Өзбекстан Республикасыныӊ жаӊа редакциядағы Мийнет кодекси: жаӊа нормалар, жаңа түсиниклер мазмуны

Өзбекстан Республикасыныӊ жаӊа редакциядағы Мийнет кодекси: жаӊа нормалар, жаңа түсиниклер мазмуны

Инсан ҳуқықлары бойынша дүнья жүзлик Декларациясында ҳәмде  Конституциямыз нормаларында ҳәр ким мийнет етиў, еркин кәсип таӊлаў нызамда белгиленген тәртипте жумыссызлықтан қорғаныў ҳуқықына ийе. Мине усындай Конституциялық ҳуқықты тәмийнлеўши, шахслардыӊ бәнтлик ҳәм мийнет қатнасықларын тәртипке салыўшы норматив ҳуқықый ҳүжжет ӨзРның биринши Мийнет кодекси 1995 жылда қабыл етилген еди. Бирақ пүткил дүньяда, сол қатары мәмлекетимизде жәмийетте бул тараўда жүз берип атырған мүнәсебетлерди тәртипке салыўда нызамшылықты түпкиликли реформалаў зәрүрлиги жүзеге келди. Усы тийкарда Бәнтлик ҳәм мийнет қатнасықлары министрлиги тәрепинен Мийнет кодексиниӊ жаӊа редакциясы ислеп шығылып, Олий Мажлис палаталары тәрепинен мақулланды ҳәм 2022 жылдыӊ 28 октябрь күни Президентимиз тәрепинен “Өзбекстан Республикасыныӊ Мийнет кодексин тастыйықлаў ҳаққында”ғы Нызамы имзаланды.

Жаңа Мийнет кодекси    2023 жыл 30 апрельден баслап күшке киреди.

Жаӊа редакциядағы Мийнет кодекси 7-бөлим, 34-бап, 581-статьядан ибарат болып, көлеми бир қанша кеңейтилген.

Жаңа Мийнет кодексинде өзгерисер жүдә көп:

Киритилген өзгерислердиң айырымларына тоқталып өтетуғын болсақ,

хызметкерлердиӊ дем алысы менен байланыслы, егер дем алыс күни исленбейтуғын байрам күнине туўры келип қалса, дем алыс күни байрамнан кейинги күнге көширилиўи белгиленди. Буннан тысқары, жумыс күни даўамында хызметкерге дем алыс ҳәм аўқатланыў ушын берилетуғын тәнепислердиӊ даўамлылығы да нызамда көрсетип өтилди ҳәм 30 минуттан еки саатқа шекем болған мүддет пенен шегараланды. Әмелдеги нызамшылық нормаларына көре, бул тәнепислердиӊ муғдары шөлкемниӊ ишки мийнет тәртип қағыйдаларында ҳәм басқа ишки локал ҳүжжетлерде белгиленеди.

Ҳәр жыллық тийкарғы мийнет дем алыслары еӊ кем мүддетиниӊ даўамлылығы да узайтырылды. Әмелдеги мийнет нызамшылығына көре, ҳәр жылы тийкарғы еӊ кем мийнет дем алысы 15 күнди қурайды. Жаӊа Мийнет кодексинде болса бул мүддет 21 календарь күни етип белгиленди. Себеби халықаралық Мийнет шөлкеминиӊ “Ҳақы төленетуғын мийнет дем алысы ҳаққында”ғы Конвенциясыныӊ 3-статьясында бир жыллық жумыс  ушын берилетуғын мийнет дем алысы муғдары ҳәр қандай ҳалатта 3 жумыс ҳәптесинен кем болмаў кереклиги белгиленген. Киритилген бул өзгериске көре, хызметкердиӊ жыллық тийкарғы мийнет дем алысы мүддети халықаралық стандартларға муўапықластырылды.

Хызметкерлерге жыл даўамында берилиўи мүмкин болған ис ҳақы  сақланбайтуғын дем алыстыӊ мүддетлерине де өзгерислер киритилди. Әмелдеги Мийнет кодексинде хызметкерге  бир жылда узағы менен 3 айға шекем ис ҳақы сақланбаған дем алыс берилиўи мүмкинлиги нәзерде тутылған. Ал, жаӊа Мийнет кодекси нормаларына көре, карантин шаралары әмелге асырылып атырғанда, айрықша жағдай жүзеге келгенде ҳәм пүткил ҳалықтыӊ яки оныӊ бир бөлегиниӊ өмирине яки нормал жасаў шараятларына қәўип салыўшы басқа жағдайларда хызметкер 6 айға шекем ис ҳақы сақланбаған дем алыс алыўы мүмкин. Соған байланыслы болған әҳмийетли жаӊалықлардан және бири хызметкерге ис ҳақы қысман сақланатуғын дем алыслар бериў ҳаққында нормалар ҳәм киритилди. Әмелдеги Мийнет кодексинде бундай нормалар сәўлеленбеген еди.

Сондай-ақ, хызметкерлер ушын унамлы болған өзгерислерден және бири соннан ибарат, келешекте ис ҳақы яки басқа төлемлердиӊ төлеў мүддети кешиктирилген күнлер ушын компенсация алыў ҳуқықына ийе болады. Бул пуллы компенсапция Өзбекстан Республикасы Орайлық банкиниӊ сол ўақыттағы әмелде болған қайта қаржыландырыўы ставкасынан келип шыққан ҳалда төленеди ҳәм оныӊ муғдары кешиктирилген ҳәр бир күн ушын усы қайта қаржыландырыў ставкасыныӊ 10 пайызы муғдарында белгиленди.

