INSAN QÁDIRI BARLÍQ NÁRSEDEN JOQARÍ

INSAN QÁDIRI BARLÍQ NÁRSEDEN JOQARÍ

Ózbekstan Respublikası Prezidenti 2023-jıl 11-sentyabr kúni Birlesken Milletler Shólkemi 78-sessiyasında shıǵıp sóyledi.

Ózbekstan Respublikası Prezidenti Sh.Mirziyoev óziniń bayanatında birlik hám ámeliy birge islesiwdi, ulıwma máplerdi qarama qarsılıqlardıń joqarı qoyǵan halda mámleketlerdi jáne de jaqınlastırıw zárúrligin aytıp ótti.

– Biz ótken jılı ulıwma qáwipsizlik hám rawajlanıwǵa qaratılǵan Samarqand birlik baslamasın bildirdik, tiykarǵı maqsetimiz mámleketlerimiz hám xalıqlarımızdıń búgingi kúni hám keleshegi ushın juwapkerlikti hár tárepleme tereń ańlaw, ashıq hám konstruktiv iskerlikke tayar barlıq táreplerdi global baylanısqa shaqırıwdan ibárat – dedi Ózbekstan jetekshisi.

Sonday-aq, Prezidentimiz Birlesken Milletler Shólkemi bas Sekretarı baslaması menen kelesi jılda Kelekshek sammiti ótkeriliwi xalıqaralıq hám aymaqlıq rawajlanıwdıń aktual mashqalaların sheshiwge, Shólkemniń tásiri hám nátiyjeliligin asırıwǵa xızmet qılıwına isenim bildirdi.

Mámleket basshısı keyingi jıllarda Ózbekstanda ámelge asırılıp atırǵan hám artqa qaytpas dárejedegi keń kólemli reformalarǵa toqtalıp, global hám aymaqlıq kún tártibindegi eń aktual máseleler sheshimine qaratılǵan baslamalardı bildirdi.

Elemizde alıp barılıp atırǵan Konstituciyalıq reformalar keleshekte belgilep beriwshı eń baslı jónelislerimizden bolıp atır. Sebebi, Konstituciyamızda insan huqıqlarınıń eń joqarı orınǵa qoyılǵanı, mámlekettiń wazıypası insan huqıqların támiynlew, onı qorǵaw etip belgilengeni qabıl etilgen nızamlarımız hám ámelge asırılıp atırǵan islerde óziniń sáwlesin tapqan desek aljaspaymız.

Sebebi, mámleketimizde alıp barılǵan xalıqtıń turmıs dárejesin jaqsılawǵa qaratılǵan siyasat nátiyjesinde mámleketimizde 2017-jıldan berli kambaǵallıq eki esege kemeydı. 2030-jılǵa shekem onı 7 payızǵa túsiriw rejelestirilgen.

Biz Birlesken Milletler Shólkemi bas Sekretarı tárepinen  aldıǵa surılgen «Is orınların jaratıw hám sociallıq qorǵaw global

akseleratori” boyınsha baslamanı qollap-quwatlaymız. Usı baslama tájriybe almasıw ushın 2024-jılı Birlesken Milletler Shólkemi basshılıǵında “Sociallıq qorǵaw: turaqlı rawajlanıwǵa jol» pútkil dúnya konferenciyasın mámleketimizde ótkeriliwin úsınaman» dedi Ózbekstan basshısı.

Sonday-aq, Ózbekstan Respublikası Prezidenti shıǵıp soylewinde jıynalıs qatnasıwshılarınıń itibarı mámleketimizde insan huqıqların qorǵaw, májbúriy miynet hám balalar miynetine tolıq shek qoyıw boyınsha erisilgen nátiyjelerge itibar qaratıldı.

Otken ásir dawamında Ózbekstanda millionlap insanlar paxta terimine májbúriy qatnastırılıp, hár jılı jaz, gúz máwsiminde oqıwshılar, oqıtıwshılar studentler, jumısshılar hám barlıq mekemeler xızmetkerleri paxtaǵa jiberilip, nátiyjede Ózbekstan paxtasına baykot járiyalandı, bekkem irada hám mámleketimizdegi insan huqıqların qorǵaw boyınsha alıp barılǵan siyasat nátiyjesinde xalıqımız «paxta qullıǵınnan» hám májbúriy miynetten azat etildi.

Prezidentimiz aytqanınday, insan kapitalın rawajlandırıw hám kreativ jas awladtı tárbiyalaw – Ózbekstan óz aldına qoyǵan strategik wázıypalardıń biri bolıp esaplanadı.

Atap ótilgenlerdiń hámmesi mámleketimizde insan qádirin asırıw, puqaralardıń huqıqların hám nızamlı máplerin támiyinlewge qaratılǵan ilájlar bolıp esaplanadı.

Jetkinshek QÍDÍRNIYAZOV,

Jınayat isleri boyınsha Moynaq rayonı sudınıń baslıǵı  

DAWÍS BERIW HUQÍQÍ- NÍZAM MENEN KEPILLENEDI

Ózbekstan Respublikasınıń puqaraları mámleketlik hákimiyat wákillik uyımlarına saylaw hám saylanıw huqıqına iye bolıp tabıladı. Hár bir saylawshı bir dawısqa iye. Dawıs beriw huqıqı, óz erk-ıqrarı teńligi hám erkinligi nızam menen kepillenedi.

Ózbekstan Respublikası Oliy Majlisiniń Nızamshılıq palatasına saylaw tiyislisinshe olardıń konstituciyalıq wákillik múddeti tamamlanatuǵın jılda — oktyabr ayı úshinshi on kúnliginiń birinshi ekshembisinde ótkeriledi, Konstituciyada názerde tutılǵan múddetlerden aldın saylaw ótkeriw jaǵdayları bunnan tısqarı. Saylawlar ulıwma, teń hám tuwrıdan-tuwrı saylaw huqıqı tiykarında jasırın dawıs beriw jolı menen ótkeriledi. Ózbekstan Respublikasınıń on segiz jasqa tolǵan puqaraları saylaw huqıqına iye.

