ТАЛАБДАН БОШҚА ШАХС ФОЙДАСИГА ВОЗ КЕЧИШ АСОСЛАРИ ВА  ТАРТИБИ

ТАЛАБДАН БОШҚА ШАХС ФОЙДАСИГА ВОЗ КЕЧИШ АСОСЛАРИ ВА  ТАРТИБИ

Мажбурият асосида кредиторга тегишли бўлган ҳуқуқ (талаб) унинг томонидан битим бўйича бошқа шахсга ўтказилиши (талабдан бошқа шахс фойдасига воз кечиш) мумкин. Талабдан бошқа шахс фойдасига воз кечиш битим ҳисобланади, ушбу мажбуриятда шахс (кредитор) сўзсиз алмашади.

Талабдан бошқа шахс фойдасига воз кечиш шартномасига асосан дастлабки кредитор асосий мажбурият бўйича талаб қилиш ҳуқуқини топшириш, янги кредитор эса бу ҳуқуқларни қабул қилиш мажбуриятини олади.

Талабдан бошқа шахс фойдасига воз кечиш шартномаси, агарда қонун ҳужжатларидан, шартноманинг мазмуни ёки моҳиятидан бошқача ҳол англашилмаса, ҳақ эвазига тузилган шартнома ҳисобланади.

Кредиторнинг ўз талабидан бошқа шахс фойдасига воз кечишига, башарти у қонун ҳужжатларига ёки шартномага зид бўлмаса, йўл қўйилади.

Талабдан бошқа шахс фойдасига воз кечилганда дастлабки кредитор асосий мажбурият бўйича шахс алмаштирилиши муносабати билан мажбуриятдан чиқади.

Кредиторнинг мажбурият бўйича ҳуқуқлари белгиланган тартибда нафақат талабдан бошқа шахс фойдасига воз кечиш асосида, балки қонунда назарда тутилган ҳолларда ҳам бошқа шахсларга ўтишига рухсат берилади.

Агар қонунда ёки шартномада бошқача тартиб назарда тутилган бўлмаса, дастлабки кредиторнинг ҳуқуқи янги кредиторга ҳуқуқ ўтиш пайтида мавжуд бўлган ҳажмда ва шартлар асосида ўтади.

Янги кредиторга, хусусан, пул мажбуриятининг бажарилишини таъминлайдиган ҳуқуқлар, шунингдек талаб билан боғлиқ бошқа ҳуқуқлар, шу жумладан тўланмаган фоизларга бўлган ҳуқуқ ҳам ўтади. Ваҳоланки, пул мажбуриятида кредитор ўзгарган ҳар қандай ҳолда ҳам дастлабки кредитордан янги кредиторга барча ҳуқуқ ва мажбуриятлар ўтади.

Талабдан бошқа шахс фойдасига воз кечиш шартномасида қандай талаблар қайси мажбуриятларга асосан ўтаётганлиги аниқ кўрсатилган бўлиши лозим.

Ўтказилаётган талаблар ҳажмини белгилашда у қандай мажбуриятдан келиб чиққанлиги кўрсатилиб, ҳар қандай шартноманинг муҳим шарти ҳисобланган шартнома предмети ҳам битим иштирокчилари томонидан белгиланади.

Талабдан бошқа шахс фойдасига воз кечиш шартномасининг предмети унинг муҳим шартларидан бири ҳисобланиб, тарафлар (дастлабки ва янги кредитор) шартномада ўтказиладиган ҳуқуқ предметини аниқ, равшан тарзда асосий мажбуриятга боғлаган ҳолда кўрсатишлари шарт.

Агар талабдан бошқа шахс фойдасига воз кечиш шартномасида воз кечилаётган ҳуқуқни келтириб чиқарувчи мажбурият аниқ кўрсатилмаган бўлса, талабдан бошқа шахс фойдасига воз кечиш шартномаси тузилмаган деб ҳисобланади.

Талабдан бошқа шахс фойдасига воз кечган дастлабки кредитор янги кредитор олдида унга ўтказилган талабнинг ҳақиқий эмаслиги учун жавоб беради, бироқ қарздор томонидан бу талабнинг бажарилмаганлиги учун жавоб бермайди, дастлабки кредитор янги кредитор олдида қарздор учун ўз зиммасига кафолатни олган ҳоллар бундан мустасно.

Талабдан бошқа шахс фойдасига воз кечиш шартномасининг хусусияти шундаки, бунда қонун ёки асосий шартномада тўғридан-тўғри бошқача тартиб назарда тутилган бўлмаса, мажбуриятдаги бошқа тарафнинт (қарздорнинг) розилиги талаб қилинмайди.

Аммо, талаб қилиш ҳуқуқи ўтган янги кредитор қарздорни бу ҳақда ёзма равишда хабардор қилиши шарт. Акс ҳолда у бундай хабар бермаслик туфайли келиб чиққан ўзи учун ноқулай оқибатлар хавфини ўз зиммасига олади.

Ўз талабидан бошқа шахс фойдасига воз кечган кредиторга ҳам маълум мажбуриятлар юклатилади. У янги кредиторга талаб қилиш ҳуқуқини тасдиқловчи ҳужжатларни бериши ва талабни амалга ошириш учун аҳамиятли бўлган маълумотларни билдириши керак. Қарздор талаблар янги кредиторга ўтганлигини исботловчи ҳужжатлар ўзига тақдим этилмагунича унга нисбатан мажбуриятни бажармасликка ҳақли.

Бунда, қарздор мажбурият бўйича ҳуқуқлар янги кредиторга ўтганлиги ҳақида огоҳлантириш олган пайтида дастлабки кредиторга қарши эътирозларини янги кредиторнинг талабига қарши қўйишга ҳақли эканлиги инобатга олиниши лозим.

Кредиторнинг ҳуқуқлари бошқа шахсга ўтганлиги ҳақида қарздорнинг хабардор қилинмаганлиги ёки ўз талабидан бошқа шахс фойдасига воз кечган кредитор талаб қилиш ҳуқуқини тасдиқловчи ҳужжатларни унга бермаганлиги унинг ҳуқуқларини бошқа шахсга ҳақиқатан ўтказилганлигига таъсир қилмайди ва ўз талабидан бошқа шахс фойдасига воз кечиш шартномасини тузилмаганлигига (ҳақиқий эмаслигига) олиб келмайди.

Дастлабки кредитордан янги кредиторга ҳуқуқларнинг ўтказилиши қарздорни битим тузилганлиги тўғрисида хабардор қилиш пайти билан боғлиқ эмас. Қарздорни хабардор қилиш ҳуқуқлар бошқа шахсга ўтказилганлигига биноан амалга оширилиб, бу мажбурият бўйича талаб қилиш ҳуқуқини ўтказишнинг зарур шарти сифатида қаралмайди.

Талабдан воз кечиш ҳам худди бошқа битимлар каби муайян шаклда бажарилади.