Жаӊалықлардан және бири – Мийнет кодекси күшке киргеннен соӊ жумыс бериўшилер өз басламасына көре, хызметкерди пенсияға шыққанлығы мүнәсибети менен жумыстан босата алмайды. Әмелдеги Мийнет кодекси нормаларында жумыс бериўшиниӊ басламасына көре, кеминде 2 ай алдын ескерткен ҳалда хызметкерди нызамда нәзерде тутылған пенсия жасына толғаннан кейин жумыстан босатыўғы  ҳуқықлы еди.

Мийнет кодексиниӊ жаӊа редакцияда жеке тәртиптеги мийнет тартысыныӊ көрип шығыўы ушын судқа мүрәжат етиў мүддетлери өзгертирилген, яғный жумысқа тиклеў тартыслар бойынша-хызметкерге ол менен мийнет шәртнамасы бийкар етилгенлиги ҳаққындағы буйрық көширмеси тапсырылған күннен 3-ай (әмелдеги Кодексте 1-ай еди),  басқа мийнет тартыслары бойынша-хызметкер өзиниӊ ҳуқықы бузылғанлығы ҳаққында билген яки билиўи керек болған күннен баслап алты ай (әмелдеги Кодексте 3-ай еди) белгиленген.

Кодекске бир қанша таза түсиниклер киртилмекте. Солардан бир бул “устазлық” болып, жаңа редакциядағы Мийнет кодексиниң 368-статьясына көре, устазлық – дегенде хызметкерлерди қайта таярлаў яки олардың маманлығын асырыў түрлери түсинилип, бунда мәкемениң ең тәжрийбели хызметкерлери (устазлар) белгили бир мийнет ўазыйпасын әмелге асырыў ушын зәрүр болған билимлер, көнликпелер ҳәм маманлықларды тәжрийбеси кемирек болған хызметкерлерге режели рәўиште жеткериўди тәмийинлейди.

Устазлық мәкеме хызметкерлери ортасында әмелге асырылады ҳәм жумыс бериўшиниң буйрығы менен рәсмийлестириледи.

Мийнет шәртнамасына тийисли қосымша келисим яки устаз бенен дүзилген мийнет шәртнамасы, егер оған алдыннан-ақ устазлық қылыў ҳаққындағы тийисли шәртлер киритилген болса, устазлықты әмелге асырыў ҳаққында буйрық шығарыў ушын тийкар болады. Устазлық етиў ҳаққындағы тийисли шәртлер дегенде устаздың кемрек тәжрийбеге ийе болған хызметкерди оқытыў ушын сарыплайтуғын жумыс ўақты, устазлық ўазыйпаларын орынлағанлық ушын төленетуғын ҳақы муғдары ҳәм усы Кодекске, жәмаатлик келисимлерге, мийнет ҳуқықы нормаларын өз ишине алған ишки ҳәм басқа ҳүжжетлерге қайшы болмаған басқа шәртлер түсиниледи.

Устазлықты әмелге асырыў дәўиринде устаз кемрек тәжрийбеге ийе болған хызметкердиң тиккелей баслығы есапланады ҳәмде оннан мийнет ўазыйпасын лазым дәрежеде орынлаўды ҳәм мийнет интизамына әмел етиўди талап қылыўға ҳақылы.

Устаз тайынланған жағдайда, кемрек тәжрийбеге ийе болған хызметкердиң мийнет шәртнамасында бул шәрт ҳаққында тийисли белги қойылады.

Устазлықты әмелге асырыў тәртиби мийнет ҳаққындағы нызамшылықта ҳәм мийнет ҳаққындағы басқа ҳуқықый ҳүжжетлерде, мийнет шәртнамасында белгиленеди.

Жуўмақлап айтқанда, жаӊа Мийнет кодекси хызметкерлердиӊ ҳәм жумыс бериўшилердиң ҳуқық ҳәм миннетлемелерине байланыслы қурамалы қатнасықларды нызамлы тәртипке салыўға хызмет қылады.

 Қарақалпақстан Республикасы суды судьясы                                                      Е.Утениязов

Нәўбеттеги ашық көшпели суд мәжлисинде пенсионерлердиң есапланбай қалған ис стажларын қайта қосып есаплаў мәселеси көрип шығылды      

Бозатаў районы Әдиллик бөлими имаратында, көшпели ашық суд мәжилисинде, Бозатаў районы Әдиллик бөлими тәрепинен пуқаралардың мәпин гөзлеп жуўапкер Бюджеттен тысқары пенсия қоры Бозатаў районы бөлиминиң лаӯазымлы шахсларының ҳәрекетлерин нызамға муӯапық емес деп табыӯ ҳәм пенсия тайынлаўда есапқа алынбаған ис стажларын қосып, пенсияны қайта есаплаў миннетлемесин жүклеў ҳаққындағы шағым арзасы көрип шығылып, арза бериўши Бозатаў районы Әдиллик бөлими тәрепинен пуқаралардың мәпин гөзлеп берген шағым арзасы қанаатландырылды, жуўапкер Бюджеттен тысқары пенсия қоры Бозатаў районы бөлиминиң лаӯазымлы шахасларының ҳәрекетлери нызамға муӯапық емес деп табылды, жуўапкерге пуқаралардың ис стажларын есаплаўда есапқа алынбаған ис стажларын қосып, пенсияны қайта есаплаў миннетлемеси жүкленди ҳәм жуӯапкерге шешиўши қарарыныӊ орынланыўы ҳаққында судқа ҳәм арза бериўшилерге судтыӊ шешиўши қарары нызамлы күшине кирген күннен баслап бир ай мүддет ишинде хабар бериў жүклетилди.

