Адамлар неге алданады?!

Адамлар неге алданады?!

Адамлар неге алданады?! Олар жүдә исениўшеңбе ямаса дым садама? Әтирапта болып атырған ўақыя-ҳәдийселер, қалаберди, ҳәр күни телевидение, радио, ҳәтте социаллық тармақларда да «алданып қалмаң», «бийтаныс адамға өзлериңиздиң жеке мағлыўматларыңызды бермең» деп тәкирар-тәкирар айтылыўына қарамастан, басым көпшилик пуқаралар алдаўшының ҳийлеси қурбанына айланып атыр.

Жынаят ислери бойынша Нөкис қаласы суды баслығы Ш.Шамамбетовтың басшылығында көрилген жынаят иси де әйне өзгелердиң исенимине кирип, оны алдап, материаллық байлықты өзлестириў жынаяты менен байланыслы болды.

1969-жылы туўылған “М” исимли пуқара өзи Республика қәнийгелестирилген көз микрохирургиясы илимий-әмелий медицина орайы Қарақалпақстан Республикасы филиалында мийирбийке болып ислеўине қарамастан, өз хызмет ханасында “Н” ның исенимине кирип, өзиниң поликлникада жоқары лаўазымларда ислейтуғын таныслары арқалы 10.000.000 сўм есесине, Нөкис қаласында жайласқан 6-санлы поликлиникаға мийрибийке етип жумысқа киргизип бериўди бериўди ўәде етип, оны пара бериўге қызықтырып 10.000.000 сўм пулларын алдаўшылық жолы менен алған ўақтында ҳуқық қорғаў уйымы хызметкерлери тәрепинен усланған.

Солай етип, “М” өзиниң жоқарыдағы ис ҳәрекетлери менен Өзбекстан Республикасы Жынаят Кодексиниң 25,168-статьясы 1-бөлими ҳәм 28,211-статьясы 1-бөлиминде көрсетилген жынаятларды ислеген.

Ашық суд мәжилисинде суд судланыўшы, жәбирлениўши ҳәм гүўалардың көрсетпелерин тыңлап, ис материалларын үйренип ҳүким етти. Суд ҳүкимине көре, судланыўшы “М” Өзбекстан Республикасы Жынаят Кодексиниң 25,168-статьясы 1-бөлими ҳәм 28,211-статьясы 1-бөлими менен айыплы деп табылды. Оған ҳәр ай сайын ис ҳақысынан 20 пайызы муғдарын мәмлекет дәрамады есабына услап қалған ҳалда 2 жыл мүддетке азатлықтан шеклеў жазасы тайынланды.

Шарапат Шамамбетов,
Жынаят ислери бойынша Нөкис қаласы суды баслығы

Жынаятшылық ҳәм ҳуқықбузарлықтың алдын алыўға бағышланған жыйналыс болып өтти

Арқа-Батыс әскерий округиниң руўҳыйлық орайында Қарақалпақстан Республикасында жайласқан Қураллы Күшлер қурамындағы әскерий бөлим ҳәм мәкемелердиң командир ҳәм баслықларының қатнасыўында аймақта жынаятшылық ҳәм ҳуқықбузарлықтың алдын алыўға бағышланған жыйналыс болып өтти.

Онда Бас прокурор орынбасары-Өзбекстан Республикасы Әскерий прокуроры Ботир Кудратходжаев, Республика Әскерий суды баслығы Садриддин Эшонқулов ҳәм Арқа-Батыс округ командири Фарход Шерматов қатнасты.

Жыйналыста лаўазымларға жаңа тайынланған Нөкис әскерий прокуроры Улуғбек Абдирахимов ҳәм Нөкис әскерий суды баслығы Пурханиддин Акимниязовлар таныстырылды ҳәм алдағы ўақытлары жынаятшылық ҳам ҳуқықбузарлықлардың алдын алыў бойынша әмелге асырылыўы лазым болған ис-иләжлар келисип алынды.

Жыйналыста жуўапкер басшыларға аймақта нызам үстинлигин тәмийинлеў, әскерий хызметкерлердиң социаллық қорғалыўын еледе нәтйижели тәмийинлеўге қаратылған тапсырмалар берилди.

Жолларда еледе болса қырағылықты күшейтиў зәрүр

Бүгин көшелерде ҳаял-қызлардың да автомашина басқарыўы ҳеш кимди таң қалдырмайды. Деген менен, кейинги ўақытта жүз берип атырған автоавариялық жағдайлардың басым көпшилигиниң қатнасыўшылары да әйне ҳаял-қызлар басқарған транспортлар екенлиги, жолларда еледе болса қырағылықты күшейтиў зәрүрлигин көрсетпекте.

Республикалық қәнигелестирилген наркология илимий-әмелий медициналық орайы Қарақалпақстан Республикасы регионаллық филиалы имаратында  жынаят ислери бойынша Кегейли районы суды баслығы Р.Бекмуратова тǝрепинен транспорт қуралларын пайдаланыў қәўипсизлигин бузыў менен байланыслы 1 шахстың жынаят иси кɵшпели суд мǝжилисинде кɵрип шығылды.