Ózbekstan Respublikası Oliy Majlisiniń Senatı aǵzaları Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesi, wálayatlar, rayonlar hám qalalar mámleketlik hákimiyat wákillik uyımları deputatlarınıń tiyisli qospa májilislerinde usı deputatlar saylanǵanınan soń bir ay ishinde olar arasınan jasırın dawıs beriw jolı menen saylanadı.

Sud tárepinen mámilege uqıpsız dep tabılǵan puqaralar, sonday-aq sud húkimi menen erkinen ayırıw orınlarında saqlanıp turǵan shaxslar saylanıwı múmkin emes.

Sud tárepinen mámilege uqıpsız dep tabılǵan puqaralar, sonday-aq awır hám júdá awır jınayatlar islegenligi ushın sudtıń húkimine kóre erkinen ayırıw orınlarında saqlanıp atırǵan shaxslar saylawda qatnasıw huqıqınan tek ǵana nızamǵa muwapıq hám de sudtıń sheshimi tiykarında ayrılıwı múmkin. Basqa hár qanday jaǵdaylarda puqaralardıń saylaw huqıqların tikkeley yamasa janapay sheklewge jol qoyılmaydı.

Ózbekstan Respublikası puqarası bir waqıttıń ózinde ekewden artıq mámleketlik hákimiyat wákillik uyımınıń deputatı bolıwı múmkin emes.

Saylaw ótkeriw tártibi nızam menen belgilenedi.

Ózbekstan Respublikası Prezidenti saylawın, Ózbekstan Respublikası Oliy Majlisine, wálayatlar, rayonlar, qalalar mámleketlik hákimiyat wákillik uyımlarına saylawlardı, sonday-aq Ózbekstan Respublikasınıń referendumın shólkemlestiriw hám ótkeriw ushın Ózbekstan Respublikası Oliy Majlisi tárepinen jumısınıń tiykarǵı principleri ǵárezsizlik, nızamlılıq, kollegiallıq, ashıqlıq hám ádillikten ibarat bolǵan Ózbekstan Respublikası Oraylıq saylaw komissiyası dúziledi.

Ózbekstan Respublikası Oraylıq saylaw komissiyası saylaw komissiyaları sistemasına basshılıq etedi, óziniń jumısın turaqlı túrde ámelge asıradı hám de óziniń xızmetinde Ózbekstan Respublikasınıń Konstituciyasına hám nızamlarına ámel etedi.

Ózbekstan Respublikası Oraylıq saylaw komissiyasınıń aǵzaları Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesiniń, xalıq deputatları wálayatlar hám Tashkent qalası Keńesleriniń usınısı boyınsha Ózbekstan Respublikası Oliy Majlisiniń Nızamshılıq palatası hám Senatı tárepinen saylanadı.

Ózbekstan Respublikası Oraylıq saylaw komissiyasınıń baslıǵı Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń usınısına muwapıq komissiya aǵzaları arasınan bes jıllıq múddetke komissiya májilisinde saylanadı. Áyne bir shaxs qatarına eki múddetten artıq Ózbekstan Respublikası Oraylıq saylaw komissiyasınıń baslıǵı etip saylanıwı múmkin emes.

Janat AYMAǴANBETOVA,
Qaraqalpaqstan Respublikası sudınıń sudyası

HESHKIM SUDTIŃ SHESHIMISIZ TURAQ JAYDAN AYÍRÍLMAYDÍ

Jańa Ózbekstan modernizaciyalasqan ekonomikaǵa tayanadı. Mámleketimizde bunday ekonomikanı qáliplestiriw ushın ondaǵı mámleket úlesin kemeyttiriw, jeke múlk huqıqların qorǵaw hám onıń rolin kúsheyttiriwge qaratılǵan institucional reformalar dawam etpekte.

Jeke múlk qol qatılmaslılıǵı hám onı hár qanday qastıyanlıqlardan qorǵaw ekonomikalıq siyasattıń tiykarǵı wazıypalarınan biri bolıp esaplanadı.

Ózbekstan Respublikası Konstituciyasınıń 47-statyasına kóre, hár kim turaq jaylı bolıw huqıkına iye. Hesh kim sudtıń sheshimisiz hám nızamǵa qayshı túrde turaq jayınan ayırılıwı múmkin emes. Turaq jayınan ayırılǵan menshik iyesine turaq jaydıń qunı hám de ol kórgen zıyanlardıń ornı nızamda názerde tutılǵan jaǵdaylarda hám tártipte aldın ala, teń muǵdarda qaplap beriliwi támiyinlenedi. Mámleket turaq jay qurılısın xoshametleydi hám turaq jayǵa bolǵan huqıqtıń ámelge asırılıwı ushın sharayatlar jaratadı. Xalıqtıń sociallıq jaqtan mútáj qatlamların turaq jay menen támiyinlew tártibi nızam menen belgilenedi.

Ózbekstan Respublikası Úy-jay kodeksiniń 11-statyasına kóre, turaq jayǵa bolǵan múlk huqıqı múddetsiz bolıp, puqaralar hám yuridikalıq shaxslardıń, mámlekettiń huqıqların hámde nızam menen qorǵalatuǵın máplerin buzbaǵan halda shaxstıń ózine tiyisli turaq jayǵa óz qálewi hám máplerine kóre iyelik etiw, onnan paydalanıw hám oǵan biylik etiw, sonday-aq óziniń múlk huqıqı buzılıwın saplastırıwdı talap etiw huqıqınan ibarat.

Turaq jay menen baylanıslı dawlardı durıs hám ádalatlı sheshiw, kelip shıǵıp atırǵan mashqalalardı saplastırıw maqsetinde Ózbekstan Respublikası Joqarǵı sudı Plenumınıń 2001 jıl 14 sentyabrdegi «Turaq jay dawları boyınsha sud tájiriybesi haqkında» 22-sanlı qararı qabıl etilgen.