Кайрат Қыпшақбаев,

Нөкис районлар аралық ҳәкимшилик судының судьясы

Суд қарыздарды банкрот деп тапты  

Бердақ атындағы Қарақалпақ Мәмлекетлик универститетиниң  юридика факультетиндеги «Суд залы»нда Нөкис районлар аралық экономикалық суды судьясы Б.Баймуратов басшылығында, судья жәрдемшиси Л.Утамбетованың хаткерлигинде, арза бериўши ўәкили М.Ш,  қарыздар тәрептен кәрхана баслығының қатнасыўында, арза бериўши Мәмлекетлик салық инспекциясының қарыздар Нөкис қаласы “L.S” жеке кәрханасын төлеўге қәбилетсиз ҳаққындағы арзасы ашық көшпели суд мәжилисинде көрип шығылды.

Суд мәжилисинде арза бериўши ўәкили даўа арзаны қоллап-қуўатлады.

Қарыздар тәрептен кәрхана баслығына суд мәжилисинде, арза талабы дурыс екенин, болып өткен пандемия ақыбетинен кейин кәрхананы жүргизиў мүмкинлиги болмай қалғанын билдирип, нызамлы шешим қабыл етиўди сорады.

Суд истеги ҳүжжетлерди үйренип шығып, тәреплер ўәкиллериниң түсиниклерин тыңлап, арзаны қанаатландырыўды мақул тапты.

Өзбекстан Республикасы «Төлеўге қәбилетсизлик ҳаққында»ғы Нызамының (кейин-Нызам) 5-статьясы биринши бөлимине тийкар, төлеўге қәбилетсизлик белгилери төмендегилерден ибарат:

ўақтынша төлеўге қәбилетсизлик-егер тийисли миннетлемелер жүзеге келген сәнеден үш ай ишинде қарыздар тәрепинен орынланбаған болса, қаланы қураўшы кәрхана ҳәмде оған теңлестирилген кәрханалар тәрепинен болса-алты ай ишинде орынланбаған болса, судқа мүрәжат етиў сәнесинде қарыздардың пул миннетлемелери бойынша кредиторлар талапларын қанаатландырыўға ҳәм (яки) салық ҳәм жыйымлар бойынша өз миннетлемелерин орынлаўға мүмкин емеслиги;

мүдамы төлеўге қәбилетсизлик-егер судқа арза бериў сәнесиндеги ҳәм арза берилген жылдың басындағы есабат дәўиринде, егерде арза жылдың биринши шерегинде берилген болса, өткен жылдың басындағы есабат дәўиринде қарыздардың миннетлемелери оның активлери баҳасынан асып кеткен болса деп белгиленген.

Нызамның 241-статьясына муўапық, өз искерлигин тамамлаған қарыздар жеке тәртиптеги исбилермен яки тамамланып атырған юридикалық шахстың баслығы болмаған жағдайда, болмаған қарыздарды төлеўге қәбилетсиз деп табыӯ ҳаққындағы арза, кредиторлық қарызы муғдарынан қәттий нәзер, кредитор, ўәкилликли мәмлекет үйымы, мәмлекет салық хызмети уйымы яки басқа ўәкилликли үйым тәрепинен берилиӯи мүмкин.

Қарыздардың салықлар ҳәм мәжбурий төлемлерден қарызы 2023-жыл 20-февраль күнине 47 432 761,51 сўмды қурайды.

Ис материалларына қосылған ҳүжжетлерге қарағанда арза бериўши пайдасына қарыздардан салық төлемлериниң өндирилиўи бойынша нызамда белгиленген тәртипте тийисли иләжлар көрилген.

Қарызларды өндириў мүмкин болмағаны иске қосылған Мәжбурий орынлаў бюросы бөлиминиң қарары менен тастыйықланады. Сондай-ақ, Өзбекстан Республикасыныӊ “Суд хужжетлери ҳәм басқада органлар ҳүжжетлерин орынлаў ҳаққында”ғы Нызамыныӊ 40,41-статьяларына тийкар суд хүжжетлери орынланбастан қайтарылған.

Суд қарыздардың мәжбурий төлемлер бойынша өз мәжбуриятларын орынлаўға мүмкин емеслиги себепли арза талабын қанаатландырыўды, қарыздарды төлеўге қәбилетсиз деп табыўды ҳәм сапластырыўға байланыслы ис жүритиў процедурасын қоллаўды лазым тапты.

Бердимурат Баймуратов,

Нөкис районлар аралық экономикалық суды судьясы                 

9-апрель-Қарақалпақстан Республикасы Конституциясы қабыл етилген күн

Быйыл 9-апрель-Қарақалпақстан Республикасы Конституциясы қабыл етилген сәнеге отыз жыл толмақта.

Өзбекстан Республикасы Жоқарғы суды баслығы Б.Исламов Қарақалпақстан Республикасы судлары судья ҳәм суд хызметкерлерине байрам қутлықлаўын жоллады. Усы мүнәсибет пенен Қарақалпақстан Республикасы судында салтанатлы байрам иләжы өткерилип, онда барлық тараў ўәкиллери белсене қатнасты.

Қарақалпақстан Республикасы суды баслығы К.Тарихов барлық жыйналғанларды Қарақалпақстан Республикасы Конституциясы қабыл етилгениниң отыз жыллығы менен қутлықлап, суд-ҳуқық тараўында Конституция тийкарында әмелге асырылған реформалар ҳәм тараў жумысларын жетилистириўдеги, халықтың әдил судлаўға болған исеним арттырыў, судларды ҳақыйқый әдалат қорғанына айландырыў бағдарындағы әмелий нәтийжелерге тоқтап өтти ҳәм Өзбекстан Республикасы Жоқарғы суды баслығының жоллаған байрам қутлықлаўын оқып еситтирди.