Кɵшпели судта жǝбирлениўши ɵзине келтирилген зыян айыпланыўшы тǝрепинен  толық қапланғанын, ол кеширим сорағанын, оған кеширим бергенин, ҳǝзирде ɵз-ара жарасып кеткенлерин билдирип, оған қарата жынаят исин жарасыў мунǝсибети менен жуўмақлаўды сорады.

Сонлықтан ис, суд тǝрепинен Жынаят кодексиниң 66-1-статьясы (тǝреплердиң жарасқанлығы мунǝсибети) менен ɵндиристен қысқартылды.

Р.Бекмуратова,

Жынаят ислери бойынша Кегейли районы суды баслығы

Алиментти шет елде болған қарыздардан өндириў мәселеси

Жаслар ҳәм жас шаңарақлар-мәмлекетимиз келешегин белгилеп бериўши тийкарғы күш. Келешек ийелериниң тәлим-тәрбиясы ең дәслеп шаңарақтан басланады. Соның ушында бала тәрбиясында оның ҳәр тәреплеме камалға жетиўинде тәрбияланып атырған орталықтың орны үлкен.

Деген менен, бүгин жас шаңарақлар арасында ажырасыўлардың көбейиўи ақыбетинде балаларға руўхый ҳәм ҳәр тәреплеме материаллық зыян келип атырғаны бәршемизге белгили.

Суд органларына пуқараларымыздан келип атырған мүрәжатлерде де алимент төлемлериниң төлеў тәртиби ҳаққында ҳуқықый түсиниклерге зәрүрлик бар екенлигин көремиз.

θзбекстан Республикасы Шаңарақ кодексиниң 96 ҳәм 100-статяларында ата-ананың ер жетпеген балаларына, сондай-ақ, ер жеткен мийнетке жарамсыз, жәрдемге мүтәж балаларды тәмийинлеў шәртлиги белгиленген.
Шаңарақ кодексиниң 99-статясына муўапық, ер жетпеген балаларға өндирилетуғын алимент муғдары ата-ананың ҳәр айдағы ис ҳақы ҳәм басқа дәраматының тийисинше бир перзент ушын 1/4, еки перзент ушын 1/3 ҳәмде еки ҳәм оннан көп перзентлер ушын 1/2 бөлеги муғдарында белгиленген.

Бул арқалы мәмлекетимиз шаңарақ нызамшылығына көре ата-аналардың ер жетпеген перзентлерин материаллық тәмийинлеўге миннетли екенлигин аңлаўымызға болады. Яғный, ажырасыў ҳәттеки ата-аналық ҳуқықтан айрылыў ер жетпеген перзент ушын алимент төлеўден азат етпейди.

Бул миннетлеме егер ықтыярый орынланбаған жағдайда пуқаралар өзлери турақлы жасаў жайындағы яки жуўапкердиң жасаў жайындағы пуқаралық ислери бойынша районлараралық (район) судларына арза бериўи мүмкин.

Демек, ата-ана перзентиниң камалға жетиўинде ақылый, физикалық тәрептен раўажланыў жолындағы жуўапкершиликтен қашпаўы зәрүр. Себеби, бүгинги берилген тәрбия соның менен бирге қоллап-қуўатлаў, руўҳый ҳәм материаллық тәмийнат ўақыт өтиўи менен өз жемисин бериўи сөзсиз.

Тилекке қарсы бүгинги күнде ата яки анадан ер жетпеген перзентлери ушын суд қарары менен өндирилген алиментти өндириўде бир қанша машқалалар ушырасып келмекте.

Солардан бири бул – қарыздардың шет елге узақ мүддетке шығып кетиўи ямаса көшип кетиўи себепли алимент пулларын өндириўдеги мәселе болып табылады.

Ҳәммемизге белгили θзбекстан Республикасы дүняның бир қатар мәмлекетлери менен өз-ара ҳуқықый жәрдем ҳаққында еки тәреплеме ҳәм көп тәреплеме шәртнамалар қатнасыўшысы есапланады.
Солардан бири бул «Пуқаралық, шаңарақлық ҳәм жынайый ислер бойынша ҳуқықый жәрдем ҳәм ҳуқықый мүнәсебетлер ҳаққында»ғы Кишинйов конвенциясы болып табылады.

Кишинйов конвенциясының 56-статясына тийкар тән алыў ҳәм орынлаўға қаратыў ушын төмендеги ҳүжжетлер усынылыўы лазым:
-суд қарарын тән алыў ҳәм орынлаўға қаратыў ҳаққындағы илтимаснама;
-суд қарарының тийисли тәризде тастыйықланған нусхасы;
-суд процесси орны ҳәм күни ҳаққында екинши тәрептиң тийисли рәўиште хабардар қылынғанлығын тастыйықлаўшы ҳүжжет;
-суд қарарының нызамлы күшке киргенлиги ҳәм суд қарары бойынша орынлаў ҳәрекетлери әмелге асырылған яки асырылмағаны ҳаққындағы мағлыўматнама;

Илтимаснамаға жоқарыда атап өтилген ҳүжжетлердиң жиберилетуғын мәмлекет тилине йоки рус тилине аўдармасы қосымша етиледи.

Ҳүрметли ата-аналар, перзент алдындағы жуўапкершилигимизди ҳеш қашан умытпаўға сондай-ақ, олардың ҳуқықларының бузылыўына жол қоймаўға шақырып қаламан.