Хусусан, оддий ёзма шаклда тузилган битимдан келиб чиқадиган талабдан воз кечилишида, худди ўша оддий ёзма шаклга амал қилинади. Агар талабдан воз кечиш объекти нотариал тасдиқланган битимга асосланган бўлса, талабдан воз кечиш ҳам нотариал асосда амалга оширилиши шарт.

Давлат рўйхатидан ўтказилган битим бўйича талабдан воз кечилганда, воз кечиш ҳам ана шундай битимларни рўйхатдан ўтказиш учун ўрнатилган тартибда рўйхатга олиниши шарт. Масалан, агар ипотекага олувчи ўзининг шартнома асосидаги талаб қилиш ҳуқуқини битим асосида бошқа шахсга ўтказиб бераётган бўлса, ушбу битимни ҳам ипотека битимларини давлат рўйхатидан ўтказиш тартибида рўйхатга қўйилиши шарт.

Талабдан бошқа шахс фойдасига воз кечиш шартномасини тузиш вақтида асосий битимни давлат рўйхатидан ўтказиш шартлигини назарда тутувчи қонун ҳужжатларининг талаблари ўзгарган ва бундай тоифадаги битимларни рўйхатга олиш шартлиги бекор қилинган ҳолларда талабдан бошқа шахс фойдасига воз кечиш шартномасини рўйхатга олиш талаб қилинмайди.

Талабдан бошқа шахс фойдасига воз кечишга қонун ҳужжатлари билан чекланганлик мавжудлигини назарда тутиш лозим.

Кредиторнинг шахси билан чамбарчас боғланган ҳуқуқларнинг, хусусан алиментлар тўғрисидаги ва ҳаётга ёки соғлиққа етказилган зарарни тўлаш тўғрисидаги талабларнинг бошқа шахсга ўтишига йўл қўйилмайди.

Шунингдек, доимий рента шартномаси бўйича рента олувчининг ҳуқуқлари фақат фуқаролар ва нотижорат ташкилотларига ўтказилиши мумкин (ФКнинг 518-моддаси);

– прокат шартномаси бўйича ижирага олувчи ўзининг ҳуқуқ ва мажбуриятларини бошқа шахсга ўтказишига йўл қўйилмайди (ФКнинг 563-моддаси иккинчи қисми);

– корхонани ижарага берувчининг тегишли фаолият билан шуғулланиши учун махсус рухсатнома асосида олган ҳуқуқлари ижарага олувчига берилиши мумкин эмас;

– кафолат бўйича бенефициарга тегишли бўлган кафилга талаб қўйиш ҳуқуқи, агар кафолатда бошқача тартиб назарда тутилган бўлмаса, бошқа шахсга ўтказилиши мумкин эмас ва бошқалар.

Талабдан бошқа шахс фойдасига воз кечишни таъқиқлаш ва ҳар қандай чеклашлар ёҳуд талабдан бошқа шахс фойдасига воз кечишнинг қўшимча шартлари тарафларнинг келишувларига биноан шартномада назарда тутилиши мумкин.

Шу билан бирга, шартномада бундай таъқиқ ёҳуд чеклашлар мавжуд бўлсада, лекин қонун талабдан бошқа шахс фойдасига воз кечишга йўл қўядиган баъзи бир алоҳида ҳолатларга мавжуд.

Масалан, Фуқаролик Кодексининг 753-моддасига мувофиқ, мижоз билан унинг қарздори ўртасида талабномадан бошқа шахс фойдасига воз кечишни таъқиқлаш ёки чеклаш ҳақида келишув бўлган тақдирда ҳам, пул талабномасидан молия агенти фойдасига воз кечиш ҳақиқий ҳисобланади.

Гаўҳар ЗАРИПОВА,    

Қорақалпоғистон Республикаси судининг судьяси

ИЖТИМОИЙ ТАРМОҚЛАРНИНГ БИРИДА ЭЪЛОН ҚИЛИНГАН “ҲОКИМ БИЗГА БОСИМ ҚИЛЯПТИ… ҚОРАҚАЛПОҒИСТОНДАН ПРЕЗИДЕНТГА МУРОЖААТ” НОМЛИ ВИДЕОМУРОЖААТ ЮЗАСИДАН

Даъвогар Тахтакўпир туман ҳокимлиги Чимбой туманлараро иқтисодий судига даъво аризалари билан мурожаат қилиб, жавобгарлар “BIBSARO-SHODYA-TAXTA”, “DAUIT-TAXTA” ва “AGRO MAKS FOOD” фермер хўжаликлари билан тузилган ер майдонларини ижарага бериш тўғрисидаги шартномаларни бекор қилишни сўраган.

“BIBSARO-SHODYA-TAXTA” ва “AGRO MAKS FOOD” фермер хўжаликларининг илтимосномаларига биноан, шунингдек, “DAUIT-TAXTA” фермер хўжалигидан вакил келмаганлиги сабабли суд муҳокамалари 2024 йил 12 августдан 22 августга қолдирилган.

Ишларни кўраётган Чимбой туманлараро иқтисодий судининг судьяси меҳнат таътилига чиққанлиги сабабли ушбу ишлар Қўнғирот туманлараро иқтисодий судига ўтказилган.
Қўнғирот туманлараро иқтисодий суди судьяси томонидан 2024 йил 22 август куни ўтказилган суд мажлисида ишдаги мавжуд далиллар етарли эмаслиги сабабли даъвогарга қўшимча далилларни тақдим этиш таклиф қилинган ва суд муҳокамаси 2024 йил 30 август кунига қолдирилган.

2024 йил 30 августдаги суд мажлисида ҳам иш учун аҳамиятли ҳолатларни аниқлаш учун далиллар етарли эмаслиги сабабли суд томонидан ишга низонинг предметига нисбатан мустақил талаблар билан арз қилмайдиган учинчи шахсларни жалб қилиш ва уларга қўшимча далилларни тақдим этишни таклиф қилиш лозим топилиб, суд муҳокамаси 2024 йил
9 сентябрга қолдирилган.

Мурожаатчилар судьянинг айнан ушбу хатти-ҳаракатларидан норозилик билдиришиб, “суд муҳокамаси 9 сентябрга учинчи маротаба қолдирилганлигини, ҳокимлик вакилига ҳужжатларни тўлиқ тақдим этишни айтганлигини ҳамда солиқ органи ва Фермерлар кенгашини ишга жалб қилгани”ни билдиришган.

Иқтисодий процессуал кодекси 69-моддасининг биринчи ва иккинчи қисмларига кўра, далиллар ишда иштирок этувчи шахслар томонидан тақдим этилади.

Агар суд мавжуд далиллар етарли эмас деб ҳисобласа, ишнинг объектив ҳолатларини аниқлаш ва низони тўғри ҳал қилиш учун аҳамиятга эга бўлган қўшимча далилларни тақдим этишни таклиф қилиши мумкин.