Онда тийкарынан былай делинген:

Ҳүрметли судья ҳәм суд хызметкерлери!

Сизлерди Қарақалпақстан Республикасы Конституциясы қабыл етилгенине 30 жыл толыўы мүнәсибети менен шын жүректен қутлықлап, жуўапкершиликли ҳәм мақтанышлы жумысларыңызда үлкен табыслар тилеймен!

Буннан отыз жыл алдын, 1993-жыл 9-апрельде қабыл етилген Қарақалпақстан Республикасы Конституциясы өткен дәўир аралығында қарақалпақ халқының нешше жыллық арзыў-үмитлерин жүзеге шығарыў, пуқаралардың ҳуқық ҳәм еркинликлери, нызамүстинлиги ҳәмде әдәлат турақлылығын тәмийинлеўде айрықша әҳмийетли ҳүжжет сыпатында әҳмийетли орын тутып келмекте.

Ең тийкарғысы, Қарақалпақстан Республикасы Конституциясының 11-статьясында судтың мәмлекет ҳәкимияти системасында-үш ҳәкимияттың бири сыпатында белгилеп қойылғанлығы ҳәр бир судья ҳәм суд хызметкерине айрықша мақтаныш бағышлайды.

Сондай-ақ, бул өз нәўбетинде, олардан конституциялық принциплерге қатаң бойсыныў, өзине жүклетилген жоқары жуўапкершиликти барқулла терең аңлаў, әдиллик ҳәм хадаллықты жумысының тийкарғы өлшеми деп билиў, пидайылық көрсетип жумыс алып барыўды талап етеди.

Соны айрықша мақтаныш пенен айтқым келеди, бүгинги күнде Сизлер өзиңиздиң үлгили искерлигиңиз бенен бул жуўапкершиликли ўазыйпаларды мақтаныш пенен атқарып, суд ҳәкимиятының абыройын жоқарылатыўға ылайықлы үлес қоспақтасыз.

Қәдирли дослар!

Сизлерди Қарақалпақстан Республикасы Конституциясы қабыл етилгенине 30 жыл толыўы мүнәсибети менен және бир мәртебе шын жүректен қутлықлайман. Ҳәмийше саў-аман болыңлар!

Ҳүрмет пенен,
Өзбекстан Республикасы Жоқарғы суды баслығы Б.Исламов

Қарақалпақстан Республикасы судларының барлық мийнет жәмәәти усындай итибар ҳәм хошамет ушын Өзбекстан Республикасы Жоқарғы суды баслығына айрықша миннетдаршылық билдирип, исенимди ақлаў жолында бар күш-жигеримизди аямай хызмет етемиз деп исеним билдиремиз.

Жазадан шәртли рәўиште азат етилди  

Бердақ атындағы Қарақалпақ мәмлекетлик университети Юридика факультетиниң мәжилислер залында, студентлер қатнасында көшпели суд мәжилиси болып өтти.

Көшпели суд мәжилисинде жынаят ислери бойынша Хожели районы судының баслығы И.Алланиязов басшылығында бирнеше пуқараға қарата инсаныйлық акти қолланылды. Бул шахслар илгери жынаят сәдир етип, Хожели районы ИИО Пробация топары қадағалаўында суд тәрепинен тайынланған жазаны өтеп келип, мийнетке ҳадал мүнәсибетте болғаны, руўхан дүзелгени, жынайый қылмысының ақыбетин терең аңлап жетип, әмелде пушайман болғанлықлары мүнәсибети менен шәртли рәўиште суд залынан азат етилди.

Сондай-ақ көшпели суд мәжилисинде Өзбекстан Республикасы ҲЖҳКниң 183-статьясы ҳәм 194-статьясы 1-бөлими менен ҳуқықбузыўшылар қатарында иске тартылған А.А, Қ.Е ҳәмде П.Алардың қарсысына топланған ҳәкимшилик иси көрип шығылды. Ҳуқықбузыўшылар А.А, Қ.Е ҳәмде П.Алар 2023-жыл 30-март күни саат 23:50 лер шамасында, жәмийетлик орын болған Хожели районы, Т.Ещанов көшеси бойында жайласқан коп қабатлы үйдиң алдында спиртли ишимлик ишкен мәс ҳалында шаўқым шығарып, сол жердеги пуқаралардың тынышлығын бузып, жәмийетте орнатылған жүрис-турыс қағыйдаларын менсинбестен, жәмийетлик тәртипти қастан бузып, сол жерге барған ИИБ хызметкериниң нызамлы талапларына бойсынбастан қарсылық көрсеткен. Ҳуқықбузыўшылар А.А, Қ.Е ҳәмде П.Алардың ҳәр бирине 183-статьясы ҳәм 194-статьясы 1-бөлими менен 7 (жети) сутка ҳәкимшилик қамақ жаза шарасы тайынланды.

Сондай-ақ, Өзбекстан Республикасы ҲЖҳКниң 183-статьясы ҳәм 194-статьясы 2-бөлими менен ҳуқықбузыўшылар қатарында иске тартылған А.И ҳәмде 183-статьясы, 161-статьясы, 187-статьясы 1-бөлими ҳәм 194-статьясы 2-бөлими менен ҳуқықбузыўшы К.Бның қарсысына топланған ҳәкимшилик иси көрип шығылды ҳәм ҳуқықбузыўшы Г.А ларға 15 (он бес) сутка ҳәкимшилик қамақ жаза шарасы тайынланды.