Е.Утениязов,

Қарақалпақстан Республикасы суды судьясы 

Ҳәмиледар келини ҳәм қудағайын өлтирген шахс 22 жылға қамалды

Инсан алдында не боларын билмейди. Гейде енелердиң өзбасымшалығы, өзгелердиң сөзине қулақ салып, қопал айтқанда өсекке жақынлығы ерли-зайыплы арасындағы татыўлықтың жоғалып, шаңарақлардың бузылыўына, ал айырым ўақытлары төмендегидей аўыр ҳәм аянышлы жағдай менен жуўмақланыўына алып келеди. Кеше ғана уйып отырған аўызбиршиликли шаңарақтың тынышлығы ене-келинниң жәнжели менен бузылды. Келинге түрли сөзлер менен азап берген енениң себебинен оның өмирлик жолдасы жынаятшыға айланды.

Гүзийпа (аты өзгертилген) өзи жас келин бир қызы бар, екиншисине ҳәмиледар еди. Барлық келиншеклерде болатуғын «токсикоз» усы Гүзийпада аўырлаў кешти. Ол июнь айының басында төркине барып азырақ ем алды, кейин 10-июнь күни үйине қайтып келди. Бирақ, Гүзийпаның төркинине барып емленгенин жақтырмаған қайыненеси Парша жоқ жерден жыр шығарып, Гүзийпаны күнлеп қоймады. «Таяқ еттен, сөз сүйектен өтеди» дегениндей, енесиниң гәп-сөзлерине шыдамы таўсылған Гүзийпа ашыўланып және төркинлеп кетти. Ертеси күни тал түсте анасы, және қасында еки жеңгеси менен күйеўиниң үйине келди. Парша оларды суўық күтип алды, өз-ара ортада болып өткен әңгимелерди айтып, келисимге келиў қыйынға түсти. Сол арада Гүзийпа ажырасаман, сепимди алып кетемен, қызымды да өзим менен алып кетемен деп сыртқа шыққан бойы сол…

Жеткер Паршаның күйеўи, Гүзийпаның қайын атасы. Үйде болып атырған урыс-жәнжелден оның да жақсы хабары бар еди, бирақ олда «көкирекке салып, ақлығымды мен өлгеннен кейин әкетесең» деп ишинен гижинип турды. Төрги бөлмеден өз қызын излеп шыққан Гүзийпа оның көзине «шайтан» болып көринди, сөйтти де асханада турған «газовый ключ» пенен ойда жоқта келининиң басына урып, басын «қақ» айырды. Гүзийпа «ўай-ўай»лаўғада үлгерместен сес семирсиз сол жерде жан тапсырды.

Иште отырғанлар коридорда бир нәрсениң қатты дүрсилдисинен сескенип кетти. Гүзийпаның анасы Ақшагүл кеўили бир нәрсени сезгендей сыртқа жуўырып шығып қараса қызының басы «қақ айырылып» қанға боялып жатыр. Бул жағдайды еле түсинип үлгерместен қудасы Жеткер оның басына, және ийинлерине қолындағы «қуралы» менен ҳүжим етти. Ақшагүлде есинен айырылып жерге қулады. Бул шаўқымнан иштегилердиң барлығы коридорға шықты. Жеткер қудағайы менен бирге келген еки абысынын да ура баслады. Бирақ олар жан айбат пенен қашып үлгерди. Сыртқа жуўырып шығып, сол жердеги қоңсы-қобаны жәрдемге шақырды. Буны көрген Паршаның аң-таңы шығып қатып қалды.

Жеткердиң қолында «газовый ключ», қасында Гүзийпа менен Ақшагүлдиң өли денеси…

Суд. Темир тор артында отырған Жеткер қылған исинен пушайман болсада, еле келининиң қызымды алып кетемен деген сөзлерине ғәзебин жасыра алмайды. Мине усы ашыў ҳәм ғәзеп себепли ол қамақта.

Жынаят ислери бойынша Нөкис районы суды тәрепинен Жеткердиң жынаятлы иси ашық суд мәжилисинде көрип шығылып, ҳүкм оқылды.

Өзбекстан Республикасы Жынаят Кодексиниң 97-статьясы 2-бөлими “а”,“г”,“ж” бәнтлеринде ҳәм Жынаят кодексиниӊ 25,97-статьясы 2-бөлими “г” бәнтлеринде көрсетилген жынаятларды ислегенликте айыплы деп табылған Жеткерге 22 (жигирма еки) жыл мүддетке еркинен айырыў жазасы тайынланып, ол бул жазаны улыўма тәртиптеги колонияларда өтеўи белгиленди.

