Sudlar iskerligine «Adolat» málimleme sistemaları kompleksi engiziledi

Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2017 jılı 7 fevraldaǵı PP-4947-sanlı Pármanı menen 2017 – 2021 jıllarda Ózbekstan Respublikasın rawajlandırıwdıń bes tiykarǵı jónelisi boyınsha háreketler strategiyası tastıyqlandı.
Háreketler strategiyasınıń ekinshi jónelisi, yaǵnıy nızam ústemligin támiyinlew hám sud-huqıq sistemasın jánede reformalawdı ámelge asırıw ushın tiykarǵı wázıypalar retinde sud hákimiyatınıń shın mániste ǵárezsizligin támiyinlew, sudtıń ábirayın asırıw, sud sistemasın demokratlastırıw hám jedellestiriw, hákimshilik, jınayat, puqaralıq hámde xojalıq nızamshılıǵın jedellestiriw belgilengen bolsa, bul wázıypalardı ámelge asırıw ushın sudlar iskerligine zamanagóy málimleme-kommunikaciya texnologiyaların eńgiziw, elektron tártipte sud hám orınlaw isin júritiwdiń zamanagóy forma hám úsılların eńgiziw tiykarǵı jónelis bolıp belgilep berildi.

Ózbekstan Respublikası Prezidentinıń “Ózbekstan Respublikası sud sisteması strukturasın tupten jedellestiriw hámde iskerligi nátiyjeligin asırıw is-ilájları haqqında”ǵı 2017-jılı 21-fevraldaǵı PF-4966-sanlı Pármanında Ózbekstan Respublikası Málimleme texnologiyaları hámde kommunikaciyalardı rawajlantırıw ministrligine Joqarǵı sud penen birgelikte ush ay múddette sudlar iskerliginde zamanagóy texnologiyalardan paydalanıw boyınsha ámeliy is-ilájlar dástúrin tastıyqlaw haqqındaǵı tiyisli Húkimet qararı joybarın kirgiziw tapsırıldı.
Usı normativ hújjetlerdiń orınlanıwın támiyinlew maqsetinde Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2017 jılı 30-avgust kúngi PQ-3250-sanlı “Sudlar iskerligine zamanagóy málimleme-kommunikaciyalıq texnologiyaların eńgiziw is-ilájları haqqında”ǵı qararı qabıl etilip, bul jónelistegi tiykarǵı wázıypalar retinde sudlar iskerliginiń ashıqlıǵın, sud isleri júritiwdiń sıpatınan xalıqtıń xabardarlıq dárejesin asırıw, sud xızmetkerleri tárepinen byurokratizm faktlerine shek qoyıw, sudlarda islerdiń óz múddetinde kóriliwin baqlawdıń nátiyjeli sistemasın jaratıw maqsetinde sudlar islerin avtomatlastırıw, sud qararlarınıń orınlanıwın támiyinlewde sudlardıń sorastırıw, dáslepki tergew hám májbúriy orınlaw uyımları menen birge islesiwin támiyinlew, xalıqqa hámde isbilermenlerge kórsetiletuǵın interaktiv xızmetler dizimin keńeytiriw etip belgilendi.

Bul qarar menen 2017-2020 jıllarda Sudlar iskerligine zamanagóy málimleme-kommunikaciya texnologiyaların engiziw baǵdarlaması tastıyqlanıp, baǵdarlamada házirgi kúnde jolǵa qoyılǵan “E-XSUD” málimleme sistemasın jaratıw, sudlarǵa videokonferenc baylanıs sistemasın engiziw, barlıq sudya hám sud xızmetkerlerin elektron imzá menen támiyinlew, sudyalar ortasında islerdi avtomatik tárizde bólistiriw, sud qararların Internet tarmaǵı arqalı járiyalaw, orınlaw hújjetlerin elektron tárizde májbúriy orınlawǵa jiberiw sistemasın jaratıw belgilengen edi.

Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2020 jıl 3 sentyabr kúngi «Sud hákimiyatı uyımları iskerligin sanlastırıw is-ilajları haqqında”ǵı PQ-4818-sanlı qararı qabıl etilip, bul jónelistegi keyingi basqısh wázıypaları retinde hár bir múrájááttı kórip shıǵıw barısın onlayn gúzetip barılıwın támiyinlew, sud imáratlarında interaktiv xızmetlerden erkin paydalanıw imkániyatın jaratıw, sudlarda ádil sudlawdıń tezlik penen ámelge asırılıwı ushın zárúr bolǵan maǵlıwmatlardıń alınıwın támiyinlew ushın ministrlikler, mekemeler hámde basqa shólkemler menen elektron maǵlıwmatlar almasınıwın jánede keńeytiriw, sud májlislerin másapadan turıp, sonday aq, mobil qurılmalar hám elektron birge islesiwdiń basqa formaları arqalı qatnasıw imkániyatın keńeytiriw, sonday aq, is boyınsha tárepler ushın sud qararların onlayn tárizde alıw imkániyatın jaratıw etip belgilendi.

Bul qarar menen 2020-2023 jıllarda sud hákimiyati uyımları iskerligin sanlastırıw Baǵdarlaması hámde sudlardıń málimleme sistemasın mámleketlik uyımları hám shólkemlerdiń málimleme sistemaları menen integraciya etiw boyınsha “jol kartası” tastıyqlanıp, sonıń menen birge 2022 jılı 1 yanvardan baslap sudlar iskerligine «Adolat» málimleme sistemaları kompleksın eńgiziw belgilendi.

Joqarıda atı atalǵan hújjetlerdiń orınlanıwın támiynlew maqsetinde, Ózbekstan Respublikası Joqarǵı sudı Prezidiumınıń 2021 jılı 9-dekabr kúngi RS-65-21-sanlı «Respublika sudları iskerligine «ADOLAT» málimleme sistemaları kompleksin eńgiziw haqqında»ǵı qararı qabıl etildi.

Bul qararǵa muwapıq mámleket hákimiyatı hám basqarıw uyımları, jergilikli mámleket hákimiyatı uyımları, xojalıq basqarıw uyımları, advokatlar tárepinen sudlarǵa dawa arza, arza hám shaǵımlardı tek ǵana elektron kóriniste usınıw tártibi engizilmekte.