  Ибрайым Алланиязов,

жынаят ислери бойынша Хожели районы суды баслығы                                             

НЫЗАМШЫЛЫҚТАҒЫ ЖАҢАЛЫҚЛАР

Соңғы жылларда мәмлекетимизде ден-саўлықты сақлаў саласын түпкиликли реформалаў, оны раўажландырыўды жаңа басқышқа алып шығыў мәмлекет сиясатының алдағы бағдарларынан бирине айналды. Бирлемши медицина-санитариялық жәрдемди, қыстаўлы медициналық жәрдемди ҳәм қәнигелистирилген медициналық хызметлер тармағын өз ишине алыўшы үш басқышлы миллий медицина модели жаратылды, ҳалыққа көрсетилип атырған медициналық хызметлер нәтийжелилигин, сыпатын ҳәм қолайлығын асырыў тәмийинленбекте.

Соның менен бирге, ақырғы ўақытларда наўқаслар ҳәм олардың жақын туўысқанлары тәрепинен медицина хызметкерлерине қастыянлық қылыў жағдайлары көбейип бармақта. Бунда медицина хызметкерлерин наўқаслардың ден-саўлығы жаманласыўында яки өлиминде тийкарсыз айыплаў, сондай-ақ ҳеш бир себепсиз шыпакерлерге ҳәм орта медицина хызметкерлерине қастыянлық қылыў жағдайлары жүз бермекте.

Усындай кеўилсиз жағдайлардың алдын алыў, медицина саласы хызметкерлериниң қәўипсизлигин тәмийинлеў мақсетинде,

Өзбекстан Республикасының 2023 жыл 27 март сәнесиндеги
ӨРН-827-санлы «Медицина хызметкериниң нызамлы медициналық искерлигине тосқынлық қылғанлық ушын жуўапкершилик белгилениўи мүнәсебети менен Өзбекстан Республикасының Ҳәкимшилик жуўапкершилик ҳаққындағы кодексине қосымшалар киритиў ҳақында»ғы Нызамы  менен Өзбекстан Республикасының Ҳәкимшилик жуўапкершилик ҳаққындағы кодекси төмендегише,

«Медицина хызметкериниң нызамлы медициналық искерлигине тосқынлық қылыў» деген мазмундағы 197⁷-статья менен толықтырылды.

Оған көре, медицина хызметкериниң нызамлы медициналық искерлигине тосқынлық қылыў яки сол мақсетте медицина хызметкерине нызамға қайшы рәўиште ҳәр қандай формада тәсир өткизиў, —

пуқараларға базалық есаплаў муғдарының бес есесинен жети есесине шекем, лаўазамлы шахсларға болса — жети есесинен он есесине шекем муғдарда жәрийма салыўға яки он бес суткаға шекем мүддетке ҳәкимшилик қамаққа алыўға себеп болады.

Мен ойлайман нызамшылыққа киритилип атырған бул өзгерислер жәмийетимизде медицина саласы хызметкерлерине қарата жүз берип атырған жоқарыдағыдай кеўилсиз жағдайлардың ҳәм олардың кәсиплик искерлигине ҳәр қандай түрде араласыўлардың алдын алыўға, медицина хызметкерлериниң ҳуқықларын қорғаўға, шыпакерлик кәсибиниң абырайын асырыўға, пуқараларымызға өз ўақтында ҳәм сапалы медициналық жәрдем көрсетилиўине хызмет етеди.

Еркин Утениязов,

Қарақалпақстан Республикасы суды судьясы                                                                   

«Суд-ҳуқық реформаларын әмелге асырыўда нызам үстинлигин тәмийинлеўдиң конституциялық тийкарлары» атамасында семинар өткерилди

«Суд-ҳуқық реформаларын әмелге асырыўда нызам үстинлигин тәмийинлеўдиң конституциялық тийкарлары» атамасында семинар өткерилди.

Онда Қарақалпақстан Республикасы Жоқарғы Кеңесиниң комитет баслығы З.Реймова, Қарақалпақстан Республикасы судының баслығы К.Тарихов, Қарақалпақтан Республикасы ҳәкимшилик судының баслығы А.Нурлипесов, Қарақалпақтан Республикасы Әдиллик министри С.Мәмбеткадиров, Қарақалпақтан Республикасы прокуратурасы, Қарақалпақтан Республикасы ИИМ тергеў басқармасы тергеўшилери, Қарақалпақтан Республикасы бажыхана басқармасы, Қарақалпақтан Республикасы мәмлекетлик салық басқармасы қәнигелери, Бердақ атындағы Қарақалпақ мәмлекетлик университетиниң юридика факультетиниң профессор-оқытыўшылары, судьялар ҳәм Өзбекстан судьялар жоқарғы мектеби тыңлаўшылары,  ғалаба хабар қураллары ўәкиллери қатнасты.

Семинарды Қарақалпақтан Республикасы судының баслығы К.Тарихов кирис сөзи менен ашып берди ҳәм басқарып барды. Барлық семинар қатнасыўшылар 9-апрель Қарақалпақстан Республикасы Конституциясы қабул етилгениниң отыз жыллық қутлы сәнеси менен қутлықлап , бүгинги өткерилип атырған иләждың әҳмийети жөнинде сөз етти.