Олий суд Пленумининг 2023 йил20 ноябрдаги “Судларда ерга оид низоларни кўришда қонунчилик ҳужжатлари нормаларини қўллашнинг айрим масалалари тўғрисида”ги 28-сонли қарорининг 26-бандида судлар фермер хўжаликлари билан ер участкаси ижара шартномасини бекор қилиш тўғрисидаги ишларни кўришда Фуқаролик кодексининг 384-моддаси ҳамда Вазирлар Маҳкамасининг 2013 йил 31 январдаги 22-сонли қарори билан тасдиқланган “Фермер хўжалигининг ер майдонини мақбуллаштириш ва уни тугатиш тартиби тўғрисида”ги Низом талабларига риоя қилинганлигини текширишлари лозимлиги ҳақида тушунтириш берилган.

Ишдаги ҳужжатларда юқоридаги қонунчилик ҳужжатларига риоя қилинганлигини тасдиқловчи ҳужжатлар етарли эмаслиги сабабли суд ўз ташаббуси билан даъвогар ва учинчи шахслар вакилларига қўшимча далиллар тақдим этишни таклиф этишни лозим топган.

Мазкур Кодекс 171-моддаси биринчи қисмининг олтинчи хатбошисига кўра, суд тарафнинг қўшимча далиллар тақдим этиш ёки учинчи шахслардан талаб қилиб олиш зарурати билан боғлиқ ҳолда суд муҳокамасини кейинга қолдириш тўғрисидаги илтимосномаси бўйича суд муҳокамасини кейинга қолдиришга ҳақли.

Олий суд Пленумининг 2019 йил 24 майдаги “Биринчи инстанция суди томонидан иқтисодий процессуал қонун нормаларини қўллашнинг айрим масалалари тўғрисида”ги 13-сонли қарори 37-бандининг биринчи ва иккинчи хатбошиларида судларнинг эътибори суд муҳокамаси Иқтисодий процессуал кодекси 171-моддасининг биринчи қисмида санаб ўтилган кутилмаган ва фавқулодда ҳолатларда кейинга қолдирилиши мумкинлигига қаратилиши лозимлиги, кўрсатиб ўтилган ҳолатлар мавжуд бўлганда, суд муҳокамаси суднинг ташаббуси билан ҳам, ишда иштирок этувчи шахснинг илтимосномасига кўра ҳам кейинга қолдирилиши мумкинлиги ҳақида тушунтириш берилган.

Шунингдек, ушбу Кодекс 48-моддасининг биринчи қисмига биноан низонинг предметига нисбатан мустақил талаблар билан арз қилмайдиган учинчи шахслар биринчи инстанция суди ҳал қилув қарорини қабул қилгунига қадар, агар иш ушбу шахсларнинг тарафлардан бирига нисбатан ҳуқуқ ёки мажбуриятларига таъсир кўрсатиши мумкин бўлса, даъвогар ёхуд жавобгар тарафида ишга киришиши мумкин. Улар тарафнинг илтимосномасига ёки суднинг ташаббусига кўра ҳам ишда иштирок этишга жалб қилиниши мумкин.

Мазкур вазиятда ишнинг ҳолатлари Тахтакўпир тумани қишлоқ хўжалиги бўлими, Кадастрлар палатаси Қорақалпоғистон Республикаси бошқармаси, Ўзагроинспекциянинг Қорақалпоғистон Республикаси бошқармаси, Тахтакўпир тумани “Сув еткизиб бериш хизмати” давлат муассасаси, Тахтакўпир тумани фермер, деҳқон хўжаликлари ва томорқа ер эгалари кенгаши ва Тахтакўпир тумани солиқ инспекциясининг ҳуқуқ ёки мажбуриятларига таъсир кўрсатиши мумкинлиги сабабли суд ушбу шахсларни ўз ташаббуси билан ишга низонинг предметига нисбатан мустақил талаблар билан арз қилмайдиган учинчи шахслар сифатида жалб қилишни лозим топган.

Қўнғирот туманлараро иқтисодий суди даъвогар томонидан айнан Фуқаролик кодексининг 384-моддаси ҳамда Вазирлар Маҳкамасининг 2013 йил 31 январдаги 22-сонли қарори билан тасдиқланган “Фермер хўжалигининг ер майдонини мақбуллаштириш ва уни тугатиш тартиби тўғрисида”ги Низом талабларига риоя қилинмаганлигини инобатга олиб, 2024 йил 9 сентябрдаги ажримлар билан даъво аризаларини кўрмасдан қолдирган.

Мазкур вазиятда Қўнғирот туманлараро иқтисодий судининг судьяси томонидан суд муҳокамалари процессуал қонунчилик нормаларига амал қилинган ҳолда кейинга қолдирилганлиги маълум қилинади.

САЙЛОВ ҚОНУНЧИЛИГИДАГИ ЯНГИЛИКЛАР  

Айни кунларда мамлакатимизда муҳим сиёсий тадбир – 2024 йил 27 октябрь куни ўтказиладиган Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Қонунчилик палатасига ҳамда Қорақалпоғистон Республикаси Жўқорғи Кенгесига, вилоятлар, туманлар, шаҳарлар давлат ҳокимияти вакиллик органларига сайловга қизғин ҳозирлик кўрилмоқда.

Янги таҳриридаги Ўзбекистон Республикаси Конституциясида фуқароларнинг сайлаш ва сайланиш ҳуқуқи, миллий сайлов тизимининг асосларига алоҳида эътибор қаратилди.

2024 йилда Қонунчилик палатасига сайловлар илк марта мажоритар-пропорционал (аралаш) тизим асосида ўтказилади.

2023 йил 18 декабрь куни “Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига сайлов ва референдум ўтказиш тартибини янада такомиллаштиришга қаратилган ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикасининг Қонуни қабул қилинди.

Мазкур Қонун билан илк маротаба Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатаси депутатлари сайловини аралаш сайлов тизими (мажоритар ва пропорционал) асосида ўтказиш бўйича янги тизим яратилди. Янги сайлов тизимига мувофиқ, эндиликда… Олий Мажлис Қонунчилик палатасига депутатлик ўрнининг 50 фоизи мажоритар, яъни ҳозиргидек муайян округлар бўйича энг кўп овоз олган номзодлар сайланиши, қолган 50 фоизи эса пропорционал, яъни аниқ бир шахсга эмас, балки партияга овоз бериш орқали, партиялар томонидан кўрсатилган рўйхат асосида номзодлар сайланиши назарда тутилди.

Қонунчилик палатасининг 75 нафар депутати мажоритар сайлов тизими асосида бир мандатли сайлов округларидан, қолган 75 нафари пропорционал сайлов тизими (партиялар рўйхати) асосида сиёсий партияларга берилган овозлар бўйича ягона сайлов округидан сайланади.

Пропорционал сайлов тизимида давлат ягона сайлов округига айлантирилади ҳамда сайлов бюллетенларида номзодлар ўрнига сайловда иштирок этаётган сиёсий партиялар рўйхати кўрсатилади ва сайловчилар ўзларига маъқул келган партияларга овоз беради.

Пропорционал сайлов тизими вакиллик органига ўз номзодларини кўрсатган партиялар ўртасида мандатларни тақсимлаш улар олган овозлар сонига мувофиқ амалга оширилишини билдиради.