Usı Plenum qararınıń kórsetpelerine kóre, jer uchastkaları mámleket yaki jámiyet mútájlikleri ushın alıp qoyılıwı múnásebeti menen puqaralar múlkinde bolǵan turaq jaylar (kvartiralar) buzılǵan jaǵdayda, múlkdarlarǵa olardıń tańlawı boyınsha hám tárepler kelisimine kóre, turaq jay maydanınıń sociallıq normasınan kem bolmaǵan kólemdegi, barlıq qolaylıqları bolǵan, aldınǵısına teń qunlı basqa turaq jay múlk qılıp beriledi hámde kóp jıllıq tereklerniń bazar bahası tólenedi yamasa buzılıp atırǵan turaq jay (kvartira), basqa imaratlar, qurılıslar hám kóp jıllıq tereklerdiń bazar bahası, sonday-aq jer uchastkasına bolǵan huqıqtıń bazar bahası tolıq kólemde tólenedi. Buzılıp atırǵan turaq jaydıń (kvartiranıń) yaki jer uchastkasına bolǵan huqıqtıń bazar bahası berilip atırǵan turaq-jaydıń yaki jer uchastkasına bolǵan huqıqtıń bazar bahasınan artıq bolǵan jaǵdayda, bul parıq múlkdarǵa tóleniwi lazım, berilip atırǵan turaq-jaydıń yaki jer uchastkasına bolǵan huqıqtıń bazar bahası buzılıp atırǵan turaq jaydıń (kvartiranıń) yaki jer uchastkasına bolǵan huqıqtıń bazar bahasınan artıq bolǵan jaǵdayda bolsa, bul parıq múlkdar tárepinen qaytarılıwı talap etilmeydi.

Mámleketlik úy-jay fondına tiyisli turaq jay mámleket yaki jámiyetlik mútájlikleri ushın jer uchastkası ajıratılıwı múnásebeti menen buzılǵan jaǵdayda, bul turaq-jaylardan kóshirilip atırǵan puqaralarǵa úy-jay nızamshılıǵında názerde tutılǵan talaplarǵa juwap beretuǵın basqa abat turaq jay beriledi.

Saodat QAYÍPNAZAROVA,
Qaraqalpaqstan Respublikası sudınıń sudyası

KÓSHPELI SUD MÁJILISI BOLIP ÓTTI

Jınayat isleri boyınsha Shımbay rayonı sudı tárepinen Shımbay rayonı «Shaxtemir» mákan puqaralar jıyını imáratında kóshpeli ashıq sud májilisi ótkerildi. Onda usı sud baslıǵı A.Uspanov basshılıǵında, sudya járdemshisi A.Isakovanıń xatkerliginde, Shımbay rayonı prokurorınıń járdemshisi A.Baymanovanıń qatnasıwında jınayat isi ashıq kóshpeli sud májilisinde kórip shıǵıldı.

Ózbekstan Respublikası Jınayat kodeksiniń 169-statyası 2-bólimi «g» bánti hám 169-statyası 2-bólimi «e» bánti menen 2 shaxstıń qarsısına toplanǵan 2 jınayat isin úyrenip shıǵıp, sud sudlanıwshılardıń, puqaralıq dawager, jábirleniwshi hám gúwalardıń kórsetpelerin, táreplerdiń pikirlerin, sudlanıwshılardıń jarıs hám aqırǵı sózlerin tıńlap, jınayat isleri hújjetlerin úyrenip shıǵıp, daliyllerdi úyrenip, jetkerilgen materiallıq zıyanlardıń óndirilgenligin, jábirleniwshi hám puqaralıq dawagerdiń sudlanıwshıǵa hesh qanday shaǵım dawı joq ekenligin itibarǵa alıp, sudlanıwshını A.T. Ózbekstan Respublikası Jınayat kodeksiniń 169-statyası 2-bóliminiń “g” bánti menen ayıplı dep taptı. Oǵan 1 jıl múddetke azatlıqtı sheklew jazası tayınlandı. Sonday-aq, sudlanıwshı K.U. Ózbekstan Respublikası Jınayat kodeksiniń 169-statyası 2-bóliminiń “e” bántinde názerde tutılǵan jınayattı islegenlikte ayıplı dep tabılıp, Ózbekstan Respublikası Jınayat Kodeksiniń 70-statyası qollanılıp, Ózbekstan Respublikası Jınayat processual kodeksiniń 463-statyası 3-bólimi 3-bántine tiykar jaza tayınlanbastan jazadan azat etildi.

Bunnan soń, sud baslıǵı tárepinen jınayat isleri boyınsha sudqa shekem is júritiwi dáwrinde processual qararlarǵa sankciya beriw máselesi jınayat isleri boyınsha rayon, qala sudlarında bólek sudyalar-tergew sudyaları tárepinen kórip shıǵılıwı tártibiniń engiziletuǵınlıǵı túsindirildi. Sonday-aq, jaslar arasında jınayatshılıq hám huqıqbuzarlıqqa qarsı gúresiw boyınsha da puqaralar menen ashıq sáwbetlesip, huqıqıy túsinik jumısların alıp barıldı.

KÓSHPELI ASHIQ SUD MÁJILISINDE 43 SHAXSTIŃ QARSISINA TOPLANǴAN HÁKIMSHILIK HUQIQBUZARLIQLAR HAQQINDAǴI ISLER KÓRIP SHIǴILDI

Kegeyli rayonındaǵı Málimleme kitapxana orayında kóshpeli ashıq sud májilisi ótkerildi. Onda jınayat isleri boyınsha Kegeyli rayonı sudınıń baslıǵı R.Bekmuratova tárepinen 43 shaxstıń qarsısına toplanǵan hákimshilik huqıqbuzarlıqlar haqqındaǵı isler kórip shıǵıldı.