Yaǵnıy, mápdar shaxslar tárepinen arza hám shaǵımlardı kórip shıǵıw barısın onlayn tárizde gúzetip barıw, sud májlisi qatnasıwshıları tárepinen maǵlıwmatlar hám hújjetlerdi elektron formada jiberiw, sud hújjetlerin sudlar iskerliginie engizilgen málimleme sistemasınan paydalanǵan halda avtomatlastırılǵan tárizde qáliplestiriw imkanın beriwshi «ADOLAT» málimleme sistemaları kompleksi hám sud qararların is boyınsha táreplerge onlayn tárizde, olardıń iltimasnaması boyınsha bolsa qaǵaz kórinisinde usınıw ámeliyatı sudlar iskerligine 2022-jıldıń 1-yanvarınan baslap Ózbekstan Respublikası Joqarǵı sudı hákimshilik isler boyınsha sudlaw kollegiyası, Qaraqalpaqstan Respublikası, wálayatlar, Tashkent qalası hám rayonlar aralıq hákimshilik sudlar iskerligine; 2022-jıldıń 1-iyulınan baslap Ózbekstan Respublikası Joqarǵı sudı ekonomikalıq isler boyınsha sudlaw kollegiyası, Qaraqalpaqstan Respublikası, wálayatlar, Tashkent qalası sudları ekonomikalıq isler boyınsha sudlaw kollegiyaları, rayonlar aralıq, rayon hám qala ekonomikalıq sudları iskerligine; 2022-jıldıń 1-oktyabrinen baslap Ózbekstan Respublikası Joqarǵı sudı puqaralıq isleri boyınsha sudlaw kollegiyası, Qaraqalpaqstan Respublikası, wálayatlar, Tashkent qalası sudları puqaralıq isleri boyınsha sudlaw kollegiyaları, puqaralık isleri boyınsha rayonlar aralıq, rayon hám qala sudları iskerligine; 2023-jıldıń 1-yanvarınan baslap Joqarǵı sud jınayat isleri boyınsha sudlaw kollegiyası, Qaraqalpaqstan Respublikası, wálayatlar, Tashkent qalası sudları jınayat isleri boyınsha sudlaw kollegiyaları, jınayat isleri boyınsha rayon hám qala sudları iskerligine basqıshpa-basqısh engiziw belgilendi.

Juwmaqlap aytatuǵın bolsaq, 2022-jıldıń 1-yanvarınan baslap mámleket hákimiyatı hám basqarıw uyımları, jergilikli mámleket hákimiyatı uyımları, xojalıq basqarıwı uyımları, advokatlar tárepinen hákimshilik sudlarǵa arza hám shaǵımlar tek ǵana elektron kóriniste usınıladı, bunda múrájaatlardıń qaǵaz kórinisinde qabıl etiliwine jol qoyılmaydı.

 

JanatAymaganbetova,

Qaraqalpaqstan Respublikası hákimshilik sudı sudyası 

Toydan awısqan araqlar bolsa alaman…

Erkinbay jası bir jerge barıp, turmıstıń aq-qarasın jaqsı tanıǵan adam. 57 jastı qarsılaǵan bolsa da búgin oylamay basılǵan qádemi aqıbetinde sud zalında juzi tómen…

Ekinshi topar mayıbı bolıwına qaramastan, kún-kóristiń ǵamı ma, ya pul tabıwdıń «ańsat» jolın izledi me qullası ózinshe bir «araq sawdası»nıń basın uslap biznes islemekshi boldı. Biznes ushın tovar shiyki zat kerek emespe?!

Ol Nókistegi toy kóp bolatuǵın toyxanalardı aralap, toydan awısqan araqlardı jıynawdı basladı. Toyxanaǵa barıp xabarlasıp edi, dárriw isi ońınan keleǵoydi. Sol jerdegi oficiant jigit oǵan 12 baklajkada jıynalǵan araqtı ákelip berdi, jáne bul araqlardı qoldan tayarlaytuǵın bolsa oǵan akciz marka jabıstırıw kerekligin aytıp, akciz markanı satatuǵın adamdı da telefonnan tawıp bereǵoydı. Telefonda sóylesken hayal menen bazarda ushırasıp onnan 80 dana akciz marka satıp aladı.

Úyine barıp 0,5 litrlik jámi 60 dana «Qarataw» araǵın qoldan tayarlap, akciz markalardı sham menen kúydirip jabıstıradı. Qarasa, tayar dım jaqsı «zavodskoy»dan parqı joq.

Sóytip, bul araqlarǵa tayar qarıydar da tabıladı. Ajaǵasınıń toyınıń kemisin toltırıp júrgen Manas tanısı Qarıydan arzan araq soraydı. Qarıy bolsa Erkinbay degen adamnıń arzan araq satatuǵının, biraq qarızǵa bermeytuǵınlıǵın aytadı. Araqtıń bahası 15 500 swm ekenligin esitken Manas Qarıyǵa sol adamnıń úyine barıwdı usınıs etedi.

Taksi menen Erkinbaydıń úyine barıp 5 blok araqtı 930 000 swmǵa satıp aladı. Jáne azıraq jetpey qalıp edi, Qarıy óziniń úyinde toyınan awısqan 2,5 bloktıń qasına jáne araq qosıp 3 blokqa toltıradı. Anıǵıraǵı bayaǵı bazardaǵı akciz marka satatuǵın hayaldan 6 dana akciz marka alıp, ózi islep jurgen toyxanadan awısqan araqlardı jıynap, olarǵa akciz marka jabıstıradı. Sóytip Manasqa dım bilmegendey 15 000 swmnan satıp jiberedi.

Usılay eki isbilermenniń sawdası bir maydanda huqıq qorǵaw uyımları tárepinen saplastırıladı.
Erkinbay menen Qarıydıń qılmısı jınayat isleri boyınsha Nókis qalası sudı tárepinen kórip shıǵıldı. Sud is boyınsha sudlanıwshılar, gúwalardıń kórsetpeleri, mámleketlik ayıplawshınıń pikirin, advokattıń qorǵaw sózin tıńlap, is materialları menen salıstırıp, tekserip hukim etti.

Sudanıwshı Erkinbay menen Qarıy Ózbekstan Respublikası jınayat kodeksiniń 176-statyası 1-bólimi menen ayıplı dep tabılıp, olarǵa 2 jıl múddetke azatlıqtan sheklew jazası tayınlandı.

Sharapat Shamambetov
Jınayat isleri boyınsha Nókis qalası sudı baslıǵı

Gender teńlikti támiyinlew máselelerine baǵıshlandı

Hayal-qızlarǵa qarata zorlıqtı saplastırıw xalıq aralıq kúni múnásibeti menen Ózbekstan Respublikasında Gender teńlikti támiyinlew máseleleri boyınsha komissiyası hám mámleketimizdegi xalıq aralıq shólkemlerdiń wákilxanaları menen birgelikte Respublikamız aymaqlarında usı jıldıń 25-noyabrden 10-dekabr kúnleri aralıǵında «Biz zorlıqqa qarsımız» atamasında ilajlar ótkeriw belgilengen.

Usınday ilajlardıń biri Qońırat rayonında ótkerildi. «Biz zorlıqqa qarsımız» atamasında shólkemlestirilgen ushırasıwǵa Jınayat isleri boyınsha Qońırat rayonı sudı baslıǵı D.Razov, Qońırat rayonı IIB baslıǵı B.Tórebekov, Jınayat isleri boyınsha Qońırat rayonı sudı sudyası E.Berdiev, Puqaralıq isleri boyınsha Qońırat rayonlararalıq sudı baslıǵı E.Eshmuratov, hayal-qızlar máseleri boyınsha rayon hákimi másláhátshisi J.Ametova hám rayonlıq prokuror járdemshisi X.Allaniyazovlar qatnastı.