«Ақты қараға, қараны аққа» айырып, шаңарағына бас болып отыратуғын 1964-жылы туўылған Жеткер өз баласының ҳаялын өлтирген әке, ақлығын жетим қылған, еле бул дүнья жүзин көриў несип етпеген қурсақтағы нәрестени де қоса өлтирген ата, қудасын өмирлик жолдасы және қызынан айырған жаўыз жынаятшы атанды. Жеткердиң 22 жыл өмири қамақта өткени менен, бийгүнә төгилген көз жаслар ушын өзиниң ҳүжданы алдындағы судта не деп жуўап береди екен?! Жуўмақ өзиңизден…

Азат Сейтанов,
Жынаят ислери бойынша Нөкис районы суды баслығы

Оқыў семинарда баслы итибар исбилерменликти раўажландырыў, исбилерменлик субъектлериниң ҳуқықларын қорғаў мәселелерине қаратылды

Президентимиздиң 2023-жыл 23-январь күни қабыл етилген “Саўда-санаат палатасы жумысларын жәнеде жетилистириў бойынша қосымша ис-илажлар ҳаққында”ғы қарарында исбилерменликти раўажландырыў, исбилерменлик субъектлериниң ҳуқықларын қорғаў бойынша бир қатар ўазыйпалар белгиленип, Саўда-санаат палатасы қайта шөлкемлестирилди.

Саўда-санаат палатасы Қарақалпақстан Республикасы басқармасы тәрепинен  усы қарардың орынланыўын тәмийинлеў мақсетинде оқыў семинары шөлкемлестирилди. Оған Қарақалпақстан Республикасы судының баслығы К.Тарихов, Республикадағы коммерциялық банклердиң баслықлары, судьялар ҳәм  банк юристлери қатнасты. Оқыў семинарда баслы итибар исбилерменликти раўажландырыў, исбилерменлик субъектлериниң ҳуқықларын қорғаў мәселелерине қаратылды. Атап айтқанда, Сааўда-санаат палатасы тәрепинен палата ағзалары болған коммерциялық банклер мәпинде киритилип атырған даўа арзалардың судлар тәрепинен көрип шығылыўы басқышында Өзбекстан Республикасының “Медиация ҳаққында”ғы нызамы талапларынан келип шыққан ҳалда медиация ҳуқықый технологиясының қолланылыўы ҳәм бул институтты раўажландырыўдың әҳмийетли мәселелери додаланды.

Сондай-ақ, пуқаралық ислери бойынша судларда суд буйрығын бериў ҳаққындағы арзалар тийкарында ислерди көрип шығыўдың әҳмийети сөз етилди. Бул бағдарда Қарақалпақстан Республикасы суды баслығының орынбасары А.Керимбаев баянат жасады.

Ол өз баянатында Қарақалпақстан Республикасы пуқаралық ислери бойынша судларында соңғы жылларда кредит шәртнамасы менен байланыслы ислердиң саны жылдан-жылға артып баратырғанлығына итибар қаратты. Атап айтқанда, 2020-жылда мәмлекетимизде карантин жәрияланыўына қарамастан усы категориядағы 1,751 ис көрип тамамланған болса, бул көрсеткиш 2021-жылда 9,812 исти, 2022-жылда 9,720 ис ҳәм 558 суд буйрығын, жәми 10,278 арзаны қураған, яғный 2021-жылда 2020-жылға салыстырғанда 5,6 есеге көбейген болса, 2022-жылда 2021-жылға салыстырғанда 4,7 пайызға көбейген. 2023-жылдың биринши шерегинде босла 1,247 ис ҳәм 1,742 суд буйрығы, жәми 2.989 (2022-жылдың биринши шерегинде 3,254 ис) арза көрип шығылған болып, өткен жылдың усы дәўирине салыстырғанда 8,8 пайызға кемейген. Бул жәми судларда көрилген ислердиң 24,5 пайызын, ал суд буйрығының 29,0 пайызын қурайды. Судларда көрилген кредит шәртнамасы бойынша даўлардың көбейиў ҳалаты анализ етилгенде оның бир неше себеплери бар екенлиги анықланды. Ең тийкарғы себеплерден бири – бул мәмлекетимизде әмелге асырылып атырған социаллық-экономикалық реформалардың нәтийжеси болып, буны унамлы көз қараста баҳалаўымыз керек. Себеби, ҳәзирги ўақытта банклер тәрепинен алдыңғы жылларға қарағанда көп муғдарда ҳәмде ҳәр түрли жеңилликлерди берген ҳалда кредит қаржылары ажыратылмақта. Сондай-ақ, кредит шәртнамасының рәсмийлестирилиўи ҳәм кредит қаржыларының қарыз алыўшыларға жетип барыў процесси де алдынғы жылларға қарағанда узақ ўақытты талап қылмайды. Әлбетте, қанша көп кредит ажыратылғаннан кейин оның қайтарылыўы мәселесинде де сонша мәселе келип шығады. Себеби, ҳәмме кредит алыўшылардың кредитти қайтарыў имканиятлары туўры келмейди яки кредит шәртнамасы дүзилген ўақыттың өзинде оның барлық шәртлери ҳаққында қарыздарда, соның менен бирге кредит бериўши банк ўәкиллеринде толық мағлыўмат болмайды.

Коммерциялық банклер ҳәм микроқаржы шөлкемлери тәрепинен кредит (күнделикли үй, хожалық-техникаға байланыслы питимлер ҳәм сол сыяқлы басқа) қарыздарлығын өндириў бойынша арзаларды суд буйрығы тәртибинде емес, даўа тәртибинде киритиў ҳалатлары көп ушыраспақта. Бундай талаплар бойынша пуқаралық ислериниң көрип шығылыўы судья ҳәм суд хызметкерлериниң ўақтын алыўы, қалаберсе истиң көрилиўиниң созылыўына ҳәм инсан ресурсы мийнетиниң надурыс жумсалыўына алып келеди.

