BALA HUQÍQÍ – NÍZAM QORǴAWÍNDA
Balalıq – bul insan ómiriniń eń pák, eń ármanǵa tolı dáwiri. Hár bir bala oqıw, oynaw, arzıw etiw huqıqına iye. Biraq dúnyanıń ayırım jerlerinde, tilekke qarsı, balalıq miynet, minnetleme hám zorlıq sayasında ótpekte. Sonlıqtan búgingi kúnde balalardı májbúriy miynetten qorǵaw máselesi tek ǵana sociallıq emes, al huqıqıy hám ádep-ikramlılıq áhmiyetke iye bolmaqta.
Jańa Ózbekstan sharayatında bul baǵdardaǵı reformalar mámleketlik siyasattıń eń áhmiyetli baǵdarlarınan birine aylandı. Mámleketimiz balalar miynetin saplastırıw, olardıń huqıqların xalıqaralıq normalarda qorǵaw jolında sezilerli nátiyjelerge eristi. Endi bala miynetkesh emes – keleshegimiz, xalqımızdıń maqtanıshı sıpatında tán alınadı.
Balalar huqıqların qorǵaw máselesi dúnya jámiyetshiliginiń dıqqat orayında. 1959-jılı qabıl etilgen Bala huqıqları deklaraciyası hám 1989-jılı tastıyıqlanǵan Bala huqıqları haqqındaǵı BMSh konvenciyası búgingi kúnde eń kóp ratifikaciyalanǵan xalıqaralıq hújjetlerden biri bolıp esaplanadı.
Ózbekstan bul Konvenciyaǵa 1992-jıl 9-dekabrde qosılǵan hám sonnan berli xalıqaralıq minnetlemelerine sadıqlıǵın ámelde kórsetip kelmekte. Mámleketimiz bul baǵdarda BMShniń Bala huqıqları boyınsha komitetine turaqlı túrde esabatlar usınadı, usınıslardı milliy nızamshılıqta sáwlelendiredi.
Keyingi jıllarda bala huqıqları menen máplerin támiyinlewge qaratılǵan reformalar jańa basqıshqa kóterildi. Jańa redakciyadaǵı Konstituciyamızda bala mápleriniń ústinligi konstituciyalıq princip sıpatında bekkemlendi. Búgingi kúnde bul baǵdarda 50 den aslam nızam hám nızamnan kelip shıǵatuǵın hújjetler ámelde.
Eń áhmiyetli ózgerislerden biri – balalar miynetine shek qoyılıwı. 2017-jıldan baslap Ózbekstanda balalar miynetiniń hár qanday túrlerine shek qoyıw mámleketlik siyasattıń tiykarǵı baǵdarına aylandı. Májbúriy miynetke qarsı ishki mexanizmler jaratıldı, qadaǵalaw sisteması kúsheytildi.
Búgin Ózbekstan nızamshılıǵı balalar miynetinen paydalanıw yamasa olardı májbúriy jumsaw ushın qatań juwapkershilikti belgileydi.
Hákimshilik hám Jınayat kodekslerine kirgizilgen ózgerislerge muwapıq, bunday háreketler ushın hákimshilik hám jınayıy jaza ilajları názerde tutılǵan. Bul ilajlar ámelde óz nátiyjesin berdi: xalıqaralıq shólkemler Ózbekstannıń balalar miynetine qarsı gúresiwdegi tabısın tán almaqta.
2023-jıl 11-aprelde qabıl etilgen «Hayal-qızlar hám balalardıń huqıqları, erkinlikleri jáne nızamlı máplerin qorǵaw sistemasın bunnan bılay da jetilistiriw haqqında»ǵı nızam bul baǵdardaǵı áhmiyetli qádemlerden biri bolıp esaplanadı.
Endi jas óspirimlerge zorlıq islegen shaxslarǵa jazanı jeńilletiw yamasa múddetinen aldın azat etiw sıyaqlı jeńillikler biykar etildi, bunday jınayatlar ushın jazalar awırlastırıldı.
Búgingi kúnde bala huqıqların qorǵaw – tek ǵana mámlekettiń emes, al pútkil jámiyettiń juwapkershiligi bolıp tabıladı. Hár bir ata-ana, hár bir pedagog, hár bir puqara bala huqıqın qorǵawda óz úlesin qosıwı lazım.
Bala – bul keleshek. Onıń ármanları bos bolmawı, turmısı baxıtlı hám erkin bolıwı ushın barlıq imkaniyatlardı jumsaw – Jańa Ózbekstannıń eń joqarı maqsetlerinen biri. Sebebi balalar bizge isenedi. Olar bizden qorǵaw, mehir hám imkaniyat kútedi.
Saodat QAYPNAZAROVA,
Qaraqalpaqstan Respublikası sudınıń sudyası