Gender teńlik- nátiyjeli ekonomikalıq hám sociallıq rawajlanıwdıń faktorı. Sonlıqtan mámleketimizde hayal-qızlardıń óz imkaniyatların tolıq ámelge asırıwı ushın barlıq sharayatlardı támiyinlew mámleketlik siyasat dárejesine kóterildi.

Gender teńlikke erisiw jámiyetlik turmıstıń barlıq tarawların turaqlı rawajlanıwǵa erisiwdiń áhmiyetli tiykarı dep biykarǵa aytılmaǵan. Bul baǵdardaǵı nátiyjeli siyasat ómir súriwdiń dawamlılıǵı, bilimlendiriw sapası, bántlik hám ulıwma, rawajlanıwdıń belgilengen kórsetkishlerine erisiwge járdemlesedi. Sol sebepli Ózbekstanda bul máseleler mámleketimizdiń turaqlı dıqqat orayında turıptı.

Ótken qısqa waqıt ishinde elimizde birge islesiwshi strukturalar menen birgelikte mámlekette gender teńlikti támiyinlew hám hayallardıń sociallıq turmıs sharayatların jaqsılaw, shańaraq institutın hár tárepleme qollap-quwatlaw hám rawajlandırıw, hayallardıń huqıqları kemsitiliwiniń barlıq formaların saplastırıw boyınsha ulıwma tán alınǵan xalıqaralıq normalardı milliy nızam hújjetlerine implementaciyalaw, sonday-aq, hayallardıń huqıqıy mádeniyatın arttırıw sıyaqlı baǵdarlarda bir qatar ámeliy jumıslar alıp barıldı.

Barlıq taraw qánigeleri, oqıwshı jaslar hám hayal-qızlar qatnasqan ilaj barısında, jámiyette hayal-qızlardıń statusın ele de bekkemlew, olarǵa zorlıq yaki basım sıyaqlı kúshler isletilip atırǵan jaǵdayda tezlik penen tiyisli tártipte ilajlar kóriw, hár bir hayal-qızdı jámiyette júz berip atırǵan unamlı processlerge qamtıw, sonday-aq, átirapımızda bolıp atırǵan usı mazmundaǵı hádiyselerge insan sıpatında múnásibetimizdi bildiriw sıyaqlı máseleler boyınsha pikirler bildirildi.

Ushırasıw soraw-juwaplar menen dawam etti.

Dawletbay Razov,

Jınayat isleri boyınsha Qońırat rayonı sudı baslıǵı 

 

Hayal-qızlar mámleket qorǵawında

Keyingi jıllarda mámleketimizde xalıq, sonıń ishinde hayal-qızlardıń sociallıq qorǵawǵa mútáj, turmıs jaǵdayı tómen, jumıssız hám kásip-ónerge iye bolmaǵan, huqıqıy hám ruxıy hám psixologik qollap-quwatlawǵa mútáj bolǵan puqaralarǵa mámleket tárepinen mánzilli járdemlesiw boyınsha jańa dizim engizildi. Bul jóneliste hár bir shaxs penen individual hám sistemalı túrde jumıs alıp barıw maqsetinde turmısqa jańa- «Hayallar dápteri» dizimi engizilip, oǵan muwapıq dápterge kirgizilgen puqaralardıń bántligin támiyinlew, qıytaq jerlerden dáramat orayı sıpatında paydalanıw ushın járdemlesiw, isbilermenlikke tartıw, materiallıq járdem kórsetiw, turaq jay ijarası ushın kompensaciya tólew, medicinalıq, huqıqıy hám psixologiyalıq járdem kórsetiw baslı wazıypa etip belgilendi.Bunnan tısqarı, hayal-qızlardı zorlıqtıń hár qanday kórinisinen qorǵaw boyınsha ilajlar alıp barılmaqta, bul saladaǵı qatnasıqlardı tártipke salıwshı nızamlar hám nızam astı hújjetler qabıl etilmekte.

Atap aytqanda, 2019 jılı 2 sentyabrde Ózbekstan Respublikasınıń «Hayal-qızlardı zorlıq hám qısımnan qorǵaw haqqında»ǵı ÓRQ-561-sanlı Nızamı qabıl qılındı. Nızamda qısım hám zorlıqtıń atamaları, sonday-aq olardıń kórinisleri, hayal-qızlardı qısım hám zorlıqtan qorǵaw salasında bir qatar wákillikli organlardıń wákillikleri belgilendi.

Nızamnıń 5-statyasına muwapıq, hayal-qızlardı zorlıq hám qısımnan qorǵaw salasındaǵı mámleket siyasatınıń tiykarǵı jónelesi sıpatında tómendegiler belgilendi:

hayal-qızlardı zorlıq hám qısımnan qorǵaw salasında gender siyasatın, mámleket dástúrlerin hámde strategiyaların islep shıǵıw hám ámelge asırıw;

jámiyette hayal-qızlarǵa bolǵan qısım hám zorlıqqa qarsı mawasasız ortalıqtı jaratıw;

hayal-qızlardıń huqıqları, erkinlikleri hám nızamlı mápleriniń qısım hám zorlıqtan qorǵalıwın támiyinlew;

jámiyette huqıqıy sana hám huqıqıy mádeniyattı jetilistiriw, nızamshılıqtı bekkemlew;

hayal-qızlarǵa bolǵan qısım hám zorlıqtıń aldın-alıw, olardı anıqlaw, olarǵa shek qoyıw ushın nátiyjeli shólkemlesken-huqıqıy mexanizmlerdi jaratıw;

hayal-qızlarǵa qarsı qısım hám zorlıq isleniwine alıp keletuǵın sebepler hámde shárt-sharayatlardı saplastırıw sharaların kóriw;

qısım hám zorlıqtıń aldın-alıw maqsetinde mámleketlik uyımları, puqaralardıń ózin-ózi basqarıw uyımları, mámleketlik emes kommerciyalıq bolmaǵan shólkemleri hám puqaralıq jámiyetiniń basqa institutlarınıń birge islesiwin támiyinlew.

Sonday-aq, hayal-qızlardıń huqıqları hámde nızamlı mápleriniń qısım hám zorlıqtan isenimli qorǵalıwın támiyinlew barısındaǵı islerdiń nátiyjeliligin asırıw maqsetinde Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabinetiniń 2020 jıl 04 yanvar kúngi «Hayal-qızlardı qısım hám zorlıqtan qorǵaw dizimin jetilistiriw is-ilajları haqqında»ǵı 3-sanlı qararı menen jábir kórgen hayal-qızlarǵa qorǵaw orderin beriw tártibi, qorǵaw orderiniń orınlanıwın támiyinlew tártibi, ámel etiw múddetin uzayttırıw tártibi, ámel etiw múddetin tamamlaw tártibi, qorǵaw orderin beriw jumısı ústinen monitoring alıp barıw tártibi belgilendi.