Atap aytqanda, abaysızlıq aqıbetinde denege jaraqat jetkeriw, mayda biyzarılıq, ishki isler organları xızmetkerleriniń nızamlı talapların orınlamaw, transport quralları basqarıwshılarınıń jol háreketi qaǵıydaların buzıwı aqıbetinde jábirleniwshige jeńil dene jaraqatı yamasa kóp muǵdarda materiallıq zıyan jetkeriliwine alıp keliw, elektr, jıllılıq energiyası, gazdan paydalanıw qaǵıydaların buzıw, jámiyetlik orınlarda alkogol ónimlerin qabıllaw menen baylanıslı hákimshilik huqıqbuzarlıq isleri kórilip, mine usı huqıqbuzarlıqlardı islegen 41 shaxsqa tiyisli tártipte hákimshilik jaza, eki shaxsqa 3 sutkadan 15 sutkaǵa shekemgi hákimshilik qamaq jazası tayınlandı.

Bunnan soń, sudya tárepinen hár qanday qılmıs hám huqıqbuzarlıq jazasız qalmaytuǵınlıǵı, búgin ashıq sud májilisinde isi kórilgen shaxslar qayta huqıqbuzarlıq islese jazası awırraq bolatuǵınlıǵın túsindirdi. Sonday-aq, sońǵı waqıttaǵı tarawǵa baylanıslı nızamshılıqtaǵı ózgerisler jóninde de maǵlıwmat berip ótti. Atap aytqanda, birinshi instanciya sudlarına 2025-jıldıń 1-yanvarınan baslap tergew sudyası lawazımı engiziledi.

Tergew sudyalarına hákimshilik huqıqbuzarlıqlar haqqındaǵı islerdi kórip shıǵıw wákilligi berilip, olar tárepinen kórip shıǵılatuǵın hákimshilik huqıqbuzarlıq haqqındaǵı islerdi joqarı instanciyalarda qayta kórip shıǵıwdıń ámeldegi tártibi saqlap qalınatuǵınlıǵı da maǵlıwmat sıpatında keltirildi.

SAYLAW-DEMOKRATIYA AYNASÍ

Ózbekstan Respublikası Konstituciyasında puqaralardıń saylaw hám saylanıw huqıqı, milliy saylaw sistemasınıń tiykarları belgilep berilgen bolıp, bul qaǵıyda hám normalar tiykarında insan huqıqları boyınsha dúnya júzlik deklaraciyası, Puqaralıq hám siyasiy huqıqlar haqqındaǵı xalıqaralıq fakt hám Ózbekstan Respublikası tárepinen ratifikaciya etilgen basqa da xalıqaralıq huqıqıy hújjetlerde bekkemlengen demokratiyalıq, ǵárezsiz, nızamlılıq, áshkaralıq hám ádillik principlerin óz ishine aladı.

Tiykarǵı nızamımızdıń 128-statyasında Ózbekstan Respublikasınıń puqaraları mámleket hákimiyatı wákillikli organlarına saylaw hám saylanıw huqıqına, hár bir saylawshı bir dawısqa iye ekenligi, dawıs beriw huqıqı, óz qálewin bildiriw teńligi hám erkinligi nızam menen kepillengenligi belgilep qoyılǵan.

2024-jılı 26-iyul kúni jáne bir siyasiy mapaz baslandı, yaǵnıy Ózbekstan Respubliksı Nızamshılıq palatası hám xalıq deputatları jergilikli Keńesleri deputatları saylawı 27-oktyabr kúni bolıp ótetuǵınlıǵı belgilendi.

Bul saylawdıń basqa saylawlardan ózgesheligi, tariyxta birinshi mártebe Ózbekstan Respublikası Nızamshılıq palatası saylawları aralas saylaw, yaǵnıy majoritar-proporcional tiykarında ótkeriliwi bolıp esaplanadı.

Jetpis bes Deputat tikkeley majoritar tiykarında, yaǵnıy saylawshılar ózlerine maqul talabanlarǵa dawıs beriw jolı menen, qalǵan jetpis bes deputat bolsa, proporcional boyınsha siyasiy partiyalarǵa berilgen dawıslar tiykarında saylanadı.

Bunnan tısqarı, bul saylawda barlıq dárejedegi saylaw komissiyalarınıń iskerligi, olardıń saylaw waqtındaǵı qatnasıwshıları menen óz-ara qatnasıqları tolıq sanlastırılıwı rejelestirilmekte.

Sonday-aq, saylaw nızamshılıǵı aldıńǵı demokratiyalık standartlarǵa say ráwishte túpten bekkemlendi, yaǵnıy saylaw organlarınıń Oraylıq saylaw komissiyası basshılıǵındaǵı jańa sistema jaratılıp, siyasiy partiyalar tárepinen deputatlıqqa talabanlardı kórsetiwde hayal-qızlardıń úlesi keminde 40 payız bolıwı belgilendi.

Bunnan tısqarı, deputatlıqqa talaban saylanıwı ushın saylawshılardıń kópshiliginiń dawısın alıw belgilendi. Yaǵnıy talaban tiyisli saylaw okruginde basqa talabanlarǵa kóre kóbirek dawıs toplaǵan jaǵdayda deputat bolıp saylanıwı múmkin boladı hám usı arqalı tákirar dawıs beriw talap etilmeydi.

Saylaw dáwirinde puqaralardıń saylaw huqıqın támiyinlew, olarǵa belgilengen tártip tiykarında shárayatlar jaratıw, saylawdıń ashıq, ádil hám teń saylaw huqıqı tiykarında ótkeriliwi júdá áhmiyetli bolıp esaplanadı.

Sebebi, bul bolıp ótetuǵın process Ózbekstannıń dúnyada tutqan ornı, xalıqaralıq abıroyı hám imidjine tikkeley tásir kórsetedi.

Solay eken, puqaralar da saylaw huqıqın ámelge asırıwı ushın mámleketimiz tárepinen jaratılǵan shárayatlardan durıs hám nátiyjeli paydalanıp, mámleket kelejegi ushın biyparıq bolmawı lazım dep esaplayman.