Қарақалпақтан Республикасы Жоқарғы кеңеси комитет баслығы З.Реймова сөзге шығып, Президентимиз Ш.Мирзиёевтың тиккелей басламасы менен барлық тараўлардағы сыяқлы, суд-ҳуқық тараўында да избе излик пенен бир қанша реформалар әмелге асырылып атырғанлығн атап өтти. Сондай-ақ, 2022-2026-жылларда Өзбекстан Республикасын жәнеде раўажландырыў бойынша ҳәрекетлер стратегиясының екинши бағдарында нызам үстинлигин тәмийинлеў ҳәм суд-ҳуқық системасын жәнеде реформалаўға қаратылған суд ҳәкимиятының шын мәнидеги бийғәрезлигин ҳәм де пуқаралардың ҳәм юридикалық шахслардың ҳуқық ҳәм еркинликлерин исенимли қорғаў кепилликлерин беккемлеў, ҳәкимшилик, жынаят, пуқаралық ҳәм экономикалық нызамшылығын, жынаятшылыққа қарсы гүресиў ҳәм ҳуқықбузарлықлардың алдын алыў системасы нәтийжелилигин асырыў, суд процесси даўамында тартысыў принципин толық қәлиплестириў, юридикалық жәрдем ҳәм ҳуқықый хызметлер сапасын түптен жақсылаў нәзерде тутылған. Белгиленген ўазыйпалар тийкарында, Қарақалпақтан Республикасы судлары ҳәм оның қала ҳәм районлардағы судлары тәрепинен бүгинги күнде пуқаралардың ҳуқықларын ҳәм еркинликлерин, сондай-ақ, кәрханалар, мәкемелер ҳәм шөлкемлердиң ҳуқықлары ҳәм нызам менен қорғалатуғын мәплерин суд арқалы қорғаў, әдил судлаўды тәмийинлеўге байланыслы бир қатар жумыслар әмелге асырылып келинбекте.

Атап айтқанда, Қарақалпақтан Республикасы жынаят ислери бойынша судлары тәрепинен 2 545 шахсқа қарата 1969 жынаят иси көрип тамамланған болса, Қарақалпақтан Республикасы пуқаралық ислери бойынша судлары тәрепинен 22 134 пуқаралық ис көрип тамамланған, Қарақалпақтан Республикасы экономикалық судлары тәрепинен жәми 10 135 экономикалық ис, Қарақалпақтан Республикасы ҳәкимшилик судлары тәрепинен жәми 756 ғалабалық-ҳуқықый мүнәсибетлерден келип шығатуғын ислер көрип тамамланған.

Семинар күн тәртибине бола, дәслепки баянатты судлар ғәрезлигин тәмийинлеўдиң конституциялық тийкарлары бойынша Бердақ атындағы қарақалпақ мәмлекетлик университети юридика факультетиниң жынайый-ҳуқықый ҳәм пуқаралық-ҳуқықый пәнлер кафедрасы доценти Қ.Сейтназаров баянат жасады.

Көпшиликтиң хабары бар, усы жылдың 30-апрель күни киргизилген өзгерислер ҳәм қосымшалар менен жаңаланған Өзбекстан Республикасы Конституциясы бойынша Өзбекстан Республикасында улыўма халықлық референдум өткерилиўи белгиленген.

Референдум – халқымыз турмысында жаңа бет ашатуғын әҳмийетли сиясий илаж. Жаңа редакциядағы Конституцияда инсан ҳуқықлары ҳәм еркинликлериниң қорғалыўы және де жетилистирилмекте. Соның ишинде, Конституциямыз алдын әмел етип келген «мәмлекет-жәмийет-инсан» принципин «инсан-жәмийет-мәмлекет» деп өзгертиў, яғный, бәринен бурын, инсан мәпин ҳәмме нәрседен үстин қойыўды мақсет еткен. Жойбарға тийкарланып инсанның абырайы ҳәм қәдир-қымбатына қол қатылмайды, ҳеш нәрсе оларды кемситиў ушын тийкар болыўы мүмкин емес. Инсанның ҳуқықлары менен еркинликлери тиккелей әмел етеди сондай-ақ, нызамлар, мәмлекетлик уйымлар ҳәм лаўазымлы шахслар жумысының мәнис-мазмунын белгилеп береди.

Конституция жойбарындағы статьялар саны әмелдеги 128 ден 155 ке, нормалар саны 275 тен 434 ке артты. Яғный, Тийкарғы нызамымыздыӊ 65 процент тексти халқымыздыӊ усыныслары тийкарында жаӊаланды.

Жаңаланып атырған Конституция халықшыл мәмлекет қурыў мақсетинде күшли парламент, ықшам ҳәм жуўапкерли ҳүкимет, ғәрезсиз ҳәм әдалатлы суд системасын қурыўға қаратылған. Атап айтқанда, Парламенттиң суд ҳәм қадағалаў уйымлары, ҳуқықты қорғаўшы уйымлар ҳәм арнаўлы хызметлер жумысы үстинен қадағалаў функциялары күшейтилмекте. Суд ҳәкимиятының шын мәнисиндеги ғәрезсизлигин тәмийинлеў мақсетинде Судьялар жоқары кеңесиниң барлық ағзаларын Сенат тәрепинен сайлаў системасы киргизилмекте. Айырым жоқары лаўазымлы шахслардың лаўазымына сайланыў ямаса тайынланыў мүддетлери бойынша шеклеўлер белгиленеди.

Сенат Баслығы ҳәм Нызамшылық палатасы Спикери, Жоқары суд ҳәм Судьялар жоқары кеңеси баслықлары, олардың орынбасарлары, Бас прокурор, Орайлық сайлаў комиссиясы баслығы, ҳәкимлерди лаўазымға еки мүддеттен артық сайлаў ямаса тайынлаўға шеклеў киргизилмекте.