Qorǵaw orderi ishki isler organlarınıń tayanısh punktı profilaktika (aǵa) inspektorı tárepinen tómendegi jaǵdayda beriledi:

qısım hám zorlıq qurbanınıń múrájatı bolǵanda;

fizikalıq hám yuridik shaxslardıń xabarları, sonıń ishinde, ǵalaba xabar quralları hám (yaki) sociallıq tarmaqlar arqalı tarqalǵan xabarlar tiykarında;

qısım hám zorlıq islew yaki olardı islewge urınıw jaǵdaylarınıń wákillikli organlar hám shólkemler isshileri tárepinen tikkeley anıqlanǵanda;

mámleketlik organlardan hám basqa shólkemlerden alınǵan materiallar bolǵanda.

Profilaktika inspektori múrájat hám xabarlardı úyreniw nátiyjesi boyınsha bunday jaǵday anıqlanǵanda qorǵaw orderin rásmiylestiredi, jábirleniwshiniń razılıǵı menen order berilgenligi haqqında puqaralardıń ózin-ózi basqarıw organların, sonday-aq basqa wákillikli organlardı xabardar etedi, Ózbekstan Respublikası Jınayat kodeksinde názerde tutılǵan jınayat belgileri anıqlanǵan jaǵdayda -qorǵaw orderin beriw haqqındaǵı máseleni kórip shıǵıw menen bir waqıtta is hújjetlerin jınayıy juwapkershilik máselesin sheshiw ushın tiyisli huqıqtı qorǵaw organına jiberedi.

Bunnan tısqarı, 2021 jıl 19 may kúni Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń «Zorlıq isletiwden jábir kórgen hayal-qızlardı reabilitaciya qılıwǵa baylanıslı is-ilajlar haqqındaǵı PQ-5116-sanlı qararı qabıl qılındı.
Qarar menen zorlıq isletiwden jábir kórgen shaxslardı reabilitaciya etiw hám beyimlesiw hámde óz janına qas qılıwdıń aldın-alıw respublika orayı saplastırılıp, onıń negizinde Máhálle hám shańaraqtı qollap-quwatlaw ministrligi qasında Hayallardı reabilitaciya qılıw hám beyimlesiw respublika orayın hám 28 aymaqlıq hámde rayonlar aralıq orayların shólkemlestiriw belgilendi.

Usı qararǵa muwapıq, Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabinetiniń 2021 jıl 06 oktyabr kúngi «Zorlıq isletiwden jábir kórgen hayal-qızlardı reabilitaciya etiw hám beyimlestiriw hámde óz janına qas etiwiniń aldın-alıw barasındaǵı islerdi jetilistiriwge baylanıslı qosımsha is-ilajlar haqqında»ǵı 625-sanlı qararı qabıl qılındı.
Qararǵa tiykar óz janına qas etiw kóp júz beretuǵın aymaqlarda tájiriybeli psixolog qániygelerdi qatnastırǵan halda jeke ushırasıwlar shólkemlestiriw hám olarǵa mánzilli sociallıq-psixologik járdem kórsetiw dizimin engiziw;

Respublikanıń alıs aymaqlarında jasawshı xalıq arasında ruxıy kesel yaki ruxiyatınıń ózgeriwi menen baylanıslı basqa keselliklerge beyimligi bolǵan shaxslar hám olardıń shańaraq aǵzaları menen óz janına qas etiw jaǵdaylarınıń aldın-alıw hám olardı keltirip shıǵarıwshı sebeplerdi saplastırıwǵa qaratılǵan ilajlardı shólkemlestiriw belgilendi.

 

Gawhar Zaripova
Qaraqalpaqstan Respublikası sudı sudyası

 

 

Konstituciya- huqıqıy demokratiyalıq mámleket qurıwdıń tiykarı

Konstituciya – mámlekettiń tiykarǵı nızamı bolıp, ol ózinde mámlekettegi puqaralardıń erk-ıqrarın ózinde sáwlelendiriwshi, insan huqıq hám erkinliklerin támiynlewshi, mámleket hákimiyatı uyımları xızmetin tártipke salıwshı hám jumıs alıp barıw principlerin belgilewshi eń joqarı yuridikalıq kúshke iye bolǵan hújjet esaplanadı.
Sanawlı kúnlerden soń Ózbekstan Respublikası Konstituciyası qabıl etilgenliginiń 29 jıllıǵın kóterińki rux penen xalqımızdıń eń úlken bayramlarınan biri sıpatında belgileymiz. Bul Konstituciya alǵı sózinen hám dáslepki statyalarınan baslap onıń aqırǵı statyasına shekem ǵárezsizlik, adamgershilikli, tınısh-tatıwlıq, insan huqıqı hám erkinlikleri, teńlik sıyaqlı bir qatar ideyalardı óz ishine aladı.
Konstituciyada Ózbekstan xalqınıń demokratiya, insan huqıqları hám social ádalat ideyalarına sadıqlıǵı járiyalanǵan. Demokratiya ulıwma insanıylıq principlerge tiykarlanadı. Insan onıń turmısı, erkinligi, ar-namısı, qádir-qımbatı hám basqa qol qatılmas huqıqları eń joqarǵı qádiriyatlar esaplanadı. Konstituciyamızdıń hár bir statyası insan ushın, onıń materiallıq hám ruwxıy talap hám mútájliklerin, máplerin qanaatlandırıw ushın, xalqımızdıń gúllep- jasnawı ushın xızmet etedi.
Ózbekstan Respublikası Konstituciyası haqıyqıy demokratiyalıq principlerdi ózinde sáwlelendirgen konstituciya esaplanadı. Ol tariyxta sınalǵan ulıwma insanıy qádiriyatlardı, puqaralardıń huqıq hám erkinliklerin, mámleket suverenitetin, nızamlardıń ústinligi, demokratiyanı, sociallıq ádillikti, halıqaralıq huqıqtıń ulıwma tán alınǵan normalarınıń ústemligin óz ishine aladı. Jánede Konstituciya bazar qatnasıqlarına ótiwde jeke múlk qatnasıqlarıń qáliplestiriw, kóppartiyalıq, siyasiy plyuralizm, puqaralıq tınıshlıqtı, hákimiyatlar bóliniwi, ulıwma demokratiyalıq-huqıqıy mámleket qurıw normaların jámlegen.
Konstituciya jámiyet hám mámlekettiń barlıq tarawlarındaǵı qatnasıqlar hámde tiykarǵı qaǵıydalardan ibarat bolıp, basqa nızam, nızam astı aktlerinde anıq ashıp beriledi. Barlıq nızamlar hám normativlik huqıqıy hújjetler Tiykarǵı nızamdaǵı qaǵıydalar tiykarında islep shıǵıladı. Bunda nızamlar hám normativlik huqıqıy hújjetlerdiń bas deregi, tiykarı Konstituciya esaplanadı. Konstituciya barlıq nızamlardan ústin turıwshı joqarı yuridikalıq kúshke iye huqıqıy hújjet bolıp tabıladı.
Ózbekstan mámleket hákimiyatı xalıqtıń mápi ushın respublikanıń Konstituciyası jáne onıń tiykarında qabıl etilgen nızamlar arqalı, tek buǵan wákillik berilgen uyımlar tárepinen ǵana ámelge asırıladı. Konstituciyada xalıq hákimiyatı máseleleri óziniń oǵada jaqsı sheshimin tapqan. Onıń mánisi sonnan ibarat, Ózbekstan xalqın milletine qaramastan onıń puqaraları quraydı. Demek, respublika aymaǵında jasawshı bárshe xalıqlar, milletler konstituciya aldında teń huqıqqa iye hám ol hámmeniń mápin birdey qorǵaydı. Sebebi mámleket tómendegi principten kelip shıǵadı: mámleket xalıqlardan turadı, al xalıq mámleketlik hákimiyattıń birden bir dáregi.