Сонлықтан барлық банк ўәкиллеринен мүддети өткен кредит қарыздарлығын өндириў ҳаққындағы талаплар бойынша даўа тәртибинде емес, суд буйрығын шығарыў ҳақкындағы арза менен судларға мүрәжат етиўи орынлы.

Буннан тысқары, бүгинги күнде судқа даўа берилгеннен кейин даўагерлер тәрепинен арзаны көрместен қалдырыў ҳақкындағы арза менен мүрәжат етиўи ҳалаты көплеп ушыраспақта.

Бул жағдайда өз гезегинде, мәмлекет бюджетине өндирилиўи лазым болған қаржылары өндирилместен қалмақта.

Өзбекстан Республикасы Пуқаралық процессуал кодексиниң 138-статьясы, 3-бөлимине муўапық, даўагердиң талаплары ол судқа мүрәжат еткенинен соң жуўапкер тәрепинен ықтыярый рәўиште қанаатландырылғанда суд қәрежетлери жуўапкерге жүклетиледи.

Сондай-ақ, усы Кодекстиң 142-статьясына муўапық, суд қәрежетлери менен байланыслы мәселелер бойынша сууд уйғарыўы үстинен жеке шағым (протест) берилиўи мүмкин.

Буннан былай, кредит қарыздарлығын өндириў менен байланыслы ислер көрместен қалдырылғанда мәмлекетлик бажы мәселеси додаланады. Көрместен қалдырыў ықтыярый төлегенлиги себепли болса мәмлектелик бажы жуўапкерден өндириледи. Егерде арзада көрместен қалдырыўдың себеби көрсетилмеген болса даўагерден яғный кредит бериўшиден өндирилиўи керек.

Оқыў семинар барысында Өзбекстан Саўда-санаат палатасының Қарақалпақтан Республикасы басқармасы жанындағы Төрешилик судлары тәрепинен төрешилик ислериниң көрип шығылыўы, исбилерменлик субъектлери ушын оның абзаллық тәреплери ҳаққында да мағлыўмат берилди.

Илаж қатнасыўшылардың баянатлар тийкарында сораў-жуўаплары менен қызғын даўам етти.

Жынаят ислери бойынша Кегейли районы суды тәрепинен ашық көшпели суд мәжилиси өткерилди

Тақыятас районы «Тақыятас» макан пуқаралар жыйыны имаратында Жынаят ислери бойынша Кегейли районы суды баслығы Р.Бекмуратованың басшылығында ашық көшпели суд мәжилиси өткерилди. Онда 1989-жылы туўылған, ўақтынша жумыссыз, алдын судланбаған Тақыятас районы «Бухара» көшесинде жасаўшы Т.Р ның қарсысына Өзбекстан Республикасы Жынаят Кодексиниң 266-статьясы 1-бөлими менен топланған жынаят иси көрип шығылды.

Т.Р 2023-жыл 09-март күни саат 12:40лар шамасында пуқара Д.Х ға тийисли болған «Кобальт» маркалы автомашинасын исеним хат тийкарында Нөкис қаласы Тақыятас гүзары менен Тақыятас районы тәрепке қарай басқарып баратырып, сол көше бойында жайласкан Халық билимлендириӯ бөлимине қараслы 25-санлы орта билим бериў мектеби жанында жайласқан пиядалар өтиў жолында әмелдеги Өзбекстан Республикасы Министрлер Кабинетиниң 2022-жыл 12-апрель күнги 172-санлы Қарары менен тастыйықланып, 2022-жыл 1-май күни күшине кирген «Жол ҳәрекети қағыйдалары»ның 11-бәнти “г” киши бәнти, 77-бәнти, 111-бәнтлеринде көрсетилген қағыйдаларға әмел етпестен жолды оң тәрептен шеп тәрепке қарай кесип өтип баратырған жас өспирим А.К ны автомашина алды тәрепи менен урып алған. Нәтийжеде жас өспирим А.К дене жарақатын алып емлеўханаға жатқарылған.

Суд-медициналық экспертизасының 27.03.2023-жылдағы жуўмағында А.К “оң ҳәм киши балтыр сүйеклери орта үшлигинен майдаланып сүйек бөлекшелеринин сылжып ашық сыныўы. Оң балтыр орта үшлигиниң езилген жарасы” түриндеги дене жарақатлары жеткизилген болып, мийнет жарамлығының турақлы 1/3 бөлиминен көплеў жоғалыўына алып келген “аўыр” дәрежедеги дене жарақатлар қатарына киреди» деп кѳрсетип ѳтилген.

Солай етип, Т.Р өзиниң жоқарыдағы ҳәрекетлери менен Өзбекстан Республикасы Жынаят Кодексиниң 266-статьясы 1-бөлиминде нәзерде тутылған жынаятты сәдир еткенликте гүмән қылыныўшы қатарында иске тартылған.