Пропорционал сайлов тизимининг ижобий томонлари у фикрлар хилма-хиллиги ва кўппартиявийликнинг ривожланишини, шунингдек, давлат билан фуқаролар ўртасидаги узвий алоқадорликни таъминлаб беради; камчиликни ташкил этувчи сайловчиларнинг овозлари ҳам инобатга олинади ва унда кам овоз олган сиёсий партиялар ҳам, парламентдан жой эгаллайди; унинг ёрдамида жамият сиёсий ҳаётидаги сиёсий кучларни жойлашишининг ҳақиқий ва аниқ манзараларини кўриш мумкин; пропорционал вакиллик тизими ҳар бир сиёсий партияга овозлар сонига мутаносиб равишда бир қанча ўринларни олиш имконини беради.

Аралаш сайлов тизими моҳиятан иккита тизимнинг бирикмаси бўлиб, улар пропорционал ва мажоритардир. Бунда мандатларнинг бир қисми пропорционал тизим бўйича (партиявий рўйхатлар бўйича), иккинчи қисми эса мажоритар тизим (номзодга овоз бериш) бўйича тақсимланади.

Жанат  АЙМАҒАНБЕТОВА,

Қорақалпоғистон Республикаси маъмурий суди судьяси                        

СУД ҲУЖЖАТЛАРИНИНГ ИЖРОСИНИ ТАЪМИНЛАШ МАСАЛАЛАРИГА БАҒИШЛАНДИ

Беруний туманлараро иқтисодий судининг раиси Р.Қурбанбаев ҳамда судья Б.Убайдуллаевлар томонидан Мажбурий ижро бюроси Беруний туман бўлимида йиғилиш ўтказилди.

Тадбирда асосий мавзу сифатида суд томонидан юборилган, давлат фойдасига ундирилиши лозим бўлган маблағларни тўлиқ ундирилиши таъминлаш ҳамда “Суд ҳужжатлари ва бошқа орган ҳужжатларини ижро этиш тўғрисида”ги Қонуннинг 8,24-моддасига асосан қайтарилган ижро ҳужжатлари юзасидан тушунтириш берилди.

Иқтисодий судлар томонидан Мажбурий ижро бюроларига юборилаётган давлат божини ундириш билан боғлиқ ижро ҳужжатларини ижроси бўйича Беруний туманида фоиз кўрсаткичи яхши эмаслиги, бу бўйича ҳафталик назорат ўрнатилганлигини айтиб ўтди.

Шунингдек, Беруний туманлараро иқтисодий суди томонидан Мажбурий ижро бюроси Беруний туман бўлимига юборилаётган ижро ҳужжатларини “Суд ҳужжатлари ва бошқа бошқа орган ҳужжатларини ижро этиш тўғрисида”ги Қонуннинг 8, 24-моддаларига асосан қайтарилаётганлигига алоҳида тўхталиб, суд ҳужжатлари асоссиз қайтарилишини бартараф этилишини таъминлаш, юборилган ижро ҳужжатларида камчилик аниқланган тақдирда, буни батафсил асослаб, электрон маълумотлар базасига киритилиши юзасидан тушунтиришлар берилди.

RASUL KUSHERBAYEV TELEGRAM-КАНАЛИДА ЭЪЛОН ҚИЛИНГАН БИЛДИРИШ ЮЗАСИДАН

Ҳақиқатдан ҳам 2024 йил 5 сентябрь куни Олий суд раиси ўринбосари И. Муслимов томонидан Қорақалпоғистон Республикасида оммавий сайёр қабул ўтказилиши режалаштирилиб, мазкур қабул юзасидан Қорақалпоғистон Республикаси судлари расмий телеграм канали орқали эълон (https://t.me/QRSUDLARI/12199) жойлаштирилган.

Бундан ташқари, сайёр қабул маҳаллий ва марказий телеканаллар мухбирлари томонидан тасвирга олиниб, оммавий ахборот воситаларида кенг турда ёритилиши таъминланган.

Шунингдек, билдиришда гўёки “…топшириқда сайёр қабулда одамлар кўпайиб кетишининг олдини олиш мақсадида фуқароларга хабар бермай туриш сўралган”лиги иддао қилган. Аммо, бу ҳақиқатдан мутлақо йироқ. Ҳолбуки, сайёр қабулга фуқароларнинг аксарият қисми табиий газ, электр энергияси, сув ва бошқа ижтимоий масалаларда мурожаат қиладилар. Шу боисдан, одамларни ортиқча овора қилмаслик мақсадида фақатгина суд-ҳуқуқ масалаларига оид мурожаати бўлган фуқароларни хабардор қилиш сўралганлиги маълум қилинади.

ИШГА ЖОЙЛАШИШ ҲУҚУҚИ

 Унумли ва ижодий меҳнат қилишга бўлган ўз қобилиятларини тасарруф этиш ва қонун ҳужжатлари билан тақиқланмаган ҳар қандай фаолият билан шуғулланиш ҳар кимнинг мутлақ ҳуқуқидир.

Ҳар ким иш берувчига бевосита мурожаат қилиш ёки меҳнат органларининг бепул воситачилиги орқали, шунингдек, хусусий бандлик агентликларининг хизматлари воситасида иш жойини эркин танлаш ҳуқуқига эгадир.Ишга жойлаштириш меҳнатга лаёқатли аҳолининг бандлигини таъминлаш учун иқтисодий, ташкилий, молиявий ва ҳуқуқий тадбирлар мажмуидан иборатдир. Ишга жойлаштириш қуйидагилар орқали амалга оширилади:

иш берувчига бевосита мурожаат қилиш йўли билан;

меҳнат органларининг бепул воситачилиги орқали;

хусусий бандлик агентликлари хизматлари орқали.

Давлат иш билан таъминлаш турини, шу жумладан, турли меҳнат режимидаги ишни танлаш эркинлигини; ишга қабул қилишни қонунга хилоф равишда рад этишдан ва меҳнат шартномасини ғайриқонуний равишда бекор қилишдан ҳимояланишни; мақбул келадиган иш танлаш ва ишга жойлашишга бепул ёрдам беришни; ҳар кимга касбга ва ишга эга бўлишда, меҳнат қилиш ва иш билан таъминланиш шарт-шароитларида, меҳнатга ҳақ олишда, хизмат поғонасидан юқорилаб боришда тенг имкониятлар яратишни; янги касбга (мутахассисликка) бепул ўқитишни, маҳаллий меҳнат органларида ёки уларнинг йўлланмаси билан бошқа таълим муассасаларида стипендия тўлаб малакасини оширишни; бошқа жойдаги ишга қабул қилинганда моддий харажатлар учун қонун ҳужжатларига мувофиқ компенсация тўлашни; ҳақ тўланадиган жамоат ишларида қатнашиш учун муддатли меҳнат шартномалари тузиш имкониятини кафолатлайди.

Ишга жойлаштириш кафолатларини тақдим этиш тартиби Қонун ва бошқа норматив ҳужжатлар билан белгиланади.