Sultanmurat Davletmuratov,
Qaraqalpaqstan Respublikası
sudınıń sudyası

KEPILLIK SHÁRTNAMASÍNAN KELIP SHÍǴATUǴÍN MÁJBÚRIYATLAR

Kepillik shártnamasın qalay túsinemiz?

Ózbekstan Respublikası Puqaralıq Kodeksiniń 292-statyasında názerde tutılǵan bolıp kepillik shártnaması boyınsha kepil basqa shaxs óz májbúriyatın tolıq yaki qısman orınlaw ushın onıń kreditor aldında juwap beriwdi óz moynına alıw túsiniledi.

Kepillik shártnaması keleshekte júzege keletuǵın májbúriyattı támiyinlew ushında dúziliwi múmkin.

Kepillik shártnaması jazba túrde dúziliwi kerek bolıp, eger jazba túrde dúziliwine ámel etpeslik kepillik shártnamasınıń haqıyqıy bolmawına alıp keledi.

Bul kepillik shártnaması kóbinshe sud ámeliyatında kredit shártnaması boyınsha kóriletuǵın islerde kóriwde ushıraydı.

Ózbekstan Respublikası Joqarǵı Xojalıq sudı Plenumınıń 2006-jıl 22-dekabr kúngi 13/150-sanlı «Kredit shártnamalarınan kelip shıǵatuǵın májbúriyatlar orınlanıwın támiynlew haqqındaǵı puqaralıq nızam hújjetlerin qollawdı ayrım máseleleri haqqındaǵı» Qararınıń 28-bántinde kepillik — úshinshi shaxstıń basqa shaxs kreditorı aldındaǵı shaxstıń kredit shártnamasınan kelip shıǵatuǵın májbúriyatları boyınsha tolıq yaki qısman juwapker bolıwı májbúriyatı esaplanadı.

Kepillik shartnaması basqa shaxstıń kreditorı hám kepil ortasında dúziledi. Kepillik shártnaması boyınsha májbúriyattıń mazmunı qarızdar tiykarǵı májbúriyatın orınlamaǵan yaki lazım dárejede orınlamaǵanda kepildiń qarızdar menen birge kreditor aldında juwap beriwi májbúriyatı esaplanatuǵınlıǵı túsindirilgen.

Sonıń menen birge Ózbekstan Respublikası Puqaralıq Kodeksiniń 293-statyasında kepildiń juwapkershiligi belgilengen bolıp, oǵan kóre qırazdar kepillik penen támiynlengen májbúriyattı orınlamaǵan yaki lazım dárejede orınlamaǵan jaǵdayda kepil hám qarızdar kreditor aldında solidar juwap beretuǵınlıǵı, egerde nızamda yaki kepillik shártnamasında kepildiń subsidar juwapker bolıwı názerde tutılǵan bolmasa, egerde, kepillik shártnamasında basqasha tártip názerde tutılǵan bolmasa, kepil kreditor aldında teńbe teń kólemde juwap beredi, sonıń menen birge payızlardı tóleydi, qarızdı óndirip alıw boyınsha sud shıǵınların hám qarızdar májbúriyatın orınlamaǵanlıǵı yaki lazım dárejede orınlamaǵanlıǵı sebepli kreditor basqa zıyalardı tóleytuǵınlıǵı, eger kepillik shártnamasında basqa tártip názerde tutılǵan bolmasa, birgelesip kepil bolǵan shaxslar kreditor aldında solidar juwap beredi.

Búgingi kúnde usı kategoriyadaǵı dawalardı kóriwde kepil bolǵan shaxslar qarızdardıń tóley almay qalǵan qarızların tólemeytuǵınlıǵın aytıp óz narazılıqların bildirip kelmekte. Degen menen kepillik shártnaması dúzilgenligi, keleshekte qarızdar qarızların tóley almay qalǵan jaǵdayda ózi tólew májbúriyatın moynına alǵanlıǵı sebepli qarızdar hám kepillerden solidar tártipte óndiriw haqqındaǵı qararlar shıǵarılmaqta.

Kredit shártnamasına muwapıq, juwapker grafik tiykarında esaplanǵan payızlar hám kreditin qaytarıw májburiyatın alǵan.

Juwmaq orınında sonı aytıw kerek, hár qanday kredit yaki qarız shártnaması boyınsha kepil bolıw ushın kredit yaki qarız alıwshınıń maqsetin, keleshekte tólew imkaniyatı bar yaki joqlıǵın úyrenip bolǵannan soń kepillik shártnamasın dúziw maqsetke muwapıq dep esalayman.

 

Berdimurat Baymuratov,

Nókis rayonlar aralıq ekonomikalıq

sudı sudyası

301 369,86 swm ijara haqı óndirildi

Is hújjetlerine qaraǵanda, Ózbekstan Respublikası mámleketlik aktivlerin basqarıw agentligi janındaǵı bos turǵan obektlerden únemli paydalanıwdı shólkemlestiriw orayınıń aymaqlıq basqarması (keyingi orınlarda – dawager dep júritiledi), juwapker «A-E» juwapkershiligi sheklengen jámiyeti (keyingi orınlarda – juwapker dep júritiledi) hám rayon industrial pedagogika kásip-ѳner kolledji (keyingi orınlarda – balanasta saqlawshı dep júritiledi) ortasında 2019-jıl 09-aprel kúni 12-662/19-sanlı ijara shártnaması dúzilip, oǵan kóre 20,0 kv.m jay 01.07.2019-jıldan 31.12.2019-jılǵa shekem juwapkerge ijaraǵa beriw, juwapker bolsa ijara haqını tólew minnetlemesin alǵan.

Shártnamanıń 3.4-bántine muwapıq obektti beriw hám qaytarıw dálálatnaması táreplerdiń wákillikli wákilleri tárepinen imzalanadı hám táreplerdiń mórleri menen tastıyıqlanadı. Obektti qaytarıw hám qabıl etiw dálálatnaması táreplerdiń wákillikli wákilleri tárepinen imzalanǵan hám táreplerdiń mórleri menen tastıyıqlanǵan waqıttan baslap obekt qaytarılǵan yaki qabıl etilǵan dep esaplanadı.

Ózbekstan Respublikası Puqaralıq kodeksiniń 578-statyasına muwapıq imárat hám qurılmalardı ijaraǵa beriwshi tárepinen hám ijaraǵa alıwshı tárepinen qabıl qılıp alıw tárepler imzalaytuǵın tapsırıw dalalatnaması yaki tapsırıwǵa baylanıslı basqa hújjet boyınsha ámelge asırıladı.

