SHAŃARAQLIQ (TURMISLIQ) ZORLIQ HÁM BASIMLARǴA QARSI GÚRESIW – BAXITLI SHAŃARAQ GIREWI
Shańaraq – jámiyettiń eń áhmiyetli tayanıshı, millettiń ruwxıy tamırı hám bárkamal áwlad tárbiyasınıń teńsiz mákanı bolıp esaplanadı. Hár bir jámiyettiń turaqlılıǵı hám abadanlıǵı, bárinen burın, shańaraqtaǵı tatıwlıq hám miyrim-shápáátke baylanıslı. Tilekke qarsı, sońǵı jılları dúnya kóleminde bolǵanı sıyaqlı, mámleketimizde de shańaraqlıq (turmıslıq) zorlıq jaǵdayları dizimge alınbaqta.
Bul illet tek ǵana fizikalıq qısım kórinisinde emes, al ruwxıy, ekonomikalıq, jınısıy hám sociallıq formalarda da kórinedi. Eń ashınarlısı, zorlıq eń jaqın insanlar – shańaraq aǵzaları arasında júz bermekte.
Shańaraqtaǵı zorlıq – bul tek ǵana turmıslıq mashqala emes, al sociallıq ádillik, insan huqıqları hám mánawiyatqa qarsı qaratılǵan hádiyse bolıp esaplanadı. Statistikalıq tallawlarǵa bola, derlik hár tórtinshi shańaraqta belgili dárejede kúsh kórsetiw yamasa kemsitiw jaǵdayları ushırasadı. Eń kóp jábir kóretuǵın kategoriyalar bolsa hayallar, balalar, kekseler hám mayıplıǵı bolǵan shaxslar bolıp esaplanadı.
Xalqımızdıń qádiriyatlarında shańaraq muqaddes sanaladı. Ásirese, hayal-qızlarımız shańaraqtıń tınıshlıǵı, perzentlerdiń kamalǵa keliwi hám millettiń rawajlanıwı jolında pidayılıq kórsetip keledi. Sol sebepli olardıń abırayı, namısı hám ruwxıy jaǵdayın qorǵaw – tek ǵana huqıqıy emes, al ruwxıy minnet.
Ózbekstan Respublikasında shańaraqlıq zorlıqqa qarsı gúresiw tarawında áhmiyetli huqıqıy qádemler taslandı. Atap aytqanda, 2019-jıl 2-sentyabrde qabıl etilgen «Hayal-qızlar hám er adamlar ushın teń huqıq hám imkaniyatlar kepillikleri haqqında»ǵı jáne 2023-jılı kúshke kirgen «Hayal-qızlardı zorlıqtan qorǵaw haqqında»ǵı nızamlarǵa, sonday-aq, Ózbekstan Respublikası Jınayat kodeksi, Hákimshilik juwapkershilik haqqındaǵı kodeks hám Shańaraq kodeksine tiyisli ózgerisler hám qosımshalar kirgizilgen.
Bul hújjetler zorlıqqa ushıraǵan shaxslardı qorǵaw, zorlıq kórsetken shaxsqa «qorǵaw orderi»n qollanıw, psixologiyalıq hám sociallıq reabilitaciya ilajların belgilewge huqıqıy tiykar jarattı.
Mámleketimiz basshısı Shavkat Mirziyoev óziniń shıǵıp sóylewlerinde atap ótkenindey: «Shańaraqta tınıshlıq hám tatıwlıq – pútkil jámiyettiń turaqlılıǵınıń girewi. Hár bir hayal hám bala ózin qorǵalǵan, qádirlengen hám itibarda seziniwi kerek.»
Sud sisteması shańaraqlıq zorlıq jaǵdaylarına qatal poziciyanı iyelep kelmekte. Jınayat yamasa hákimshilik isler kórip shıǵılıp atırǵanda tek ǵana zorlawshı shaxstıń juwapkershiligin belgilew emes, al jábirleniwshiniń huqıqların tiklew, onı ruwxıy hám sociallıq jaqtan qollap-quwatlaw máselelerine ayrıqsha itibar qaratıladı.
Kóplegen jaǵdaylarda, ásirese, psixologiyalıq qısım hám kemsitiwler jasırın formada ótedi. Sonlıqtan, sudlar, huqıq qorǵaw uyımları, máhálle belsendileri hám mámleketlik emes shólkemler arasında birge islesiwdi kúsheytiw úlken áhmiyetke iye.
Zorlıqtıń tiykarında kóbinese nadanlıq, ashıwshaqlıq, huqıqıy sanasızlıq, ekonomikalıq qıyınshılıq yamasa ruwxıy tárbiyanıń tómenligi jatadı. Sol sebepli mashqalanıń tamırın emlew ushın tek jazalaw ilajı emes, al profilaktika, túsindiriw, aǵartıwshılıq hám shańaraqlıq qádiriyatlardı bekkemlew ilajları zárúr.
Bul baǵdarda oqıw mákemeleri, máhálle institutları, hayal-qızlar másláhát orayları, psixologiyalıq xızmetler hám ǴXQnıń ornı ayrıqsha joqarı. Eń tiykarǵısı – jámiyette «zombılıq – bul úy ishindegi sır emes, al jınayat» degen túsinikti qáliplestiriw kerek.
Shańaraqlıq zorlıqqa qarsı gúresiw – bul insan huqıqların qorǵaw, salamat ortalıqtı jaratıw hám jámiyettiń turaqlılıǵın támiyinlew jolındaǵı eń áhmiyetli baǵdar bolıp esaplanadı.
Hár bir shańaraq mehir-múriwbet, húrmet hám sabır-taqat tiykarında qurılǵanda ǵana baxıtlı boladı.
Hár bir er adam – mehriyban ata, hár bir hayal – itibarlı ana, hár bir bala bolsa – tınısh hám isenimli ortalıqta ósken áwlad bolıwı kerek.
Tınıshlıq, miyrim-shápáát hám ádillik ústin bolǵan shańaraq – millet baxtınıń kepili bolıp esaplanadı.
Zuxra AYAPOVA,
Jınayat isleri boyınsha Bozataw rayonı sudınıń baslıǵı