Конституциялық суд судьяларын қайта сайланыў ҳуқықысыз 10 жылға сайлаў тәртиби белгиленбекте (ҳәзирги ўақытта биринши мәрте 5 жылға, кейин және 10 жылға сайланады). Баянатшы усы ҳам басқада, конституциядағы жаңа статья ҳәм нормалар жөнинде қатнасыўшыларға кең түрде мағлыўмат берди.

Буннан соң, Қарақалпақстан Республикасы судының судьясы Г.Зарипова «Жаңаланып атырған Конституцияның мазмун-мәниси» бойынша баянат жасады.

Өзбекстан Республикасының жаңа редакцияда қабыл етилиўи күтилип атырған Конституциясында ҳәммеге маман юридикалық жәрдем алыў ҳуқықының кепиллениўи, нызамда нәзерде тутылған жағдайларда, юридикалық жәрдем мәмлекет есабынан көрсетилиўи, ҳуқықбузарлықлардан жәбирленгенлердиң ҳуқықлары нызам менен қорғалыўы белгиленген. Сондай-ақ, мәмлекет жәбирленгенлерге қорғалыў ҳәм әдил судлаўдан пайдаланыўды тәмийинлеўи, оларға жеткерилген зыянның орны қапланыўы ушын шараятлар жаратылыўы тәмийинлениўи нәзерде тутылмақта.

Қарақалпақстан Республикасы ҳәкимшилик суды судьясы Ж.Аймағанбетова «Суд-ҳуқық реформаларын әмелге асырыўда нызам үстинлигин тәмийнлеўдиң конституциялық тийкарлары ҳәмде коррупцияға қарсы гүресиў тараўында әмелге асырылып атырған жумыслар, коррупцияны сапластырыў илажлары» атамасында баянат жасады.

Суд системасында коррупцияға қарсы гүресиў тараўында алып барылып атырылған ислер тиккелей, Республикамызда бул бойынша Президентимиз Шавкат Мирзиёев басшылығында əмелге асырылып атырылған реформалар менен байланыслы. Сондай ақ, Ш.Мирзиёевтың басламасы менен киритилген «Коррупцияға қарсы гуресиў ҳаққында»ғы нызам 2016 жылы 24 ноябрде Өзбекистан Республикасы Олий Мажлиси Нызамшылық палатаси тәрепинен қабыл етилип, бул нызам 2016 жылы 13 декабрде Сенат тәрепинен мақулланған ҳәм бул нызам 2017 жылы 3 январь куни Өзбекстан Республикасы Президенти тәрепинен имзаланды.

«Коррупцияға қарсы гуресиў ҳаққында»ғы нызамның 4-статьясына муўапық, коррупцияға қарсы гүресиўдиң тийкарғы принциплери болып, нызамлылық, пуқаралар ҳуқықлары, еркинликлери ҳəм нызамлы мəпдлериниң үстинлиги, ашықлық, системалылық, мəмлекет ҳəм пуқаралық жəмийетиниң бирге ислесиўи, коррупцияның алдын алыўға байланыслы ис-илажлардың үстинлигин, жуўапкершиликтиң бар екенлиги белгиленген.

Усы нызамның 6-статьясында, коррупцияға қарсы гүресиў тараўындағы мəмлекетлик сиясаты мəмлекетлик дəстүрлер ҳəм басқа дəстүрлер тийкарында əмелге асырылыўы мүмкинлиги кɵрсетилген.

Нызамның 25-статьясында, судлардың ғəрезсизлигин ҳəм еркинлигин, олардың искерлигиниң ашықлығын тəмийинлеў, коррупцияға байланыслы ҳуқықбузарлықларды ислегенлик ушын жуўапкершиликтиң бар екенлиги принципин тəмийинлеў ис-илажларының бири сыпатында кɵрсетилген.

Семинарда баянатшы тәрепинен бул бойынша кең түрде тусиниклер берилди. Иләж қатнасыўшылардың өз-ара сораў жуўап ҳәм пикир алмасыўлары менен даўам етти.

Жаңаланып атырған Конституция- пуқаралардың ҳуқықый қорғаўшысы

Нөкис районлараралық ҳәкимшилик судының судьясы К.Қыпшақбаев, судья жәрдемшиси  А.Жолдасовалардың қатнасыўында Республикалық балалар көп тармақлы медицина орайында тараў хызметкерлери менен ушырасыў болып өтти.

Онда сөзге шыққанлар, жаӊа конституцияныӊ тийкарғы, принципиаллық жаӊалықлары ҳаққында айтып, Өзбекстан – социаллық мәмлекет деп белгиленип атырғанына итибар қаратты. Социаллық, бул – инсанға итибар ҳәм ғамхорлық, дегени.

Мәмлекеттиң социаллық тараўдағы миннетлемелери менен байланыслы Конституциядағы нормалар 3 есеге көбейтилмекте. Атап айтқанда, конституцияда ҳәр кимниң турақ-жайлы болыў ҳуқықы белгиленип атыр.

Мағлыўмат ушын: өткен жылы мәмлекетимизде 50 мың шаңарақ ушын жаңа квартиралар алыўға шараят жаратып берилген. Быйылғы жылы 90 мың шаңарақты турақ-жайлы етиў шеги алынған. Жақын 2-3 жылда бул көрсеткишти 200 мыңға жеткериў үстинде исленип атыр.

Ҳеш ким судтың қарарысыз ҳәм нызамға муўапық емес ҳалда турақ-жайынан айырылыўы мүмкин емеслиги, турақ-жайынан айырылған мүлк ийелерине турақ-жайдың баҳасы ҳәм де ол көрген зыянлардың орны нызамда нәзерде тутылған жағдайларда ҳәм тәртипте алдыннан ҳәм де тең баҳада қапланыўы тәмийинлениўи кепилленип атыр.