Bekbawlı DOSÍMBETOV,
Nókis rayonlararalıq hákimshlik sudınıń baslıǵı

SHÁRTNAMA DÚZIW HÁM ONÍ DÚZIWDE KELIP SHÍǴATUǴÍN KELISPEWSHILIKLERDI SHESHIW TÁRTIBI

Puqaralıq múnásebetleri qatnasıwshılarınıń puqaralıq huqıq hám minnetlemeleriniń payda bolıwınıń tiykarlarınıń biri- bul shártnama esaplanadı.

Ózbekstan Respublikasınıń Puqaralıq kodeksi (keyingi orınlarda-Puqaralıq kodeksi dep júritiledi)niń 364-statyasına muwapıq, eger tárepler ortasında shártnamanıń barlıq áhmiyetli shártleri júzesinen talap etiletuǵın formada kelisimge erisilgen bolsa, shártnama dúzilgen dep esaplanadı.

Shártnamanıń nársesi haqqındaǵı shártler, nızamda yaki basqa huqıqıy hújjetlerde bunday túrdegi shártnamalar ushın áhmiyetli yaki zárúr dep esaplanǵan shártler, sonday-aq táreplerdiń biriniń arzasına kóre kelisip alınıwı zárúr bolǵan hámme shártler áhmiyetli shártler bolıp esaplanadı.

«Xojalıq júrgiziwshi subektler jumısınıń shártnamalı-huqıqıy bazası haqqında»ǵı Ózbekstan Respublikası Nızamınıń 11-statyasına kóre xojalıq shártnaması pitimler ushın názerde tutılǵan jazba formada dúziledi.

Notarial tastıyıqlanıwı yaki mámleketlik dizimnen ótkeriliwi shárt bolǵan shártnama notarial tastıyıqlanǵan yaki dizimnen ótkerilgen payıttan baslap dúzilgen esaplanadı.

Puqaralıq kodeksiniń 112-statyasınıń ekinshi hám úshinshi bólimlerine muwapıq, eger táreplerden biri notarial tastıyıqlaw talap etiletuǵın pitimdi tolıq yaki onıń bir bólegin orınlaǵan bolsa, ekinshi tárep bolsa-pitimdi notarial tastıyıqlatıwdan bas tartsa, sud pitimdi orınlaǵan táreptiń talabı boyınsha onı haqıyqıy dep esaplawǵa haqılı. Bunday jaǵdayda pitimdi keyinshelik notarial rásmiylestiriw talap etilmeydi.

Eger mámleketlik dizimnen ótkeriw talap etiletuǵın pitim kerekli formada dúzilgen bolıp, biraq táreplerdiń biri onı dizimnen ótkeriwden bas tartsa, sud basqa táreptiń talabı menen pitimdi dizimnen ótkeriw haqqında qarar shıǵarıwǵa haqılı. Bunday jaǵdayda pitim sud qararına muwapıq dizimnen ótkeriledi.

Jazba túrdegi shártnama tárepler qol qoyǵan bir hújjetti dúziw jolı menen, sonday-aq pochta, telegraf, teletayp, telefon, elektron baylanıs yaki hújjet shártnamadaǵı táreplerden shıqqanlıǵın isenimli túrde anıqlaw múmkinshiligin beretuǵın basqa baylanıs járdeminde hújjetler almasıw jolı menen de dúziliwi múmkin.

Eger táreplerdiń shártnamalı huqıqıy qatnasıqlarǵa kiriskenligi jazba yaki basqa dáliller menen tastıyıqlansa, shártnamanıń bolmaǵanlıǵı dawagerdiń jetkerip berilgen tovarlar, orınlanǵan isler, kórsetilgen xızmetlerdiń bahasın óndiriw haqqındaǵı talaplardı qanaatlandırıwsız qaldırıw ushın tiykar bolmaydı. Eger nızamda yaki táreplerdiń kelisiminde pitimniń ápiwayı jazba formasına ámel qılmaslıq onıń haqıyqıy emesligine alıp keliwi tuwrıdan-tuwrı kórsetilgen bolsa, bul qaǵıyda qollanılmaydı.

Puqaralıq kodeksiniń 357-statyasına muwapıq shártnama dúzilgen payıttan baslap kúshke kiredi hám tárepler ushın májbúriy bolıp qaladı.
Shártnamanıń ámel etiw múddetiniń tamamlanıwı táreplerdi onı buzǵanlıq ushın juwapkershilikten azat etpeydi.

Nızamshılıq hújjetlerinde shártnama dúziw májbúriy bolǵan jaǵdaylar da ornatılǵan. Atap aytqanda, ǵalabalıq shártnama (Puqaralıq kodeksiniń 358-statyası), dáslepki shártnamada názerde tutılǵan tiykarǵı shártnama (Puqaralıq kodeksiniń 361-statyası), kim-astı sawdasında jeńimpaz bolıp shıqqan shaxs penen dúzilgen shártnama (Puqaralıq kodeksiniń 379-statyası), mámleket mútájligi ushın tovarlar jetkerip beriw shártnaması (Puqaralıq kodeksiniń 457-459-statyaları) h.t.b.

Ózbekstan Respublikasınıń Ekonomikalıq processual kodeksiniń 26-statyasınıń 1 hám 2-bántlerine muwapıq dúziliwi nızamda názerde tutılǵan shártnama júzesinen kelip shıqqan kelispewshilikler yaki shártnama júzesinen kelip shıqqan bolıp, sheshiw ushın ekonomikalıq sudqa tapsırıw haqqında tárepler óz-ara kelisken kelispewshilikler sheshiw ushın sudqa tapsırılıwı múmkin.

Tárepler ortasında dawanı sheshiw ushın sudqa tapsırıw haqqındaǵı kelisim shárti hár túrli formalarda, máselen, xat, telegramma, faksimil hám elektron baylanıs quralı arqalı xabar almasıw jolı menen ámelge asırılıwı múmkin.