Нөкис қаласы прокуроры тәрепинен тастыйықланған, Нөкис қаласы ИИБ ЖМБ жанындағы Тергеӯ бөлими аға тергеӯшиси А.Досназаровтыӊ 2023-жыл 17-апрель күнги қарарына көре, гүман қылыныўшы Т.Р ның қарсысына Өзбекстан Республикасы Жынаят Кодексиниң 266-статьясы 1-бөлими менен топланған жынаят иси, тәреплердиң өз-ара жарасқанлығы мүнәсибети менен қысқартыў мәселесин шешиў ушын судқа жиберилген.

Суд, жас өспирим жәбирлениўши А.К ныӊ нызамлы ўәкили ҳәм де пуқаралық даўагер Д.Х гүман қылыныўшы Т.Р менен жарасыў ҳаққындағы арзаларын жынаят иси ҳүжжетлери менен үйренип, исте қатнасып атырған прокурордың жынаят исин жарасқанлық мүнәсибети менен өндиристен қысқартыў ҳаққындағы пикирин тыңлап, гүман қылыныўшы Т.Р ның алдын судланбағанлығын, айыбын толық мойынлап турғанлығын, жәбирлениўши ҳәм пуқаралық даўагерге келтирилген зыянлардың толық қапланғанлығын, тәреплердиң жарасыўы бойынша тәреплерге бирде-бир басым болмастан өз қәлеўлери менен болғанлығын ҳәмде Өзбекстан Республикасы Жынаят Кодексиниң 266-статьясы 1-бөлиминде нәзерде тутылған жынаят Жынаят Кодексиниң 66-1-статьясына муўапық, жарасыўға түсетуғынлығын инабатқа алып, Т.Р ныӊ қарсысына жүритилген жынаят исин жарасқанлық мүнәсибети менен өндиристен қысқартыўды лазым тапты.

Райса Бекмуратова,

Жынаят ислери бойынша Кегейли районы суды баслығы 

Судьялар әдеби Кодекси  

Судьялық мәдениятының ең әҳмийетли тәреплериниң бири бул-оның ҳәр қандай унамсыз пазыйлетлерден жырақ болыў мақсетинде өзин-өзи қадағалап барыўы болып табылады. Судья буған, әлбетте ерискеy болыўы керек.

Суд процессиндеги мәденият, этика қағыйдаларына әмел етиў “юридикалық тазалық”тың тийкары. “Юридикалық тазалық” сыпатында биз ҳақыйқатты жүзеге шығарыўда керексиз ҳәр қандай артықша ҳәм орынсыз талапларға қарсылықты түсинемиз.

Әдилликти излеп судқа келген адам, биринши гезекте өзиниң қандай қабыл етилгенлигине қарап, судқа болған мүнәсибетин қәлиплестиреди. Сонлықтанда, пуқараларды қабыл етиў судьядан кәсиплик шеберлик ҳәм мәденият пенен бирге жоқары потенциалды да талап етеди. Суд мәдениятын жетилистириў усы арқалы судтың абыройын, статусын асырыў мақсетинде судьялар ҳам суд хызметкерлери өз мийнет ўақытларынан нәтйижели пайдаланыўы және судқа мүрәжаат етиўши пуқаралардың да ўақытын қәдирлеўи шәрт. Мине усы тийкарда әсиресе, судьялардың искерлигинде Судьялар әдеби кодексиниң тутқан орны айрықша.

Өзбекстан Республикасы Судьялар жоқарғы кеңесиниң 2018-жыл 29-январьдағы 490-санлы қарары менен Судьялар әдеби кодекси тастыйықланды ҳәм 2021-жыл 19-ноябрьдеги 1642-санлы қарары менен жаңа өзгерислер киргизилди.

Кодекс ҳәр бир судья ушын әдил судлаўды әмелге асырыў менен байланыслы кәсиплик искерлигинде ҳәм хызметтен тысқары ўақтында мәжбүрий болған, жоқары әдеп-икрамлылық талапларына, Өзбекстан Республикасы нызам ҳүжжетлери қағыйдаларына, әдил судлаў ҳәм судьялардың әдеби-минез-қулқы бағдарындағы халықаралық стандартларға тийкарланған қағыйдаларды белгилейди.

Кодекс бойынша судья әдеп-икрамлылығына байланыслы улыўма талаплар, судья әдил судлаўды әмелге асырыўда-инсан ҳуқық ҳәм еркинликлериниң суд тәрепинен қорғалыўы суд ҳәкимияты органлары жумысының мазмуны ҳәм мәниси екенлигин умытпаўы лазым.

Судья ҳәр қандай жағдайда өз абыройы ҳәм қәдир-қымбатын сақлаўы, әдеп-икрамлылық нормаларына әмел етиўи, кишипейил, әлпайым болыўы ҳәм де қопаллыққа жол қоймаўы шәрт.

Сондай-ақ, ол өз миннетлемелерин әмелге асырыўда оған тәсир өткерилгенлиги ҳаққында жуўмақ шығарыўға жол қоятуғын ҳәм де судьяның бийғәрезлигине ҳәм қалыслығына гүман туўдырыўы мүмкин болған ҳеш қандай ҳәрекетти ислемеўи ямаса басқа шахсларға сондай ҳәрекетлерди ислеўи ушын имканият жаратып бермеўи тийис.