Иш берувчи иш берувчининг аризасида кўрсатилган малака талабларини инобатга олган ҳолда ижтимоий ҳимояга муҳтож, иш топишда қийналаётган ва меҳнат бозорида тенг шароитларда рақобатлашишга қодир бўлмаган шахсларни ишга жойлаштиришни ташкил этиш учун иш жойларининг белгиланган минимал иш жойлари ҳисобидан ишга жойлаштириш учун юбориладиган шахсларни ишга қабул қилиши шарт.

Қуйидаги сабабларга кўра меҳнат шартномаси бекор қилинганидан кейин ходимлар учун иш қидириш даврида икки ойдан ортиқ бўлмаган давр мобайнида ходимларнинг ўртача ойлик иш ҳақи сақланиб қолади, бунда ходимга тўланган бир ойлик ишдан бўшатиш нафақаси ҳам қўшиб ҳисобга олинади: – ходимнинг иш берувчи билан биргаликда бошқа ҳудудда ишлашга ўтишдан бош тортиши сабабли; ходимнинг соғлиғи туфайли тиббий хулосага мувофиқ соғлигига хавф туғдирмайдиган бошқа ишга ўтказишдан бош тортиши; технологиядаги, ишлаб чиқариш ва меҳнатни ташкил этишдаги ўзгаришлар, ишлар (хизматлар) ҳажмининг қисқарганлиги муносабати билан;

ташкилот муассислари (иштирокчилари) ёки таъсис ҳужжатларида ваколат берилган юридик шахс органларининг қарори билан ташкилотнинг тугатилиши; ходимнинг малакаси етарли бўлмаганлиги ёки соғлиғи ҳолатига кўра бажараётган ишига нолойиқлиги сабабли; шу ишни илгари бажариб келган ходим ишга қайта тикланиши сабабли; ташкилотни тугатиш тўғрисидаги суд қарорининг қонуний кучга кириши муносабати билан.

Ушбу кафолатлар ташкилот мулкдорнинг алмашиши муносабати билан, ташкилот раҳбари, унинг ўринбосарлари, бош бухгалтер билан, ташкилотда бош бухгалтер лавозими бўлмаган тақдирда эса, бош бухгалтер вазифасини амалга оширувчи ходим билан тузилган меҳнат шартномаси бекор қилинган ҳолларда ҳам татбиқ этилади.

Агар ушбу ходимлар меҳнат шартномаси бекор қилинган кундан бошлаб ўн календарь кун мобайнида маҳаллий меҳнат органида иш қидираётган шахс сифатида рўйхатдан ўтсалар, маҳаллий меҳнат органи берган маълумотномага биноан учинчи ой учун ҳам олдинги иш жойларидан ўртача иш ҳақи олиш ҳуқуқига эга бўладилар.

Ушбу модданинг биринчи ва иккинчи қисмида кўрсатилган ходимларга уч ой мобайнида мақбул келадиган иш топиб берилмаган тақдирда, улар ишсиз деб эътироф этиладилар.

Башарти иш берувчи ночор (банкрот) деб топилса, у билан меҳнат муносабатларида бўлган ходимлар иш ҳақи ва ўзларига тегишли бошқа тўловлар хусусида бошқа барча кредиторларнинг талабларига нисбатан имтиёзли ҳуқуқдан фойдаланадилар. Тугатилаётган ташкилотларнинг маблағи бўлмаган тақдирда, ушбу модданинг биринчи қисмида кўрсатилган ходимларга компенсациялар Ўзбекистон Республикаси Бандлик ва меҳнат муносабатлари вазирлиги ҳузуридаги Бандликка кўмаклашиш давлат жамғармаси маблағлари ҳисобидан тўланади.

Ўзбекистон Республикасининг «Аҳоли бандлиги тўғрисида»ги  2020 йил 20 октябрдаги қонунига кўра, Ўзбекистон Республикасидан ташқарида вақтинчалик меҳнат фаолиятини амалга ошираётган фуқароларнинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатларини ишга жойлаштириладиган давлатда ҳимоя қилиш: – Ўзбекистон Республикасининг дипломатик ваколатхоналари; Ташқи меҳнат миграцияси агентлиги; юборувчи ташкилотлар; нодавлат нотижорат ташкилотлари ва бошқа ташкилотлар томонидан амалга оширилади.

Саодат ҚАИПНАЗАРОВА,

Қорақалпоғистон Республикаси судининг судьяси                           

СУДЬЯНИНГ ФАОЛИЯТИ – ҚОНУН УСТУВОРЛИГИДА

Судья фаолиятининг қонуний асосини 2000 йил 14 декабрда янги таҳрирда қабул қилинган “Судлар тўғрисида”ги Қонун билан бирга Судьялар олий кенгашининг 2024 йил 15 майдаги қарори билан қабул қилинган “Судьялар одоби кодекси” ташкил этади. Мазкур Кодекс ҳар бир судья учун одил судловни амалга ошириш билан боғлиқ касбий фаолиятида ва хизматдан ташқари вақтда мажбурий бўлган юксак одоб-аҳлоқ талабларига, Ўзбекистон Республикаси қонун хужжатлари қоидаларига, одил судлов ва судьялар одоб аҳлоқи соҳасидаги халқаро стандартларга асосланган хулқ-атвор қоидаларини белгилайди.

“Судьялар одоби кодекси”нинг 5-моддасининг иккинчи ва учинчи қисмларига мувофиқ, судья ўз касбий фаолиятини амалга оширишида Ўзбекистон Республикасининг Конституциясига ва бошқа қонунларга сўзсиз риоя этиши, ҳар қандай ташқи таъсирларнинг олдини олиши, таҳдидлар, босим ва ғайриқонуний таъсир ўтказишга, суд жараёнига бевосита ёки билвосита аралашишга қаршилик кўрсатиши, фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари, шаъни, қадр-қиммати ва мулкий манфаатлари, корхоналар, муассасалар ва ташкилотларнинг ҳуқуқлари ҳамда қонун билан қўриқланадиган манфаатлари ҳимоя қилинишини таъминлаши шарт.

Судья одил судловни амалга ошираётганда суд процесси барча иштирокчиларининг процессуал ҳуқуқларини ҳурмат қилган ҳолда, ҳар қандай бевосита ёки билвосита ташқи таъсирлар, ниятлар, босим ёки аралашишлардан қатъи назар мустақил ҳаракат қилиши, фақат фактларни баҳолашдан келиб чиқиши ва ички ишончига асосланиб, қонунга ва ҳуқуқий онгига амал қилиши шарт.

Ушбу ҳолатларга билиб ёки билмаган ҳолда тушиб қолишдан сақланиш ва одини олиш учун судьянинг мустақиллиги тушунчасига алоҳида тўхталиб ўтишимиз жоиз.

Чунки судьянинг мустиқиллиги одил судловни амалга оширишнинг энг муҳим шартларидан бири ҳисобланади.

Судья фикр эркинлиги ҳуқуқини амалга оширишда одил судловнинг обрўсига путур етказмаслиги керак.

Судья жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатларини кўриб чиқишида адолатлилик ва холисликни кўрсатиб, сансоларликка йўл қўймаслиги лозим.