Shártnama shártlerinen kelip shıǵıp, obekt dawager hám balansta saqlawshı tárepinen juwapkerge tapsırılǵan. Bul haqqında obektti tapsırıw hám qabıl qılıw dálalatnamaları dúzilgen.
Juwapker shártnama mineetlemelerin tolıq orınlamaǵan, nátiyjede onıń dawager aldındaǵı qarızı 301 369,86 swmdı quraǵan.

Sonlıqtan, dawager ekonomikalıq sudqa dawa arzası menen múrájat etip juwapkerden 301 369,86 swm tiykarǵı qarız, 150 684,93 swm penya óndiriwdi soraǵan.

Ózbekstan Respublikası Puqaralıq kodeksiniń 236-statyasına muwapıq minnetlemeler minnetleme shártlerine hám nızam hújjetleri talaplarına muwapıq lazım dárejede orınlanıwı kerek.

Puqaralıq kodeksiniń 544-statyasına kóre, ijaraǵa alıwshı mal-múlkten paydalanǵanlıǵı ushın haqısın óz waqtında tólep beriwi shárt. Mal-múlkten paydalanǵanlıǵı ushın haqı tólew tártibi, shártleri hám múddetleri múlk ijarası shártnaması menen belgilenedi.

Shártnamanıń 5.1-bántine muwapıq ijaraǵa alıwshı hár sherektiń birinshi ayınıń jigirmanshı kúninen keshiktirmey aldınnan 100 % tólemdi ámelge asırıw minnetlemesin alǵan.

Puqaralıq kodeksiniń 333-statyasınıń birinshi bólimine muwapıq, qarızdar ayıbı bolǵan jaǵdayda minnetlemeni orınlamaǵan yaki lazım dárejede orınlamaǵanlıǵı ushın, eger nızam hújjetlerinde yaki shártnamada basqasha tártip belgilenbegen bolsa, juwap beredi.

Tárepler ortasında dúzilgen shártnamanıń 7.1-bántinde minnetlemeler lazım dárejede orınlanbaǵanlıǵı ushın penya esaplanıwı belgilengen.

Sonlıqtan, nızam hújjetlerine hám istegi dáliylerge tiykar rayonlar aralıq ekonomikalıq sudınıń 2021-jıl 15-sentyabr kúngi sheshiwshi qararı menen dawa arza qanaatlandırılıp, juwapkerden dawager paydasına 301 369,86 swm tiykarǵı qarız, 150 684,93 swm penya óndirilgen.

Spartak Niyazov
Qaraqalpaqstan Respublikası sudınıń
ekonomikalıq isler boyınsha sudyası

 

Múlk huqıqın tán alıw hám yuridikalıq áhmiyetke iye bolǵan faktlerdi anıqlaw haqqındaǵı isler

Ózbekstan Respublikası Konstituciyasınıń 54-statyası hám Ózbekstan Respublikası Puqaralıq kodeksiniń 164-statyasına kóre múlk huqıqı shaxstıń ózine qaraslı bolǵan mal-múlkke óz qálewi menen hám óz máplerin gózlep iyelik etiw, onnan paydalanıw hám onı basqarıw, sonday-aq óziniń múlk huqıqın kim tárepinen bolmasın, hár qanday buzılıwdı saplastırıwdı talap etiw huqıqınan ibarat.

Puqaralıq kodeksiniń 11-statyası birinshi bóliminiń ekinshi xatbasısında puqaralıq huqıqları huqıqtı tán alıw jolı menen qorǵalawı belgilengen. Ózbekstan Respublikası Ekonomikalıq processual kodeksiniń 26-statyasınıń birinshi bólimi 6-bándine kóre ekonomikalıq sud múlk huqıqın tán alıw tuwrısındaǵı dawlardı sheshedi.
Múlk huqıqın tán alıw hám yuridikalıq áhmiyetke iye bolǵan faktlerdi anıqlaw tuwrısındaǵı isler bir-birinen processual tárepinen parıq qıladı.

Múlk huqıqın tán alıw haqqındaǵı islerde daw bar bolıp, olar dawa tártibinde kóriledi hám olarda tárepler (dawager hám juwapker), sonday-aq lazım bolǵanda úshinshi shaxslar qatnasadı.

Yuridikalıq áhmiyetke iye bolǵan faktlerdi anıqlaw haqqındaǵı isler bolsa ekonomika salasında shólkemler hám puqaralardıń huqıqları payda bolıwı, ózgeriwi yaki biykar bolıwı ushın áhmiyetke iye bolǵan faktlerdi anıqlaw haqqındaǵı arzalar tiykarında qozǵatıladı. Usı isler boyınsha daw bolmaǵanlıǵı sebepli olar arza beriwshi hám lazım bolǵanda, mápdar shaxslardıń qatnasıwında kórip shıǵıladı. Bunday islerde juwapker bolmaydı.
Eger dawa arzasında múlk huqıqın tán alıw soralǵan bolsa da, biraq onıń mazmunınan yuridik áhmiyetke iye bolǵan faktti anıqlaw talabı kelip shıqsa, sud bunday dawa talabın qanaatlandırıwsız qaldıradı. Al, yuridik áhmiyetke iye bolǵan faktti anıqlaw haqqındaǵı isti kóriw dawamında huqıq tuwrısında daw kelip shıqqanlıǵı anıqlansa, sud yuridikalıq áhmiyetke iye bolǵan faktti anıqlaw haqqındaǵı arzanı kórmesten qaldıradı. Bunda arza beriwshiniń sudqa dawa tártibinde múrájat etiw huqıqı joytılmaydı.

Yuridikalıq áhmiyetke iye bolǵan faktti anıqlaw menen baylanıslı islerdi kóriwde arza beriwshide múlkke iyelik etiw huqıqın tastıyıqlawshı hújjettiń ilgeri bolǵanlıǵı, biraq ol joytılǵan hám tiklew múmkin bolmaǵanlıǵı tiyisli dáliller menen dáliliyllengen táǵdirde, múlkke iyelik etiw huqıqı emes, bálki múlktiń arza beriwshige iyelik huqıqı tiykarında tiyisli ekenligin tastıyıqlawshı hújjetler bolǵanlıǵı fakti tastıyıqlanıwı lazım.
Puqaralıq kodeksiniń 187-statyasınıń birinshi bólimine kóre múlkdar bolmaǵan, biraq kóshpes múlkke on bes jıl dawamında yaki basqa mal-múlkke bes jıl dawamında óziniki sıyaqlı halal, ashıq hám úziliksiz iyelik etken shaxs bul mal-múlkke múlk huqıqın aladı (iyelik etiw huqıqın payda etiwshi múddet).

Usı múddettiń ótiwi sebepli múlkke iyelik etip turǵan shaxs múlk huqıqın tán alıw tuwrısındaǵı dawa menen sudqa múrájat etse, aldınǵı múlkdar is boyınsha juwapker sıpatında tartıladı.

