СУД ҚӘРЕЖЕТЛЕРИ БОЙЫНША КИРИТИЛГЕН ӨЗГЕРИСЛЕРДИҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ СУДЛАР УШЫН ӘҲМИЙЕТИ
Өзбекстан Республикасы Жоқарғы суды Пленумының 2024-жыл 16-декабрь күнги «Өзбекстан Республикасы Жоқарғы суды Пленумының экономикалық ҳәм ҳәкимшилик ислер бойынша суд қәрежетлерин өндириў әмелияты ҳаққындағы қарарларына өзгерис ҳәм қосымшалар киритиў ҳаққында»ғы 38-санлы қарары менен Өзбекстан Республикасы Жоқарғы суды Пленумының 2020-жыл 19-декабрь күнги «Экономикалық ислер бойынша суд қәрежетлерин өндириў әмелияты ҳаққында»ғы 36-санлы қарарына бир қатар өзгерис ҳәм қосымшалар киргизилди.
Атап айтқанда, Пленум қарары 6.2-бәнт пенен толықтырылып, даўагер тәрепинен даўа талаплары кемейттирилген жағдайда, мәмлекетлик бажы қайта есаплап шығылмайтуғынлығы ҳәмде төленген мәмлекетлик бажы қайтарылмайтуғынлығы ҳаққында түсиник берилди.
Бул қосымшаның киритилиўи даўагердиң даўа талабының тийкарсыз берилген бөлегинен Өзбекстан Республикасы Экономикалық процессуал кодексиниң 157-статьясында белгиленген ҳуқықтан пайдаланып, мәмлекетлик бажы төлеўден қашыўға урыныў жағдайларына шек қояды деп есаплаймыз.
Сондай-ақ, Пленум қарарының төмендеги мазмунда 6.3-бәнт пенен толықтырылыўы да, судлар ортасындағы ҳәр түрли әмелияттың бирдей жолға қойылыўына түртки болады, яғный оған муўапық экономикалық судқа мүрәжат етиўде киши исбилерменлик субъекти тәрепинен белгиленген ставканың 50 пайызы муғдарында мәмлекетлик бажы төленген болып, даўа талаплары қанаатландырылғанда, егер жуўапкер мәмлекетлик бажыны төлеўден азат етилмеген болса, исти көриў нәтийжеси бойынша оннан өндирилетуғын мәмлекетлик бажының муғдары даўагер тәрепинен төлеп шығылған сумма менен шегараланады.
Мәмлекетлик бажы төлеўден азат етилген мәмлекетлик органлар ҳәмде басқа шахслар тәрепинен киши исбилерменлик субъектлериниң мәплерин көзлеп усынылған даўа талаплары қанаатландырылған яки қанаатландырыўсыз қалдырылған жағдайда мәмлекетлик бажы тәреплерден улыўма тийкарларда өндириледи.
Соның менен бирге, Өзбекстан Республикасы Президентиниң «Фермер, дийқан хожалықлары ҳәм қыйтақ жер ийелери жумысларын еледе раўажландырыў бойынша шөлкемлестириў ис-илажлары ҳаққында»ғы 2017-жыл 10-октябрь күнги 3318-санлы қарары 3-бәнтиниң төртинши хатбасында фермер, дийқан хожалықлары ҳәм қыйтақ жер ийелери кеңеслерине фермер, дийқан хожалықлары ҳәм қыйтақ жер ийелери мәплерин көзлеп судқа мәмлекетлик бажы төлеместен даўа арзалары, мәмлекет ҳәм хожалық басқарыўы органлары, жергиликли мәмлекетлик ҳәкимият органларының қарарлары, олардың лаўазымлы шахслары ис-ҳәрекетлери (ҳәрекетсизлиги) үстинен шағымлар усыныў ҳуқықы берилген болып, бундай даўа арза қанаатландырыўсыз қалдырылғанда мәпи көзлеп даўа арзасы киритилген фермер, дийқан хожалықлары ҳәм қыйтақ жер ийелеринен мәмлекетлик бажы өндирмеў белгиленген.
Әмелиятта бундай даўа арзалар көрместен қалдырылса яки ис өндиристен қысқартылса, мәмлекетлик бажы мәселеси қалай шешилетуғынлығы ҳаққында судьялар арасында ҳәр түрли пикирлер қәлиплескен еди.
Пленум қарарының 17-бәнтине киргизилген өзгерислер бундай түсинбеўшиликлерге шек қойып, ендигиден былай фермер, дийқан хожалықлары ҳәм қыйтақ жер ийелери кеңесиниң даўа арзалары көрместен қалдырылған яки ис өндиристен қысқартылған жағдайда, мәпи көзленген даўагерден мәмлекетлик бажы өндирилмейтуғынлығы ҳаққында түсиник берилди.
Буннан тысқары, Пленум қарары 20-бәнтиниң екинши хатбасы төмендеги мазмундағы екинши ҳәм үшинши хатбасылары менен алмастырылған:
Суд ҳүжжетиниң тек ғана мәмлекетлик бажыға тийисли бөлеги шағым етилген жағдайда, мәмлекетлик бажы төленбейди. Бунда судлардың итибары апелляция, кассация ҳәм ревизия шағымын көрип шығыў нәтийжелери бойынша даўласылып атырған суд ҳүжжетиниң мәмлекетлик бажыдан тысқары бөлеги өзгертилген яки бийкар етилгенде, мәмлекетлик бажыны өндириў мәселеси Экономикалық процессуал кодексинде нәзерде тутылған улыўма тәртипте шешилиўине қаратылсын.
Апелляция, кассация ҳәм ревизия шағымлары суд ҳүжжетиниң бир бөлегине қарата берилгенинде мәмлекетлик бажы суд ҳүжжетиниң даўласылып атырған бөлегинен келип шығып есапланады.
Жуўмақлап айтқанда, Пленум қарарына киргизилген өзгерис ҳәм қосымшалар экономикалық судларда суд қәрежетлери менен байланыслы нызамшылық нормаларының дурыс ҳәм бирдей қолланылыўына үлес қосатуғын ҳуқықый тийкар болып хызмет етери сөзсиз.
Қуўанышбай ХОЖАМУРАТОВ,
Қоңырат районлар аралық экономикалық суды баслығы