Shártnama boyınsha kelispewshiliklerdi sheshiw ushın sudqa tapsırıw shárti dúzilip atırǵan shártnamada názerde tutılıwı hám onıń proektine táreplerden biri tárepinen kirgiziliwi múmkin, eger basqa tárep kelispewshilikler bayannamasında proekttiń usı shárti boyınsha birde-bir qarsılıq bildirmegen bolsa.

Qalǵan jaǵdaylarda bunday huqıq nızamda tuwrıdan-tuwrı kórsetilgen jaǵdayda ǵana payda boladı. Shártnama dúziw bir tárep ushın májbúriy bolǵan hám tárepler ortasında shártnamanı dúziwde kelispewshilikler payda bolǵan jaǵdaylarda Puqaralıq kodeksiniń 377-statyasında kórsetilgen qaǵıydalar májbúriy tártipte qollanıladı.
Shártnama dúziwi májbúriy bolǵan tárep onı dúziwden bas tartqan jaǵdayda, basqa tárep shártnama dúziwge májbúrlew haqqındaǵı talap penen sudqa múrájat etiwge haqılı. Bunda dawanıń talabı tek ǵana usı shártnamaǵa emes, bálki onıń ayırım shártlerine de tiyisli bolıwı múmkin. Dawager dawa arzasına dúziwge májbúr etilgen shártnama proektin qosımsha qılıwı shárt.
Puqaralıq kodeksiniń 377-statyasınıń ekinshi bóliminde kelispewshilikler bayannamasın sudta kórip shıǵıw ushın tapsırıwdıń otız kúnlik múddeti ornatılǵan.

Shártnamanıń ayırım shártleri boyınsha shártnama aldınan bolǵan dawdı kórip shıǵıwda sudlar shártnamanıń barlıq shártleri nızam hújjetlerine muwapıqlıǵın tekseredi. Shártnamanıń shártleri nızamshılıqqa muwapıq emesligi anıqlanǵan jaǵdayda, sud táreplerge sheshiwshi qarar shıǵarılǵanǵa shekem muwapıq emes shártin saplastırıwdı usınıs etedi hám onıń ushın múddet beredi.

Puqaralıq kodeksiniń 235-statyasınıń tórtinshi bólimine muwapıq minnetleme onda tárepler sıpatında qatnaspaǵan shaxslar (úshinshi shaxslar) ushın minnnetlemeler payda etpeydi. Eger shártnamanıń shártleri úshinshi shaxslardıń huqıq hám minnetlemelerine tásir etpese, shártnamanı dúziw, ózgertiw hám biykar etiw haqqındaǵı talap penen tek ǵana onda qatnasıwshı shaxslar sudqa múrájat etiwge haqlı esaplanadı.
Mámleketlik organlar hám basqa organlar da nızam hújjetlerinde belgilengen tártipte dawa usınıwı múmkin.

Gawhar ZARIPOVA,
Qaraqalpaqstan Respublikası sudınıń sudyası

EKSPERTIZA BOYÍNSHA ÁMELDEGI NORMALAR

Sud – jámiyette nızam ústinligi hám ádalat turaqlılıǵın támiyinlewshi, puqaralardıń huqıq hám erkinliklerin isenimli qorǵawshı, ádil sudlawdı ámelge asırıwshı ǵárezsiz hákimiyat tarawı esaplanadı.

Búgingi kúnde mámleketimizde sud-huqıq sistemasın tereń reformalaw liberallastırıw, sud hákimiyatınıń shın mánistegi ǵárezsizligin, sudlar iskerliginiń ashıqlıǵı, xalıqtıń ádil sudlawǵa bolǵan isenimin asırıw boyınsha keń kólemli jumıslar ámelge asırılmaqta.

Nókis rayonlararalıq ekonomikalıq sudı ekonomika tarawında nızamshılıqtı bekkemlewge, ádil sudlawdı ámelge asırıwǵa, yuridikalıq shaxslardıń, isbilermenlik subektleriniń huqıqların yaki nızam menen qorǵalatuǵın máplerin qorǵaw maqsetinde ekonomikalıq islerdiń kóriliwinde ámeldegi nızamshılıq talaplarına itibar qaratıp kelmekte.

Ózbekstan Respublikası Ekonomikalıq processual kodeksinde ekspertizaǵa baylanıslı (80-86-statyalar) jeti statya orın alǵan.

Ekonomikalıq processual kodeksiniń 80-statyası birinshi bólimine tiykar, isti kóriw waqtında júzege keletuǵın, pán, texnika sanaat yaki óner tarawında arnawlı bilimlerdi talap etetuǵın máselelerdi túsindirip beriw ushın sud tárepinen iste qatnasıwshılardıń iltimasına muwapıq yaki razılıǵı menen ekspertiza tayınlanadı. Eger ekspertizanı tayınlaw nızamda belgilep qoyılǵan yaki shártnamada názerde tutılǵan bolsa yamasa usınılǵan dálildiń qálbekilestrilgeni tuwrısındaǵı arzanı tekseriw yamasa qosımsha ekspertiza tayınlaw zárur bolsa, sud ekspertizanı óz baslaması menen tayınlawı múmkin.

Ekonomikalıq processual kodeksiniń 81-statyasında ekspertiza ótkeriw tártibi belgilengen bolsa, 82-statyasında qosımsha hám takirár ekspertiza, 83-statyasında ekspertizanıń ekspertlar komissiyası tárepinen ótkiziliwi, 84-statyasında komissiyalıq ekspertiza, 85-statyasında kompleks ekspertiza hám 86-statyasında eksperttiń yaki ekspertlar komissiyasınıń juwmaǵı boyınsha normalar belgilengen.