Aldınǵı múlkdar bolmaǵanda yaki ol múlkke ámelde iyelik etken shaxsqa málim bolmasa, múlkke ámelde iyelik etken shaxs múlk huqıqın tán alıw tuwrısındaǵı dawa arzası menen emes, bálki iyelik etiw huqıqın payda etiwshi múddet dawamında óziniki sıyaqlı hadal, ashıq hám úziliksiz iyelik etkenligi faktin anıqlaw haqqındaǵı arza menen sudqa múrájat etiwge haqılı. Bunday jaǵdayda, múlkke bolǵan huqıqtı mámleketlik dizimnen ótkeriwshi organ iske mápdar shaxs sıpatında tartıladı.

Mal-múlkke iyelik etiw shártnamalıq minnetlemeler (ijara, saqlaw, haqsız paydalanıw hám basqalar) tiykarında ámelge asırılǵan jaǵdaylarda Puqaralıq kodeksiniń 187-statyası qollanılmaydı.
Iyelik etiw huqıqın payda etiwshi múddettiń ótiwi sebepli múlk huqıqı payda bolǵanında aldınǵı múlkdar múlk huqıqın joytadı.

Ózbasımshalıq penen qurılǵan imarat hám qurılmalarǵa múlk huqıqın tán alıw haqqındaǵı talap dawlı bolǵanlıǵı sebepli, ol yuridik áhmiyetke iye bolǵan faktlerdi anıqlaw tuwrısındaǵı arzalardı kóriw ushın belgilengen tártipte emes, bálki dawa tártibinde, Puqaralıq kodeksiniń 212-statyası qaǵıydalarına ámel qılǵan halda kórip shıǵıladı.

 

Gawhar Zaripova
Qaraqalpaqstan Respublikası sudınıń sudyası

DÍQQAT TAŃLAW! ! !

Qaraqalpaqstan Respublikası sudınıń aǵa konsultantı (puqaralıq isleri boyınsha sudlaw kollegiyasınıń keńse meńgeriwshisi wazıypası) lawazımı vakant bolıwına baylanıslı tańlaw járiyalanadı.

Tańlawda joqarı yuridikalıq maǵlıwmatqa iye bolǵan, qánigeligi boyınsha keminde 2 jıllıq is stajına iye bolǵan shaxslar qatnasıwǵa haqılı.

Tańlawda qatnasıwdı qálewshiler 2021-jıl 5-noyabr kúni saat 18.00 ge shekem Qaraqalpaqstan Respublikası sudına arza menen tómendegi hújjetlerdi qosımsha etken halda múrájat etiwi múmkin:

– pasporttan kóshirme;
– talabannıń obektivka hám jaqın tuwısqanları haqqında maǵlıwmatnama;
– diplomnan kóshirme (eger sırt elde oqıǵan bolsa, diplomın tán alıw hám nostrifikaciyadan ótkenligin tastıyıqlawshı gúwalıq).

Baylanıs ushın telefon nomeri: 55-102-40-42
Elektron pochta mánzili: qrs.kadr@sud.uz
Tańlawdı ótkeriw waqtı: 2021-jıl 8-noyabr
Mánzil: Nókis qalası, I.Karimov kóshesi, 122-jay

Ózbekstan Respublikası Ekonomikalıq processual kodeksine muwapıq investiciya shártnamalarına baylanıslı hámde básekige baylanıslı dawlardı kѳrip shıǵıw tártibi

Ózbekstan Respublikası ǵárezsizlikke erisken waqıttan baslap investiciya hám isbilermenlik ortalıǵın jaqsılawǵa, shet el hámde jergilikli investorlardıń máplerin qorǵaw barısındaǵı huqıqıy mexanizmlardı jetilistiriwge qaratılǵan is-ilájlerge ayrıqsha itibar qaratıp kelmekte. Sońǵı jıllarda respublika Prezidenti hám húkimet tárepinen usı tarawda bir qansha párman hám qararlar qabıl qılındı

Usı is-ilájlerdıń dawamı sıpatında Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń “Sudlar jumısın jánede jetilistiriw hám ádil sudlawdıń nátiyjeliligin asırıwǵa baylanıslı is-ilájler haqqında”ǵı 2020-jıl 24-iyul kúngi PF-6034-sanlı Pármanınıń 3-bánti menen Ózbekstan Respublikası Joqarǵı sudı, Ózbekstan Respublikası Prezidenti janındaǵı Isbilermenlik subektleriniń huqıqları hám nızamlı máplerin qorǵaw boyınsha wákil, Investiciyalar hám sırtqı sawda ministrligi hámde Sawda-sanaat palatasınıń Joqarǵı sud dúzilmesinde jigirma million AQSh dolları ekvivalentinen kem bolmaǵan muǵdarda investiciyanı ámelge asırǵan fizikalıq yaki yuridik shaxslar yaǵnıy iri investorlar hámde mámleketlik organlardıń ortasında júzege keletuǵın investiciyalıq dawlar hámde básekilikke baylanıslı islerdi kóriw wákilligi berilgen sudlaw quramın dúziw haqqındaǵı usınısı maqullanǵan.
Párman menen sonday-aq, investiciyalıq dawlar boyınsha iri investorlardıń, básekilikke baylanıslı isler boyınsha táreplerdiń qálewine muwapıq usı taypadaǵı isler tikkeley sudlaw quramı tárepinen birinshi instanciya sudı sıpatında kóriliwi;

Qalǵan investiciyalıq dawlar investorlardıń qálewine muwapıq Qaraqalpaqstan Respublikası, wálayatlar hám Tashkent qalalıq sudı tárepinen birinshi instanciya sudı sıpatında kóriliwi múmkinligi belgilengen.
Usı Pármannıń orınlanıwın támiyinlew maqsetinde “Sud qararların qayta kóriw institutı jetilistiriliwi múnásebeti menen Ózbekstan Respublikasınıń Ekonomikalıq processual kodeksine ózgeris hám qosımshalar kirgiziw haqqında”ǵı 2021-jıl 12-yanvardaǵı ÓRQ-663-sanlı Ózbekstan Respublikasınıń Nızamı qabıl qılındı.
Usı Nızam menen Ózbekstan Respublikası Ekonomikalıq processual kodeksine ózgeris hám qosımshalar kiritildi.

Ekonomikalıq processual kodeksiniń 25-statyasına kirgizilgen ózgeris hám qosımshalarǵa muwapıq, ekonomikalıq sudqa investiciyalıq dawlar boyınsha isler hámde básekilikke baylanıslı isler tiyisli esaplanadı.
Bunda, investiciyalıq dawlar boyınsha isler, daw kelip shıqqan huqıqıy qatnasıqtıń qatnasıwshısı yuridik yaki fizikalıq shaxslar bolıwına qaramastan, ekonomikalıq sud tárepinen kóriliwi belgilendi.

