынайый ис ҳәрекетлерди ислеўден өзлеримизди ҳәм де перзентлеримизди ҳәр тәреплеме сақлаўымыз тийис, жасларымыздың сана-сезими ҳуқықый жақтан бундай пәс болып жетилисиўиниң алдын алыўымыз кереклигин ҳеш ўақытта ядымыздан шығармаўымыз керек.

Буның ушын ең дәслеп өзимиздиң ҳуқықый билимимизди асырып, нызамларға ҳүрмет пенен қараўды үйрениўимиз шәрт.

 

Д.Разов

Жынаят ислери бойынша Қоӊырат

районы судыныӊ баслығы  

Жаңа өмирге және бир имканият есиги ашылды

Жынаят ислери бойынша Қоңырат районы судында  Қоңырат районы аймағындағы 27-санлы мәнзил колониясында еркинен+ айырыў жазаларын өтеп атырған шахслардың еркинен айырыў жазасының өтелмеген бөлегин жеңиллеў жазаға алмастырыў ҳәм шәртли азат етиў ҳаққында колония администрациясы тәрепинен киритилген усынысы көрип шығылды.

Суд мәжилисинде колония ўәкили Н.Сейтмуратов маҳкумлердиң жазаларын өтеў дәўиринде ишки тәртип қағыйдаларын бузбағанлықларын, жазаларын өтеў дәўиринде өзлерине бириктирилген ўазыйпаларды өз ўақтында ҳәм булжытпастан орынлағанлықларын, сондай-ақ дүзетиў иси жазасына алмастырыў ушын зәрүрли болған жазасының нызамда белгиленген мүддетлерин өтеп болғанлықлары ушын келтирилген усынысты қанаатландырыўды сорады.

Өз гезегинде маҳкумлер суд мәжилисинде ислеген қылмысларынан пушайман екенликлерин, енди бундай ислерге қол урмайтуғынлықларын, және бир мәрте имканият берилсе өз шаңарақлары ҳәм жәмийет ушын пайдалы мийнет пенен шуғылланатуғынлықларын билдирди.

Суд, келтирилген усынысты үйренип шығып, прокурордың ҳәм колония ўәкилиниң пикирлерин итибарға алып, бир маҳкумге қарата Өзбекстан Республикасы ЖКниң 73-статьясына тийкар еркинен айырыў жазасының өтелмеген бөлегинен шәртли азат етилди, қалған маҳкумлердиң өтелмеген жазалары ЖКниң 74-статьясына тийкар дүзетиў иси жазасына алмастырылды.

 

Ерполат Бердиев,
Жынаят ислери бойынша Қоңырат районы суды судьясы

Хожели районы “Таскɵпир” МПЖ имәратында кɵшпели суд мǝжилиси ɵткерилди

2022-жыл 27-май күни жынаят ислери бойынша Хожели район суды баслығы И.Алланиязов, Хожели районы “Таскɵпир” МПЖ имаратында кɵшпели суд мǝжилисин ɵткерип материаллық жǝрдемге мүтǝж болган ер жетпеген перзентлерин материаллық тǝмийинлеўден мойын таўлаған шахсларға ϴзбекстан Республикасы ҳǝкимшилик жуўапкершилик ҳаққындағы кодексиниң 474-статьясында кɵрсетилген ҳуқықбузарлықты сǝдир еткени ушын ҳǝкимшилик қамақ жазалары тайынланды.
И.Алланиязов,
жынаят ислери бойынша Хожели район суды баслығы

Нызамшылықтағы жаңа институт жарасқанлығы мүнәсибети менен ҳәкимшилик жуўапкершиликтен азат етиў  

Жарасқанлық мүнәсибети менен жазадан азат етиў әмелияты 2001-жылда жынаят кодексине 661-статья сыпатында киргизилген еди. Бул институт әмелиятта өзин ақлады ҳәм бүгинги күнде ҳәм нәтийжели пайдаланылып келинбекте. Жарасқанлық институты енгизилгенлиги себепли жүдә көп пуқаралар жынайы жуўапкершиликтен азат етилди ҳәм азат етилмекте. Соның менен бирге билип-билмей жынаят ислеген пуқаралар нызамшылықта бул имканияттан ақылға уғрас пайдаланып, ислеген қылмысынан пушайман болып, өз-ара жарасып, дурыс жуўмақлар шығарып атыр.