Maǵlıwmat ushın, Ózbekstan Respublikası Puqaralıq processual kodeksinde ekspertizaǵa baylanıslı (95-101-statyalar) yaǵnıy jeti statya arnalǵan. Bul Kodekstiń 95-statyasında ekspertiza, 96-statyasında qosımsha hám qayta ekspertiza, 97-statyasında ekspertlardıń juwmagı talap qılınatuǵın máseleler sheńberin belgilew, 98-statyasında ekspertiń (ekspertlar komissiyasınıń) juwmaǵı, 99-statyasında ekspertizanıń ekspertlar komissiyası tárepinen ótkeriliwi, 100-statyasında komissiyalıq ekspertiza hám 101-statyasında kompleks ekspertiza boyınsha normalar belgilengen.

Sonday-aq, Ózbekstan Respublikası Joqarǵı xojalıq sudı Plenumınıń 2014-jıl 20-iyun kúngi “Ekonomikalıq sudlar tárepinen ekspertizaǵa baylanıslı nızam hújjetlerin qollawdıń ayırım máseleleri haqqında”ǵı 261-sanlı qararında, ekspertizaǵa baylanıslı túsinikler berilgen.

Ekonomikalıq istegi táreplerdiń iltimasnamalarına kóre sud uyǵarıwıları menen sud-qurılıs-texnikalıq, sud-ekonomikalıq, qol jazbalıq ekspertizaları hám basqada ekspertizalar tayınlanadı.

Sud ámeliyatında ekspertizalardı ótkeriw kóbirek Ózbekstan Respublikası Ádillik ministrligi janındaǵı X.Suleymanova atındaǵı Respublikalıq sud ekspertiza orayınıń Qaraqalpaqstan bólimine hámde Qaraqalpaqstan Respublikası Ishki isler ministrliginiń arnawlı ekspertiza kriminalistika bólimine tapsırıladı.

Ekonomikalıq processual kodekstiń 86-statyası altınshı bólimine muwapıq, ekspert juwmaǵı sud májilisinde tekseriledi hámde basqa dáliller menen bir qatarda bahalanadı.

Juwmaqlap aytqanda hár bir yuridikalıq shaxs ózine júklengen huqıq hám minnetlemelerin óz waqtında hámde sapatlı orınlasa, tárepler ortalarında dawa (kelispewshilik) shıqpaǵan bolıp, unamlı nátiyjelerge erisiledi.

Berdimurat BAYMURATOV,
Nókis rayonlararalıq ekonomikalıq sudı sudyası

JÁNJEL OQÍWSHÍNÍŃ ÓLIMINE SEBEP BOLDÍ

Hár bir adam búgingi atqan tańga shúkirlik etip, erteńgi kúnnen úmit etedi, jańa arzıw hám ármanlardı gózleydi. Esenbaydıń da (atları ózgertilgen) bul dúnyadan arzıw-úmiti kóp, ele mektep oqıwshısı edi…

Esenbay menen Dáwlet bir mektepte oqıydı. Esenbay 10-klassta, al Dáwlet bolsa 11-klassta.

Dáwlet bir kúni jorasınıń úyine kómekke barǵanında, gápten-gáp shıǵıp ózi sóylesip júrgen qızına onı Esenbay “araq ishedi” dep ayttı degen gápti esitedi ham Esenbayǵa ashıwlanıp, onıń ózinshe sazayın beriwdi oylaydı. Erteńine mektepte besinshi sabaq tawsılǵannan keyin, hájetxanaǵa ketken kisi qusap, mekteptiń qaptalındaǵı tennis maydanshasında klasslas jorası menen tennis oynap atırǵan Esenbaydı shaqırıp, onıń menen awlaǵında sóylesip almaqshı boladı hám onı izine ertip Dáwlet mekteptiń hájetxanası janına alıp keledi.

Dáwlet oǵan esitken áńgimesin aytıp, durıs-nadurıslıǵın soraydı, onıń menen há degennen awzınan “illá” dep ses shıǵaǵoymaǵannan soń, Dáwlet Esenbaydıń betine shapalaq tartıp jiberedi. Esenbay sonda da indemey basın tómen alıp tura beredi. Bunnan soń, Dáwlet pátlenip Esenbaydıń kókiregine mushın tuyip “salıp qaladı”. Esenbay demi qısılıp hawa jetpey Dáwletke qaray qulaydı. Bunday bolıwın kútpegen Dáwlettiń “ańı” ushıp basqalardı járdemge shaqıradı. 2-3 minuttıń oyaq-buyaǵı átirapta adamlar toplanıp, oqıwshılar da ǵawıralasa ketti. Sol jerdegi Ápiypa muǵallim direktorǵa xabar berip, tez járdem shaqırıladı. Esenbaydıń ata-anasına da balańız qulap qaldı tez jetip keliń degen xabar aytıladı. Sonıń arasında Esenbaydı 3-4 bala kóterip, otırǵıshqa kóterip alıp barıp, jatqaradı. Degen menen tez járdem kelemenge shekem jas balanıń janı úziledi. Átteń…

Dáwlet penen Esenbaydıń arasında bolıp ótken óz-ara jánjeldi kórgen átiraptaǵı muǵallim hám oqıwshılardıń gúwalıq beriwi menen Dáwlet sol kúni huqıq qorǵaw uyımı xızmetkerleri tárepinen uslanıp, tergewge alıp barıladı.

Is sudqa asırılıp, bul jınayatlı is Jınayat isleri boyınsha Qońırat rayonı sudında kórip shıǵıldı. Sud májilisi dawamında sudlanıwshı hám gúwalardıń kórsetpeleri, táreplerdiń jarıs sózleri, sudlanıwshınıń aqırǵı sózin esitilip, is hújjetleri úyrenilip Esenbaydıń ólimi awır dárejedegi dene jaraqatın alıwı aqıbetinde júz bergenligi tastıyıqlanadı.