Судья Ўзбекистон Республикасида суд Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси ва бошқа қонунларида, инсон ҳуқуқлари тўғрисидаги халқаро ҳужжатларда эълон қилинган фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини, шунингдек корхоналар, ташкилотлар ва муассасаларнинг ҳуқуқлари ҳамда қонун билан қўриқланадиган манфаатларини суд томонидан ҳимоя қилиниши лозимлигини, шунингдек суднинг фаолияти қонун устуворлигини, ижтимоий адолатни, фуқаролар тинчлиги ва тотувлигини таъминлашга қаратилганлигини доимо ёдда тутиши керак.

Агарда судья ўзига юклатилган юқорида қайд этилган мажбуриятларга риоя қилмаса, шунингдек судьянинг хатти-ҳаракатида унинг обрў-эътиборига путур етказадиган ёки унинг холислиги, мустақиллиги ва беғаразлигига шубҳа туғдирадиган ҳолатлар кузатилса, ўз-ўзидан аёнки жамоатчиликда суд ҳокимиятига бўлган ишонч йўқолади.

Барчамизга маълумки, Ўзбекистон Республикасида суд Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси ва бошқа қонунларида, инсон ҳуқуқлари туғрисидаги халқаро ҳужжатларда эълон қилинган фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини, корхоналар, муассасалар ва ташкилотларнинг ҳуқуқлари ҳамда қонун билан қуриқланадиган манфаатларини суд йўли билан ҳимоя қилишга даъват қилинган.

Суднинг фаолияти қонун устуворлигини, ижтимоий адолатни, фуқаролар тинчлиги ва тотувлигини таъминлашга қаратилган.

Бундан келиб чиқиб, судья ўз фаолияти давомида суднинг фаолияти нимага қаратилганлингини доимо ёдда тутиши ҳамда қонунга кўра шуғулланишга рухсат берилган бошқа турдаги фаолиятларни амалга ошириши судьялик фаолиятига халақит бермаслиги лозимлигини унутмаслиги керак.

Шунингдек, “Судьялар одоб-ахлоқига оид Бангалор принциплари” олтита асосий принципидан бири бу мустақиллик принципидир. Бунда “Суд органларининг мустақиллиги ҳуқуқ-тартиботни таъминлашнинг муҳим омили ҳамда судда ишнинг одил ҳал этилишининг асосий кафолатидир. Демак судья суд органларининг мустақиллиги принципини унинг якка тартибдаги ва институционал жиҳатларида ҳимоя қилиши ва руёбга чиқариши лозим”лиги қайд этилган.

Суд ҳокимияти мустақиллиги бу – судья учун имтиёз ёки устуворлик эмас. Бу судьялар ишни мавжуд қонун ва далиллар, ташқи босимда ёки таъсирдан холи кимнингдир аралашувидан қўрқмасдан ишни ҳалол ва холис кўриш учун ҳар бир судьяга юклатиладиган масъулият ҳисобланади. Суд ҳокимияти мустақиллиги принципининг асосини судья кўриб чиқиши учун тақдим қилинган ишларни тўлиқ мустақил кўриш ва ишлар бўйича қарорлар қарорлар қабул қилиш ташкил этади. Судья томонидан ишни кўриб чиқиш ва убўйича қарор қабул қилиш давомида ташқаридан ҳеч ким, на ҳукумат на босим ўтказувчи гуруҳлар, на хусусий шахслар ёки бошқа судьялар ишга аралашиши ёки аралашиш учун ҳаракат қилиши ман этилади.

Судья қабул қилган қарор суд муҳокамаси томонларига, жамоатчиликка, оммавий ахборот воситаларига, ҳокимиятдаги мансабдор шахсларга, қариндошларга ва ҳатто судьянинг дўстларига ёқадими ёки йўқми бунга эътибор бермаслиги керак. Судья у ёки бу сиёсий куч, жамоатчилик эътирози ёки танқид остида қолмаслиги керак. Демак судьялар мустақиллиги деганда, ташқи таъсирнинг барча шаклларидан мустақил бўлиш тушунилади.

Шу боис, судьялар ўз ваколатлари доирасида ишларни кўриш чоғида Ўзбекистон Республикасининг Конституциясига ва бошқа қонунларига сўзсиз риоя этиши, фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари, шаъни, қадр-қиммати ва мол-мулки, корхоналар, муассасалар ва ташкилотларнинг ҳуқуқлари ҳамда қонун билан қўрқланадиган манфаатлари ҳимоя қилинишини таъминлаши, беғараз ва адолатли бўлиши шарт.

Шу билан бирга, судьялар судьялик шаънини, судьялар одоб-ахлоқи қоидаларини қатъий сақлашлари, одил судловнинг обрўсини, судьялик қадр-қимматини тушуриши ва судьянинг холислигига шубха тўғдириши мумкин бўлган хатти-ҳаракатлардан ўзларини тийишлари лозим.

Байрамбек БЕКМУРАТОВ,

Чимбой туманлараро иқтисодий судининг раиси

ИНСОН ҚАДРИ ВА МАНФААТЛАРИ УЧУН

БМТ Бош Ассамблеяси 78-сессиясида Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев тарихий нутқ сўзлади. Унда БМТ нинг ҳозирги сессияси жаҳон миқёсида ишонч инқирози кузатилаётган, глобал хавфсизлик институтлари фаолиятидаги муаммолар ва халқаро ҳуқуқ меъёрларидан чекиниш кучаяётган ва буларнинг барчаси кенг кўламдаги кескинлик ортишига сабаб бўлаётганлиги таъкидланди.

Бунинг натижасида дунё давлатлари ўртасида савдо, инвестиция ва инновация соҳаларида эркин алмашиш йўлида янги тўсиқлар вужудга келаётганлиги, ҳатто иқлим ўзгаришлари, очлик ва тенгсизликка қарши кураш сингари бутун башарият тақдирига дахлдор бўлган масалаларда ҳам ўзаро мулоқот издан чиққани сезилаётганлиги эътироф этилди. Ана шундай мураккаб шароитда амалий ҳамжиҳатлик ва ҳамкорлик руҳини сақлаш, умумий манфаатларни мавжуд зиддиятлардан юқори қўйган ҳолда, мамлакатларни жипслаштириш ғояси ҳар қачонгидан ҳам долзарб бўлиб бораётганлигини Ўзбекистон раҳбари ушбу юксак минбардан туриб дунё аҳлига юзланди.

Ўзбекистон ҳуқуқий, дунёвий, демократик ва ижтимоий давлат бўлмиш Янги Ўзбекистонни барпо этиш сиёсатини қатъий давом эттиришини, мамлакатимиз “Инсон қадри ва манфаатлари учун” деган эзгу ғоя асосида демократия ва адолат тамойилларини мустаҳкамлашга қаратилган туб ислоҳотлар йўлидан дадил илгарилаб бораётганлигига дунё аҳли гувоҳ бўлмоқда.