Ол дос таңлаўда ҳәм таныс арттырыўда абайлы болыўы, өзиниң  қәдир-қымбаты ҳәм абройына зиян жеткериўи мүмкин болған қатнасықлардан өзин тыйыўы шәрт.

Судья өз антына садық қалыўы, сондай-ақ парасатлылық, шыдамлылық, ҳадаллық, әлпайымлылық, илимге умтылыўшылық пазыйлетлерине ийе болып, жәмийетте жетик судьялық статусына ийе болыўы керек.

Судьялар жоқарғы Кеңесиниң 2022-жыл 19-январьдағы 1657-санлы қарары менен «Судьялар әдеби комиссиялары ҳаққында»ғы Реже тастыйықланды.

Бул Комиссия жумысының тийкарғы мақсети физикалық ҳәм юридикалық шахслардың судьялар тәрепинен Судьялар әдеби кодексиниң судьялардың әдеби, икрамлылығы ҳәм руўхыйлығы мәселелери қағыйдаларын бузылғанлығы ҳақққындағы мүрәжатларын ҳәм де ғалаба хабар қуралларында, интернет тармағында жәрияланған хабар ҳәм мағлыўматлардың өз ўақтында қалыс үйренилиўин тәмийинлеўге ҳәм де Судьялар әдеби кодекси қағыйдалары бузылыўының алдын алыўға қаратылған.

Нызаматдин Абдакимов,

Қарақалпақстан Республикасы суды судьясы

Адам саўдасы ҳәм мәжбүрий мийнетке қарсы гүресиў мәселелерине байланыслы миллий нызамшылық  

Бүгинги күнде пүткил инсаниятты тәшўишке салып атырған тийкарғы  қәўиптиң бири бул – адам саўдасы ҳәм мәжбүрий мийнетке тартыў жынаятшылығы болып, бул жынаят миллий қәўипсизликке  унамсыз тәсирин тийгизеди.

Өзбекстан Республикасы Жынаят кодекси 135-статьясында адам саўдасы жынаяты, оның түсиниги, соның менен бирге усы жынаят ушын тайынланатуғын жаза шарасы нәзерде тутылған болып, тийкарынан адам саўдасы жынаяты-адамды алыў-сатыў ямаса оннан пайдаланыў мақсетинде жаллаў, тасыў, тапсырыў, жасырыў яки қабыл етиў болып табылады. Бундай ҳәрекетлер урлаў, зорлық ислетиў яки зорлық ислетиў менен қорқытыў ямаса мәжбүрлеўдиң басқа формаларын қоллаў арқалы еки ямаса оннан артық шахсқа қарата, әззи аўҳалдалығы айыпкерге аян болған шахсқа қарата, айыпкерге  материаллық жақтан яки басқа тәреплеме қараслы болған шахсқа, тәкирар яки қәўипли рецидивист тәрепинен, бир топар шахслар тәрепинен алдыннан тил бириктирип, хызмет лаўазымынан пайдаланған ҳалда, жәбирлениўшини  Өзбекстан Республикасының Мәмлекет шегарасынан алып өткен ҳалда яки оны шет елде нызамға қайшы рәўиште услап турған ҳалда, сондай-ақ, он сегиз жасқа толмағанлығы айыпкерге аян болған шахсқа қарата ислениўи, жәбирлениўшиниң өлимине яки басқа аўыр ақыбетлерге алып келиўде сәўлеленеди.

«Адам саўдасына қарсы гүресиў ҳаққында»ғы Өзбекстан Республикасы Нызамы 2008-жылы 17-апрелде қабыл етилген болып, өзгерис ҳәм қосымшалар киритилип, жаңа редакцияда 2020-жыл  11-июнь күни Өзбекстан Республикасы Олий Мәжлиси Нызамшылық палатасы тәрепинен қабыл етилип, Сенат тәрепинен 2020-жыл   7-августта мақулланған.

Усы Нызамға көре, бул нызамды қабыл етиўден гөзленген мақсет, адам саўдасына қарсы гүресиў ҳаққындағы нызамшылық, тийкарғы түсиниклер, адам саўдасына қарсы гүресиўдиң тийкарғы принциплери, адам саўдасына қарсы гүресиў тараўындағы мәмлекет сыясатының тийкарғы бағдарлары, сондай-ақ, адам саўдасына қарсы гүресиўди әмелге асырыўшы органлар, олардың ўәкилликлери,  адам саўдасы жынаятының профилактикасы, адам саўдасы жынаятынан жәбирленгенлерди идентификация қылыў, оларды қорғаў, жәрдем көрсетиў, қәўипсизлик шаралары хәм кепилликлер белгиленген.

Адам саўдасына қарсы гүресиўдиң тийкарғы принциплери нызамлылық, адам саўдасы менен шуғылланыўшы шахслар жуўапкершилигиниң сөзсизлиги, адам саўдасынан жәбирленгенлердиң кемситилиўине жол қойылмаслығы ҳәм жәмийетлик шерикликти нәзерде тутады.