Халықты кепилленген бийпул медициналық хызметлерден пайдаланыўы ҳәм жойбарға киритилмекте. Улыўма, жойбарда халықтың саламатлығын асыраў менен байланыслы нормалар 4 есе көбейтирилмекте.

Мағлыўмат ушын: Бунда, усы жылда “Кепилленген хызметлер пакети” қайта көрип шығылып, 20 түрдеги кеселликлер бойынша диагностика, емлеў ҳәм профилактика хызметлери көлеми толық қамтып алынады.

Көп ушырайтуғын 20 түрдеги кеселликлер бойынша басланғыш буўындағы бийпул анализ түрлери  – 15 тен 25 ке шекем, тексериўлер – 10 нан 20 ға шекем, дәрилер – 64 тен 90 ға асырылады.

Ушрасыўда усы ҳәм басқада тараў қәнигелери ушын әҳмийетли болған мағлыўмат ҳәм түсиниклер берилди.

К.Қыпшақбаев,

Нөкис районлараралық ҳәкимшилик судының судьясы 

Жаңаланған Конституция, ондағы өзгерис ҳәм қосымшаларға бағышланған ушырасыў өткерилди

Нөкис районлараралық экономикалық судының судьясы Б.Баймуратов тәрепинен Нөкис қалалық мәмлекетлик салық инспекциясы хызметкерлери менен жаңаланған Конституция, ондағы өзгерис ҳәм қосымшаларға бағышланған ушырасыў өткерилди. Онда, судья Б.Байрамуратов сөзге шығып, референдум–халқымыз турмысында жаңа бет ашатуғын әҳмийетли сиясий илаж екенлигин атап өтти.

Конституция жойбарындағы статьялар саны әмелдеги 128 ден 155 ке, нормалар саны 275 тен 434 ке артты. Яғный, Тийкарғы нызамымыздыӊ 65 процент тексти халқымыздыӊ усыныслары тийкарында жаӊаланды. Ушырасыўда қатнасыўшыларға Конституциядағы тийкарғы өзгерислер, оның халқымыз турмысындағы әҳмийети жөнинде кең түрде мағлыўмат берди.

Нызамшылыққа киритилген соңғы ɵзгерислер

2023-жыл 27-март күни ӨРН-826-санлы «Педагог хызметкерлердиң хызмет ўазыйпаларын орынлаўға тосқынлық етиў ушын жуўапкершиликтиң күшейтирилиўине байланыслы Ɵзбекстан Республикасының Жынаят Кодексине ҳəмде Ɵзбекстан Республикасының Ҳәкимшилик  жуўапкершилик ҳаққындағы  кодексине қосымша ҳəм ɵзгерислер киритиў ҳаққында» ҳəмде ӨРН-827-санлы «Медицина хызметкериниң нызамлы медициналық искерлигине тосқынлық етиў ушын жуўапкершиликтиң күшейттирилиўине байланыслы Ɵзбекстан Республикасының Ҳәкимшилик  жуўапкершилик ҳаққындағы  кодексине қосымшалар киритиў ҳаққында»ғы нызамлары қабыл етилди.

ӨРН-826-санлы нызам менен Жынаят Кодексиниң 148² –статьясы тɵмендеги мазмундағы үшинши бɵлим менен толдырылды, оған кɵре мийнетке қандай бир формада мəжбүрлеў, буннан нызамда белгиленген жағдайлардан тысқары, билим бериў шɵлкеминиң педагог хызметкерине қарата тап усындай қылмыс ушын ҳəкимшилик жаза қолланылғанынан кейин исленген болса, базалық есаплаў муғдарының бир жүз елиў есесинен еки жүз есесине шекем муғдарда жәрийма салыўға яки үш жылға шекем белгили бир ҳуқықтан айырыўға ямаса үш жылға шекем мийнетте дүзетиў ислери менен жазаланады.

Ал, бул нызам менен Ѳзбекстан Республикасының Ҳәкимшилик  жуўапкершилик ҳаққындағы  кодексиниң 51-статьясы тɵмендеги екинши бɵлим менен толтырылды,  оған кɵре билимлендириў шɵлкеминиң педагог хызмтекерин мийнетке қандайда бир формада мəжбүрлеў базалық есаплаў муғдарының жүз есесинен бир жүз елиў есесине шекем муғдарда жәрийма салыўға себеп болады деп ѳзгерис киритилмекте.

ӨРН-827-санлы нызам менен Ѳзбекстан Республикасының Ҳәкимшилик  жуўапкершилик ҳаққындағы  кодекси 197⁷-статьясы менен толтырылды, оған кɵре медицина хызметкериниң нызамлы медициналық хызметине тосқынлық қылыў яки сол мақсетте медицина хызметкерине нызамға қайшы рәўиште  түрлише тәсир ɵткизиў пуқараларға базалық есаплаў муғдарының бес есесинен жети есесине шекем, лаўазымлы шахсларға болса жети есесинен он есесине шекем муғдарда жәрийма салыўға яки он бес сутка мүддетке ҳәкимшилик қамаққа алыўға себеп болады.

Усы Нызамлардың қабыл етилиўи медицина ҳəмде педагог хызметкерлери  ҳуқықларын қорғаўға ҳәм олардың кәсиплик хызметине түрли жағдайларда араласыўлардың алдын алыўға, шыпакерлик ҳəмде педагог кәсибиниң статусын ҳәм абыройын асырыўға хызмет етеди.

Жанат Аймаганбетова,

Қарақалпақстан Республикасы ҳəкимшилик суды судьясы