Жорий йил апрель ойида янгиланган Конституция бўйича Ўзбекистон тарихида биринчи марта умумхалқ референдуми бўлиб ўтди. Унда халқимиз янгиланган Конституциясини қўллаб-қувватлади ва ислоҳотларимизнинг ортга қайтмайдиган муқаррар тус олиши таъминланди. Мана шундай ҳуқуқий асосда “Ўзбекистон – 2030” тараққиёт стратегияси қабул қилиниб, Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг “Барқарор ривожланиш мақсадлари”га уйғун мақсадлар қўйиб, Ўзбекистон ўз зиммасига олган барча мажбуриятларни тўла ва қатъий бажармоқда.

Изчил давом этаётган ислоҳотлар натижасида ва халқнинг турмуш даражасини оширишга қаратилган сиёсат туфайли мамлакатимизда 2017 йилдан буён камбағаллик икки баробарга камайиб, бу кўрсаткич 2030 йилгача яна 7 фоизга туширилиши режалаштирилган. Аҳолини ичимлик суви, соғлиқни сақлаш, таълим ва бошқа ижтимоий хизматлар билан таъминлаш кўламини бир неча бор оширишни белгилаган.

Сўнгги йилларда Ўзбекистонда инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш бўйича эътиборга лойиқ натижаларга эришилганлиги, мамлакатимизда мажбурий ва болалар меҳнатига тўлиқ барҳам берилганлиги Президентимиз нутқида фахр билан тилга олинди.

Бир аср мобайнида Ўзбекистонда миллионлаб инсонлар пахта теримига мажбурий равишда жалб этиб келинганлиги, ҳар йили сентябрь ойидан декабргача аҳолининг асосий қисми – ўқитувчи ва шифокорлар, тадбиркорлар, ишчи ва хизматчилар, энг ачинарлиси, мактаб ўқувчилари ва талабалар пахта теримига сафарбар қилинганлиги, бунинг натижасида ўзбек пахтасига бойкотлар эълон қилинганлиги, мамлакат эса йиллар давомида “қора рўйхат”ларга киритилганлиги ҳам айни ҳақиқат. Мамлакат раҳбарининг қатъий иродаси туфайли энди буларнинг барчаси ўтмишга айланди.

Янги Конституциямизда мажбурий меҳнат таъқиқланиши кафолатлаб қўйилди ва бунинг учун жиноий жавобгарлик белгиланди. Мажбурий ва болалар меҳнатига қарши курашни бутун дунё миқёсида кучайтириш зарурлигини таъкидлаб, бунга чек қўйиш имкони борлигини Ўзбекистон тажрибаси кўрсатганлиги шундай иллатга давлатлар учун намуна мактаби бўлиб ҳисобланади.

Ҳар бир давлатнинг энг катта бойлиги – Инсон капиталидир. “Инсон капиталини ривожлантириш ва креатив ёш авлодни тарбиялаш – Ўзбекистон ўз олдига қўйган стратегик вазифалардан биридир”, –дея таъкидлади Президентимиз. “Биз ҳамма учун очиқ ва сифатли таълимни камбағалликка барҳам бериш, халқ фаровонлигини ошириш ва барқарор иқтисодий ўсишга эришишнинг энг самарали омили, деб биламиз. Мамлакатимиз охирги йилларда бу борада катта тажриба тўплади – таълим тизими тубдан ўзгармоқда. Ўтган олти йилда мактабгача таълимдаги қамров 21 фоиздан 70 фоизга, олий таълимда эса 9 фоиздан 38 фоизга етди. 2030 йилга қадар ҳар бир боланинг боғчага қатнаши, мактабни битираётган ҳар икки ўқувчининг бири эса олийгоҳда ўқиши учун имконият яратилади”.

Ўзбекистонда кейинги йилларда хотин-қизларнинг жамият ва давлат бошқарувида фаол иштирок этишини таъминлаш борасида улкан ислоҳотлар амалга оширилганлиги, миллий сиёсатимиз марказида турадиган энг эзгу мақсад – оилалар мустаҳкамлигини, аёлларимизнинг ҳуқуқий ҳимояси ва осойишта ҳаётини таъминлашдан иборат эканлиги ҳам Президент нутқидан алоҳида ўрин олган. Аёллар ва вояга етмаганларни зўравонликдан ҳимоя қилиш мақсадида алоҳида қонун қабул қилинганлиги, “Бирлашган Миллатлар Ташкилоти – хотин-қизлар” тузилмаси билан ҳамкорликни янада кенгайтиришдан Ўзбекистон манфаатдор эканлиги таъкидлаб ўтилди.

Президентимиз Шавкат Мирзиёев ўз нутқида бугун дунё аҳлини қаттиқ ташвишга солган, дунёда вужудга келган кескин экологик вазият ҳақида ҳам тўхталиб ўтди. Сайёрамиз миқёсида учта инқироз, яъни иқлим ўзгариши, биохилма-хиллик йўқолиши ва атроф-муҳит ифлосланиши кучаяётган мураккаб шароитда Орол денгизи фожиасига қарши курашни давом эттираётган Марказий Осиё иқлим ўзгаришлари олдида энг заиф минтақалардан бирига айланаётганлигига яна бир карра дунё давлатларининг эътибори қаратилди.

Президентимизнинг тарихий нутқларида яна бир глобал муаммо – радикализм ва диний экстремизм муаммосига алоҳида эътибор қаратилган. “… экстремизм балоси тарқалишига, ёшларнинг радикаллашувига йўл қўймаслик учун биргаликдаги ҳаракатларимизни кучайтиришимиз зарур”, дея таъкидлади Президент.

Ўзбекистонда ушбу йўналишда кўплаб ишлар амалга оширилмоқда. Экстремизм ва терроризмга қарши кураш бўйича Миллий стратегиямиз доирасида илгари экстремизм ғоялари таъсирида бўлган шахсларни соғлом ҳаётга қайтариш ва жамиятга мослаштириш масаласи кун тартибида доимо долзарб турибди. Бу бу борада Ўзбекистон ўзига хос тажриба орттиргани, беш марта “Меҳр” инсонпарварлик миссияси ўтказилгани, унинг доирасида 530 нафардан зиёд фуқаролар, аввало, аёллар ва болаларни Яқин Шарқ ва Афғонистондаги қуролли низолар ҳудудларидан юртимизга қайтарилганлиги ҳам ушбу соҳадаги инсонпарварлик сиёсатининг ёрқин ифодаси эканлигини дунё давлатларига намойиш этди.

Президентимиз Бирлашган Миллатлар Ташкилотига аъзо давлатлар халқаро терроризм каби умумий таҳдидларга қарши курашда янада бирлашиб, ҳаракат қилишлари зарурлигини ушбу юксак минбардан туриб алоҳида эътироф этди.

Гулистан ЕШНАЗАРОВА,

Қорақалпоғистон Республикаси судининг судьяси

КИТОБХОН СУДЬЯЛАР БЕЛЛАШУВИ

Қорақалпоғистон Республикаси суди ҳамда Қорақалпоғистон Республикаси маъмурий суди судьялари ва ходимлари ўртасида “Китоб – маънавият кўзгуси” танлови ўтказилди.