Адам саўдасына қарсы гүресиў, соннан, адам саўдасына имкан бериўши себеплер ҳәм шәрт-шәраятларды сапластырыў, адам саўдасының алдын алыўға қаратылған ҳуқықый, сыясий, социал-экономикалық, медициналық, профилактика иләжларын әмелге асырыў, соның менен бир қатарда халықтың ҳуқықый санасы ҳәм ҳуқықый мәдениятын асырыў, бул жынаятты ерте анықлаў, оған шек қойыў, ақыбетлерин сапластырыў,  адам саўдасынан жәбирленгенлерди мәмлекет тәрепинен қоллап-қуўатлаў, оларды социаллық қорғаў, адам саўдасына қарсы гүресиў тараўындағы халықаралық бирге ислесиў – мәмлекетимиздиң бул тараўдағы сиясатының тийкарғы бағдарлары болып есапланады.

Мәжбүрий мийнет қандайда бир жазаны қоллаў менен басым өткериў арқалы жумыс ислеўге мәжбүрлеўди, ал адамды эксплуатация қылыў – мәжбүрий мийнет яки хызметлер, қуллық яки қуллыққа уқсас әдетлер, ерксизлик ҳалаты ямаса адам ағзалары  яки тоқымалары алыныўын аңлатады.

Адам саўдасына байланыслы нызамшылықты қоллаўда мәселелер пайда болып атырғанлығы мүнәсибети менен бул түрдеги ислер бойынша бирден-бир суд әмелиятын жолға қойыў мақсетинде Өзбекстан Республикасы Жоқарғы судының 2009-жыл 24-ноябрдеги  “Адам саўдасына байланыслы ислер бойынша суд әмелияты ҳаққында”ғы Пленум қарары қабыл етилди.

Усы Пленум қарары тийкарынан адам саўдасы жынаяты бойынша судлар тәрепинен тийкарғы итибар қаратылыўы тийис болған мәселелер, адамды алыў-сатыў яки эксплуатация қылыў мақсетинде жаллаў, тасыў, тапсырыў, жасырыў яки қабыл етиўдиң пуқаралық ҳуқықый мүнәсибетлерден айырмашылығын, бул түрдеги жынаятларды туўры квалификация етиў,  сондай-ақ, жоқары инстанция судлары тәрепинен адам саўдасына байланыслы ислер бойынша биринши инстнация судлары шығарған суд қарарларының нызамлылығы ҳәм тийкарландырылганлығы үстинен бақлаўды тәмийнлеўлери, жол қойылған нызам бузылыўының өз ўақтында анықлаўы ҳәм сапластырыўы лазымлығын көзде тутады.

Саодат Қайыпназарова,

Қарақалпақстан Республикасы суды судьясы     

Судлар тәрепинен салық нызамшылығын қоллаўдың айырым мәселелерине бағышланды

Беруний районлық Мәмлекетлик салық инспекциясында судьялар тәрепинен өткерилген семинарда Беруний, Әмиўдәрья, Елликқала ҳәм Төрткүл районларының исбилерменлери, салық мәсләҳәтшилери менен юристлер, салық тараўы хызметкерлери қатнасты. Онда тийкарынан Өзбекстан Республикасы Жоқарғы суды Пленумының 2023-жыл 20-февральдағы “Судлар тәрепинен салық нызамшылығын қоллаўдың айырым мәселелери ҳаққында”ғы қарарының мазмун ҳәм мәниси түсиндирилди.

Атап айтқанда, Қарақалпақстан Республикасы суды судьясы У.Сабиров, Нөкис районлараралық ҳәкимшилик суды баслығы Б.Досымбетов, Пуқаралық ислери бойинша Беруний районлар аралық суды баслығы Ж.Кеунимжаев, Беруний районлар аралық экономикалық суды баслығы Р.Курбанбаев ҳәм Беруний районлар аралық экономикалық суды судьяси Б.Бекмуратовлар баянат жасап, экономикалық, пуқаралық ҳәм ҳәкимшилик судлар тәрепинен салық нызамшылығы менен байланыслы көрилетуғын ислер, оларда әмел етилетуғын нызам нормалары, талаплар, финанс жәриймалар қоллаў ҳаққындағы ислерди көриў, салық төлеўшилердиң банктеги есап-бетлери бойынша операцияларын тоқтатып турыў, төлеўге қәбилийетсиз деп табылған кәрханаға қарата даўа бериў, есапбет-фактураларының ҳақыйқый емеслиги себепли ақыбетлерин қолланыў, мәкемелер аралық электрон хат алмасыў бойынша кеңнен түсиник берди.

Сондай-ақ, пуқаралық судлар тәрепинен салық нызамшылығына байланыслы көрилетуғын ислер, пуқаралардан суд арқалы салық өндириў, пуқаралардан мүлклерди реализация еткенде салық есаплаў ҳәм өндириўдеги нызам талаплары, бул нызам нормалары бойынша Пленум қарарында берилген түсиниклер, салық нызамшылығына байланыслы ислерди көриў нәтийжелери бойынша тийисли шахсларға қарата мүнәсибетлер билдирилиўи ҳаққында да толық мағлыўмат берилди.

Буннан соӊ, судьялар семинар қатнасыўшылары менен өз-ара пикир алмасты, сөз етилген мәселелер бойынша сораў-жуўаплар болды.

Бекбаўлы Досымбетов,

Нөкис районлараралық ҳәкимшилик суды баслығы