Суд статистикасы мағлыўматлары ҳәм де жарасыў ҳаққындағы ислер бойынша суд әмелиятын үйрениў нәтийжелери соны көрсетеди, жынаят нызамшылығына усы институттың киргизилиўи жынайы ҳуқықый мүнәсибетлерди еркинлестириўди әмелге асырыўда қурал болды. Усы институт жәбирлениўшилердиң ҳуқықларын исенимли қорғаў, республикада судланғанлық жағдайын кемейттириў, жынайы жуўапкершиликтен азат етиў институтының кеңирек қолланылыўына имканият жаратады.

Жарасыў институты жынайы жуўапкершиликтен азат етиў түри сыпатында шахстың айпкерлиги мәселесин шешпей турып жынаят ислерин тамамлаў  ушын тийкар болады. Сынаўдан унамлы тәреплер менен өткен бул әмелият ендиликте ҳәкимшилик жуўапкершилик ҳаққындағы ислерге де қолланылып атыр.

2021-жылдың 30-сентябрь күни Өзбекстан Республикасы Олий Мәжилис Сенатының мәжилисинде «Өзбекстан Республикасының Жынаят кодексине ҳәм де Өзбекстан Республикасының Ҳәкимшилик жуўапкершилик ҳаққындағы кодексине өзгерислер киргизиў ҳаққында»ғы нызамы мақулланды.

«Өзбекстан Республикасының Ҳәкимшилик жуўапкершилик ҳаққындағы кодексине қосымша ҳәм өзгерислер киргизиў ҳаққында»ғы 720-санлы Өзбекстан Республикасы Нызамы  2021-жыл 4-октябрь күни Өзбекстан Республикасы Президенти тәрепинен қол қойылды. Усы нызамға тийкарланып Ҳәкимшилик жуўапкершилик ҳаққындағы кодекси  212-статья менен толықтырылды. Бул статья жарасқанлығы мүнәсибети менен ҳәкимшилик жуўапкершиликтен азат етиў деп аталады. Ҳәкимшилик жуўапкершилик ҳаққындағы кодексте аты аталған жәми 12 статья жарасыў институтына түсетуғынлығы көрсетилген.

Мәселен, Ҳәкимшилик жуўапкершилик ҳаққындағы кодекстың    40-статьясы (жала жабыў), 41-статьясында (ақыретлеў), 45-статьясында (пуқаралардың жасаў орны қол қатылмаслығын бузыў), 46-статьясында (пуқараға руўҳый яки материаллық зыян жеткериў мүмкин болған мағлыўматларды әшкара етиў),  461– статьясында (жеке өмир қол қатылмаслығын бузыў), 52-статьясында (жеңил дене жарақатын жеткериў), ҳәм соған уқсас ҳәкимшилик ҳуқықбузарлықларды исленген шахс, егер ол өз айбына ықрар болса, жәбирлениўши менен жарасса ҳәм жеткерилген зыянды сапластырса, ҳәкимшилик жуўапкершиликтен азат етилиўи мүмкин. Алдын тәреплер жарасқан, өз-ара келискен, зыянлар қапланып, ортада бир-биреўине келиспеўшиликлер қалмаған жағдайларда ҳәм суд ҳәкимшилик жазаға тартыўға мәжбүр еди.

 

 

Султанмурат Давлетмуратов,

Қарақалпақстан Республикасы суды судьясы

Ҳәкимшилик ҳуқықбузарлық ҳаққындағы ис бойынша шығарылған қарар үстинен шағым етиў тәртиби ҳәм мүддетлери

Өзбекстан Республикасы Ҳәкимшилик жуўапкершилик ҳаққында кодексиниң 315-статьясына муўапық, ҳәкимшилик ҳуқықбузарлық ҳаққындағы ис бойынша қарар үстинен жоқары турыўшы органға (лаўазымлы шахсқа) яки жынаят ислери бойынша район (қала) судына, яки жынаят ислери бойынша район (қала) судының қарары үстинен болса апелляция инстанциясы судына шағым берилиўи мүмкин.

Экономикалық судтың қарары үстинен Өзбекстан Республикасы Экономикалық процессуал кодексинде белгиленген тәртипте, пуқаралық ислери бойынша судтың қарары үстинен Өзбекстан Республикасы пуқаралық процессуал кодексинде белгиленген тәртипте шағым берилиўи  мүмкин. Шағым ҳәкимшилик ҳуқықбузарлық ҳаққындағы ис бойынша қарар қабыл қылған орган арқалы яки тиккелей шағым жолланып атырған судқа бериледи.