Иштирокчилар ўзбек мумтоз ва жаҳон адабиёти асарларидан танланган 5 та китобни ўқиб, уларнинг мазмун-моҳияти, ғояси ва аҳамиятини шарҳлаб берди.

Таъкидлаш жоизки, бугунги кунда китобхонлик маданиятини юксалтириш буюк мақсадларимизга эришишнинг муҳим кафолатидир. Китоб – беминнат устоз. Билим ва маънавий юксалишга эришишнинг энг асосий манбаи. Шу боисдан ҳам, китоблар барча замонлар учун энг зарур нарса, қалблар малҳами, билимлар хазинаси, донишмандлик чашмаси бўлиб келган. Китоб барча соҳага оид маълумотларни тўплаш, сақлаш усули сифатида катта аҳамиятга эга.

Танлов давомида ҳакамлар ҳайъати аъзолари ҳар бир иштирокчининг бадиий асар ҳақидаги нутқи, саволларга тўғри ва тўлиқ жавоб беришини холис ва адолатли баҳолаб борди.

Танлов якунида Қорақалпоғистон Республикаси судининг судьялар малака ҳайъати котиби Тимур Тургалиев биринчи ўринни, Қорақалпоғистон Республикаси маъмурий судининг судьяси Жанат Аймағанбетова иккинчи ўринни, Қорақалпоғистон Республикаси судининг бош консультанти Гулайим Ғаниева ҳамда судья катта ёрдамчиси Илҳом Мустафаев учинчи ўринни эгаллади.

Ғолибларга диплом ва эсдалик совғалари топширилди.

СОДДАЛАШТИРИЛГАН ТАРТИБДА ИШ ЮРИТИШ

Одил судлов самарадорлигини янада ошириш иқтисодий процессуал ҳуқуқининг бугунги долзарб масалаларидан бири. Корхона, муассаса ва ташкилотлар ҳамда фуқароларнинг бузилган ёки низолашилаётган ҳуқуқларини ва қонуний манфаатларини ўз вақтида ҳимоя қилиш эса суд ишларини юритишни соддалаштиришга бевосита боғлиқ. Шу туфайли иқтисодий суд ишини юритишга соддалаштирилган тартиб жорий этилди.

Соддалаштирилган тартибдаги ишлар суд муҳокамаси ўтказилмасдан, тарафлар чақиртилмасдан ва уларнинг тушунтиришлари эштилмасдан, даъво аризасини иш юритишга қабул қилиш ва иш қўзғатиш ҳақида ажрим чиқарилган кундан эътиборан йигирма кундан ошмаган муддатта даъво аризаси юзасидан ёзма фикрни, далилларни ҳамда бошқа ҳужжатларни тақдим этиш учун белгиланган муддат ўтганидан кейин судя томонидан якка тартибда кўриб чиқилиши назарда тутилган.

Соддалаштирилган иш юритиш тартибидаги иш даъво ишини юритишнинг умумий қоидалари бўйича суд томонидан кўриб чиқилади.

Соддалаштирилган иш юритиш тартибида кўриб чиқиладиган иш бўйича даъво аризаси Иқтисодий процессуал кодексининг 149-моддасида назарда тутилган талабларга мувофиқ бўлиши керак.

Соддалаштирилган иш юритиш тартибида кўриб чиқиладиган иш бўйича даъво аризасига Иқтисодий процессуал кодексининг 151-моддасида назарда тутилган ҳужжатлар, шунингдек даъво аризасининг ва унга илова қилинган ҳужжатларнинг кўчирма нусхалари жавобгарга топширилганлиги ҳақидаги далиллар илова қилинади.

Ушбу талабларга тўлиқ амал қилинган бўлса, суд иш соддалаштирилган тартибида кўрилиши ҳамда иш кўриб чиқиладиган санани кўрсатган ҳолда даъво аризасини иш юритишга қабул қилиш ва иш қўзғатиш тўғрисида ажрим чиқаради, акс ҳолда даъво аризаси қайтарилади.

Жавобгар даъво аризаси юзасидан ёзма фикрини даъво аризасининг кўчирма нусхаси ўзига топширилган пайтдан эътиборан ўн беш кунлик муддатда судга ўзи асосланаётган ҳужжатлар ва далилларни илова қилган ҳолда тақдим етишга ҳақли. Ёзма фикрга унинг кўчирма нусхаси даъвогарга юборилганлигини тасдиқловчи ҳужжат илова қилинади.

Даъво аризасининг судга юборилиши ҳақида тегишли тарзда хабардор қилинган жавобгар томонидан даъво аризаси юзасидан ёзма фикр тақдим этилмаганлиги даъво аризасини соддалаштирилган иш юритиш тартибида кўриб чиқишга тўсқинлик қилмайди.

Белгиланган муддат ўтганидан кейин судга келиб тушган даъво аризаси юзасидан ёзма фикр, далиллар ва бошқа ҳужжатлар, агар уларни белгиланган муддатда тақдим етишнинг имкони бўлмаганлиги тараф томонидан асослантирилган ва улар суд томонидан ҳал қилув қарори қабул қилингунига қадар келиб тушган бўлса, қабул қилинади.

Ишни соддалаштирилган иш юритиш тартибида кўриб чиқиш муддатини Иқтисодий процессуал кодексининг 164-моддасида назарда тутилган тартибда узайтиришга ёл қўйилмайди.

Суд соддалаштирилган иш юритиш тартибидаги ишни суд муҳокамасини ўтказмасдан, тарафларни чақиртирмасдан ва уларнинг тушунтиришларини ешитмасдан кўриб чиқади.

Суд тарафлар томонидан тақдим етилган ҳужжатларда баён қилинган тушунтир ишларни, этирозларни ва (ёки) важларни текширади, далиллар билан танишади, ашёвий далилларни кўздан кечиради ва ҳал қилув қарорини қабул қилади.

Соддалаштирилган иш юритиш тартибида кўриб чиқилган иш бўйича ҳал қилув қарори ихтиёрий тартибда ижро этилади.

Соддалаштирилган иш юритиш тартибида кўриб чиқилган иш бўйича ҳал қилув қарори, агар апелляция шикояти (протести) берилмаган бўлса, қабул қилинганидан кейин ўн кун ўтгач қонуний кучга киради.

Апелляция шикояти (протести) берилган тақдирда ҳал қилув қарори, агар у бекор қилинмаган бўлса, апелляция инстанцияси судининг қарори қабул қилинган кундан этиборан қонуний кучга киради.

Иқтисодий судларда ишларни соддалаштирилган тартибида кўриш амалиётининг жорий этилиши даъво суммаси кам бўлган низолар бўйича ишларни тезкорлик билан кўриб чиқиш ва суд ҳужжатларининг тезда ижро қилинишини таъмийнлаш имконини беради, бундай ишларнинг кўриб чиқиш процессини тезлаштиради.

Рустам ҚУРБАНБАЕВ, 

Беруний туманлараро иқтисодий суди раиси