Sud, sudlanıwshı Dáwletke jaza tayınlaǵanda onıń óz ayıbın moyınlap, qılǵan isinen pushayman ekenligin, aldın sudlanbaǵanlıǵın, jas óspirim ekenligin, oqıw ornınan unamlı minezlemege iye ekenligin onıń jazasın jeńillestiriwshi jaǵdayları dep, onıń jazasın awırlastırıwshı jaǵdayları joq dep esaplap, ol ayıplı dep tabılǵan jınayattıń jámiyetlik qáwiplilik dárejesi, jınayat nátiyjesinde kelip shıqqan aqıbetlerdi esapqa alıp, oǵan Jınayat kodeksiniń 85-statyasın qollanıp, erkinen ayırıu jazasın tayınlawdı, oǵan qollanılǵan qamaqqa alıw túrindegi bas sharasın ózgerisssiz qaldırıwdı, erkinen ayırıw jazasın tárbiya koloniyasında ótewin belgilewdi lazım taptı.

Dáwlet Ózbekstan Respublikası Jınayat kodeksiniń 104-statyası 3-bóliminiń “d” bántinde kórsetilgen jınayattı islegenlikte ayıplanıp, oǵan usı kodekstiń 85-statyası qollanılıp 5 (bes) jıl 6 (altı) ay múddetke erkinen ayırıw jazası tayınlandı.

Berik AYMURATOV,
Jınayat isleri boyınsha Qońırat rayonı sudınıń sudyası

PREZIDENT PÁRMANÍ HÁM PLENUM QARARLARÍNÍŃ MAZMUNÍ HÁM ÁHMIYETIN TÚSINDIRIW MAQSETINDE SEMINAR SHÓLKEMLESTIRILDI

Ózbekstan Respublikası Prezidenti tárepinen 2024-jıl 10-iyun kúni «Operativ-izlew hám tergew jumısında shaxstıń huqıqları menen erkinliklerin isenimli qorǵaw kepilliklerin jáne de kúsheytiw ilajları haqqında»ǵı pármanı qabıl etildi. Bul hújjet sudlar iskerliginde ashıqlıqtı támiyinlew menen birge, puqaralar hám isbilermenlerdiń huqıq hám nızamlı máplerin qorǵaw kepilliklerin elede kúsheyttiriwde áhmiyetli qádem boldı.

Usı tiykarda Qaraqalpaqstan Respublikası sudında huqıqqorǵaw uyımları wákilleri ushın seminar shólkemlestirildi. Videkonferenciya baylanıs rejiminde ótkerilgen seminarǵa Qaraqalpaqstan Respublikası sudınıń hám Qaraqalpaqstan Respublikası hákimshilik sudınıń sudyaları, rayon (qala), rayonlararalıq sudlarınıń baslıqları, prokuratura, ishki isler ministrliginiń sorastırıwshı hám tergewshileri, Berdaq atındaǵı Qaraqalpaq mámleketlik universiteti yuridika fakultetiniń oqıtıwshıları qatnastı.

Seminardı Qaraqalpaqstan Respublikası sudınıń baslıǵı K.Tarixov kiris sóz benen ashıp, basqarıp bardı. Bul Pármanǵa muwapıq, 2025-jıl 1-yanvardan baslap jınayat isleri boyınsha rayonlıq, qalalıq sudlarda tergew sudyası lawazımı engiziledi, jınayat isleri boyınsha sudqa shekemgi is júrgiziw dáwirinde processuallıq qararlarǵa sankciya beriw máselesi jınayat isleri boyınsha rayonlıq, qalalıq sudlarında óz aldına sudyalar – tergew sudyaları tárepinen kórip shıǵılıw tártibi engiziledi. Seminarda, tergew sudyası, onıń wákilleri jóninde Qaraqalpaqstan Respublikası sudınıń jınayat isleri boyınsha sudyası J.Orazbaev bayanat jasar eken, tómendegilerge ayrıqsha itibar qarattı. Tergew sudyalarına hákimshilik huqıqbuzarlıq haqqındaǵı islerdi kórip shıǵıw wákilligi berilip, olar tárepinen kórip shıǵılatuǵın hákimshilik huqıqbuzarlıq haqqındaǵı islerdi joqarı instanciyalarda qayta kórip shıǵıwdıń ámeldegi tártibi saqlap qalınbaqta. Sonıń menen birge, tergew sudyasına 11 túrdegi sankciyalar hám májbúriy sharalardı qollaw máselesin kórip shıǵıw wákilligi berilmekte.

Bunnan soń, Ózbekstan Respublikası Joqarǵı sudınıń usı jıldıń 25-iyun sánesinde qabıl etilgen sudlar tárepinen jınayat, hákimshilik huqıqbuzarlıq haqqındaǵı, puqaralıq, ekonomikalıq, hákimshilik islerdi reviziya tártibinde kórip shıǵıwdıń ayırım máseleleri haqqındaǵı 5 plenum qararınıń mazmunı hám áhmiyeti keń túrde talqılandı.

Bayanatshılar tárepinen Plenum qararlarında nızam normaların sudlarda qollawda itibar qaratılıwı zárúr bolǵan áhmiyetli túsinikler orın alǵanlıǵı atap ótilip, jınayat, hákimshilik huqıqbuzarlıq haqqındaǵı, puqaralıq hám hákimshilik islerdi reviziya tártibinde kóriwdiń huqıqıy tiykarları, processual nızamshlıqqa ámel etiw talapları jóninde qatnasıwshılarǵa keń túrde maǵlıwmat berildi.

Atap ótilgenindey, jınayat, hákimshilik huqıqbuzarlıq haqqındaǵı, puqaralıq, ekomikalıq hám hákimshilik islerdiń reviziya tártibinde qayta kóriliwi sud hújjetleriniń nızamlılıǵı hám tiykarlılıǵı, sudlar tárepinen materiallıq huqıq normaları durıs qollanılıwın hám processual nızam talaplarına ámel etiliwin támiyinlewge xızmet etedi. Sonıń menen birge, sudlardıń puqaralardıń huqıqları hám nızamlı máplerin qorǵaytuǵın uyım sıpatında xalıqqa elede jaqınlastırıwda áhmiyetli.