Ekonomikalıq processual kodeksiniń 301-statyasına muwapıq, investiciyalıq dawlar boyınsha islerge tómendegiler kiredi:
1) investiciya shártnamaların dúziw, ózgertiw hám biykar etiw menen baylanıslı dawlar;
2) investiciya shártnamaların haqıyqıy emes dep tabıw haqqındaǵı dawlar;
3) investiciya shártnamasınıń orınlanıwı menen baylanıslı dawlar;
4) investiciya shártnamasınan kelip shıǵatuǵın salıq, bajıxanaǵa baylanıslı, sociallıq, ekologik minnetlemerdiń hám basqa minnetlemerdiń investor tárepinen orınlanıwı menen baylanıslı dawlar;
5) investiciya shártnaması boyınsha investorǵa berilgen mal-múlkti talap etip alıw, sonday-aq bunday shártnama boyınsha neustoyka óndiriw hám (yaki) zıyanlardıń ornın qaplaw haqqındaǵı dawlar.
Yaǵnıy Ekonomikalıq processual kodeksine kirgizilgen ózgeris hám qosımshalarǵa muwapıq ekonomikalıq sudlarǵa tiyisli bolǵan investiciyalıq dawlar boyınsha isler qatarına tikkeley investiciya shártnaması menen baylanıslı bolǵan yaki onnan kelip shıǵatuǵın dawlar kiredi.

Kodekske kirgizilgen ózgeris hám qosımshalarǵa muwapıq, investiciya jumısınıń subektleri (investiciya shártnamasınıń tárepleri) sıpatında bir tárepinen Ózbekstan Respublikası (onıń atınan mámleketlik basqarıw uyımları, máhálliy atqarıwshı hákimiyatlar organları, sonday-aq Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabineti wákillik bergen basqa organlar (shólkemler) yaki olardıń birlespeleri wákillik qıladı), ekinshi tárepten payda alıw maqsetinde investiciya jumısı obektlerine óz qarjıların yaki tartılǵan basqa investiciya resursların investiciya qılıwdı ámelge asırıwshı fizikalıq yaki yuridik shaxslar (investorlar)dı túsiniw lazım boladı.

Investordıń investiciyalıq jumısı menen baylanıslı shártnama májbúriyatları sıpatında investiciya jumısın ámelge asırıw ushın investor hám mámleketlik organ ortasındaǵı investiciya kontraktı yaki basqa shártnamalar, sonıń ishinde koncessiya shártnamaları, mámleket-jeke sheriklik haqqındaǵı kelisimler, menshiklestiriw processinde satıp alıwshı tárepinen investiciyalıq yaki sociallıq májbúriyatlar qabıl qılıw shárti menen mámleket múlkiniń aldı-sattı shártnamaları túrinde rásmiylestirilgen investorlar hám mámleketlik organları ortasındaǵı májbúriyatlar túsiniledi.

Ekonomikalıq processual kodeksiniń 32-statyası bolsa investiciyalıq dawlar boyınsha iri investordıń, básekilikke baylanıslı isler boyınsha táreplerdiń qálewine muwapıq usı taypadaǵı isler tikkeley Ózbekstan Respublikası Joqarǵı sudı tárepinen, qalǵan investiciyalıq dawlar investordıń qálewlerine muwapıq Qaraqalpaqstan Respublikası, wálayatlar hám Tashkent qalalıq sudı tárepinen birinshi instanciya sudı sıpatında kóriliwi haqqındaǵı norma menen toltırıldı.

Sonıń menen birge, Ekonomikalıq processual kodeksiniń sudqa tiyisli isler belgilengen 25-statyasına muwapıq, ekonomikalıq sud ekonomika tarawında puqaralıq, hákimshilik hám basqa huqıqıy qatnasıqlardan júzege keletuǵın, sonıń ishinde básekilikke baylanıslı dawlardı sheshedi.

Ekonomikalıq processual kodeksiniń 302-statyasına muwapıq, básekilikke baylanıslı isler qatarına yuridikalıq shaxslar, sonıń ishinde shet el yuridikalıq shaxslar, xojalıq basqarıwı organları, jeke tártiptegi isbilermenler hám monopoliyaǵa qarsı organ ortasında tovar hám finans bazarlarında básekilik tarawındaǵı qatnasıqlardan kelip shıǵatuǵın dawlar kiredi.

Ekonomikalıq sudlarǵa tiyisli básekilikke baylanıslı isler qatarına, atap aytqanda:
básekilik haqqındaǵı nızam hújjetlerine muwapıq bolmaǵan pitimlerdi (shártnamalardı) ózgertiw yaki biykar qılıw;
básekilik haqqındaǵı nızam hújjetlerine muwapıq bolmaǵan pitimlerdi (shártnamalardı) pútkilley yaki qısman haqıyqıy emes dep tabıw;
básekilik haqqındaǵı nızam hújjetleri buzılǵanlıǵı nátiyjesinde alınǵan dáramattı (paydanı) belgilengen tártipte óndiriw;
tańlaw (tender) hám birja sawdalarına baylanıslı monopoliyaǵa qarsı talaplar buzılǵanlıǵı tiykarları boyınsha sawdalardı hám usı sawdalar nátiyjesinde dúzilgen pitimlerdi (shártnamalardı) haqıyqıy emes dep tabıw;
xojalıq júritiwshi subektlerdi májbúriy tárizde bolıw yaki ajıratıp shıǵarıw;
básekilik haqqındaǵı nızam hújjetlerin buzǵan shaxslarǵa qarata huqıqıy tásir sharaların qollaw;
monopoliyaǵa qarsı organ tárepinen natuwrı óndirilgen qarjılar hám járiymalardı qaytarıw;
monopoliyaǵa qarsı organ tárepinen básekilik haqqındaǵı nızam hújjetlerin buzıwshı qarar qabıl qılınıwı nátiyjesinde jetkizilgen zıyandı óndiriw haqqındaǵı dawlar kiredi.

Básekilikke baylanıslı islerdiń ekonomikalıq sudlar sudlawına tiyisliligi Ekonomikalıq processual kodeksiniń 32 hám 34-statyalarında belgilengen. Oǵan muwapıq, bunday taypadaǵı isler táreplerdiń qálewine muwapıq tikkeley Ózbekstan Respublikası Joqarǵı sudı tárepinen birinshi instanciya sudı sıpatında kóriliwi múmkin.

Bunda sonı inabatqa alıw lazım, bunday isler boyınsha sudlawǵa tiyislilik básekilikke baylanıslı islerde tárep esaplanatuǵın arza beriwshiniń (dawagerdiń) tańlawı boyınsha ámelge asırılıwı belgilengen.

Ekonomikalıq sudqa tiyisli bolǵan básekilikke baylanıslı isler boyınsha dawager (xojalıq júritiwshi subekt yaki monopoliyaǵa qarsı organ) óz qálewine muwapıq, juwapker jaylasqan jerdegi rayonlar aralıq, rayon (qala) ekonomikalıq sudına yaki Ózbekstan Respublikası Joqarǵı sudına múrájat qılıwı múmkin.

Utkirjon Sabirov
Qaraqalpaqstan Respublikası sudınıń
ekonomikalıq isleri boyınsha sudlaw kollegiyası sudyası

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Skip to content