Ҳәкимшилик ҳуқықбузарлық ҳаққындағы ис бойынша қарар шығарған орган (лаўазымлы шахс) шағымды алғанан соң оны үш күн ишинде ис пенен бирге шағымды көрип шығыў ҳуқықына ийе болған органға (лаўазымлы шахсқа) жибереди.

Ҳәкимшилик ҳуқықбузарлық ҳақкындағы ис бойынша қарар бойынша шағым берген шахс мәмлекетлик бажы төлеўден азат етиледи.

Усы кодекстиң 316-статьясына муўапық, ҳәкимшилик ҳуқықбузарлық ҳаққындағы ис бойынша шығарылған қарар үстинен усы қарардың нусхасы алынған күннен баслап он күн ишинде, судтың қарары үстинен жигирма күн ишинде шағым берилиўи мүмкин,

Белгиленген мүддетлер кеширимли себеплер (наўқаслық, хызмет сапарына яки шет елге кеткенлик ҳ.т.б себеплер) менен өткерилип жиберилген жағдайда шағымды көрип шығыўға ўәкилликли орган (лаўазымлы шахс) тәрепинен қайта тиклениўи мүмкин.

Яғный, қарар үстинен шағым бериў мүддети өткерип жиберилген жағдайда, шағым бериўши тәрепинен мүддеттиң өткерип жибериў себеплери көрсетилип, тастыйықлаўшы ҳүжжетлерин қосқан ҳалда илтимаснама берилиўи тийис.

 

Даўлетияр Сражатдинов,

Жынаят ислери бойынша Тахтакөпир районы суды баслығы  

Бирге ислесиў ҳәм мағлыўмат алмасыўдың жаңаша көриниси

Қарақалпақстан Республикасы Бажыхана басқармасында оқыў-семинар өткерилди.

Семинарда Қарақалпақстан Республикасы суды судьясы Л.Утегенова, Жынаят ислери бойынша Нөкис қалалық судының баслығы Ш.Шамамбетов ҳәм басқалар шығып сөйлеп, елимизде мәмлекетлик уйымлардың өз-ара тығыз бирге ислесиўин тәмийинлеў, олардың электрон тәризинде онлайн ўақыт режиминде мағлыўмат алмасыў базаларын жетилистириў бағдарында әмелге асырылып атырған жумыслар туўралы мағлыўматлар берилди.

Атап айтқанда, Өзбекстан Республикасы Министрлер Кабинетиниң 2021-жыл 8-июльдеги «Ҳәкимшилик ҳуқықбузарлықлар ҳаққындағы ислерди жүргизиўдиң электрон системасын енгизиў бойынша қосымша илажлар ҳаққында»ғы қарарына муўапық, жумысларды бирден-бир электрон ис жүргизиў системасы арқалы алып барыў енгизилди.

Семинар даўамында ҳәкимшилик ҳуқықбузарлықлар ҳаққындағы ис ҳүжжетлерин электрон тәризде рәсмийлестириў ҳәм оларды ўәкилликке ийе болған мәмлекетлик уйымларға электрон тәризде жибериў, ҳуқықбузарлықты ислеген шахс, жәбирлениўши, гүўа ҳәм қалыслар туўралы мағлыўматларды топлаў, сақлаў ҳәм таллаў, ўәкилликли уйымлар арасында мәкемелераралық мағлыўмат алмасыўдың бирден-бир орайласқан электрон системасын жүргизиў, ҳәкимшилик ҳуқықбузарлықлар ҳаққындағы ислерди ўәкилликли уйымлар тәрепинен өз орнында планшет ҳәм компьютер жәрдеминде рәсмийлестириў, сондай-ақ, ҳәкимшилик баянлама толтырыў ҳәм жаза қолланыў ҳаққындағы қарарды электрон тәризде рәсмийлестириў тәртип-қағыйдалары бойынша түсиниклер берилди.

Семинар даўамында алдағы ўақытлары да ашық-айдынлық ҳәм жедел әмелге асырыўға тийкарланған бирге ислесиўди раўажландырыў бойынша пикир-усыныслар билдирилип, қатнасыўшылар өзлерин қызықтырған сораўларға жуўап алды.

Skip to content