ADAM SAWDASI – INSAN QÁDIRINE QARATÍLǴAN SATQÍNLÍQ
Adam sawdası sonday jınayat – ol isenim arqalı ámelge asadı. Insan óz turmısın jaqsılaw úmitinde jumıs izlep jolǵa shıǵadı, biraq ayırım jaǵdaylarda isenimin paydalanǵan adamlar tárepinen aldanıp, hátteki satılıp ketiledi. Basqa adamnıń táǵdiri, erkinligi hám qádirin óz mápi ushın qurban etiwshi bul jınayat tek ǵana huqıqıy emes, al ádep-ikramlılıq tragediya bolıp tabıladı. Onıń qurbanları arasında jas qızlar, balalar, jumıssızlar, sociallıq qorǵawǵa mútáj shaxslar kópshilikti quraydı.
Adam sawdası – bul zamanagóy qullıq. Jınayatshılar aldaw, májbúrlew, qáwip salıw, payda wáde etiw sıyaqlı jollar menen insanlardı ekspluataciya etedi. Bul jınayattıń tiykarǵı kórinisleri:
-Jınısıy ekspluatatsiya;
-Májbúriy miynet;
-Ishki organlardı nızamsız alıw;
-Májbúriy neke;
-Balalardı asırap alıw nıqabı astında paydalanıw.
Bunıń artında kózge kórinbeytuǵın, biraq millionlaǵan dollar aylanatuǵın jınayıy tarmaqlar tur. Olar insan ómirin aqshaǵa aylandıradı.
Ózbekstan Respublikası bul jınayatqa qarsı gúresiwde qatań poziciyanı iyelegen. Mámleketimizde «Adam sawdasına qarsı gúresiw haqqında»ǵı Nızam qabıl etilgen, Jınayat kodeksiniń 135-statyasında adam sawdası ushın jınayıy juwapkershilik belgilengen, Adam sawdasına qarsı gúresiw hám jábirleniwshilerdi qorǵaw boyınsha uyımlararalıq komissiyalar dúzilgen, Qaraqalpaqstan Respublikası, wálayat hám rayonlarda Reabilitaciya orayları jumıs alıp barmaqta, sud, prokuratura, IIO, migraciya hám miynet uyımları arasında sistemalı birge islesiw jolǵa qoyılǵan.
Sonday-aq, adam sawdasınıń aldın alıw boyınsha 2020-2024-jıllarǵa mólsherlengen Milliy háreketler rejesi qabıl etilgen bolıp, ol profilaktika, bilimlendiriw, xalıqaralıq birge islesiw, jazanıń sózsizligi sıyaqlı tiykarǵı baǵdarlardı qamtıp alǵan.
Adam sawdasınıń aldın alıwda jınayat júz bergennen keyin gúresiw emes, al jınayattıń aldın alıw – eń nátiyjeli qural. Bunıń ushın mektep hám JOOlarda oqıwshılarǵa adam sawdası haqqında maglıwmat beriw, xalıq arasında úgit-násiyat jumısların kúsheytiw, miynet migrantların huqıqıy málimleme menen támiyinlew, jumıssızlıq, kem támiyinlengenlik sıyaqlı faktorlarga qarsı sharalar kóriw, internet arqalı jumıs alıp barıp atırǵan gúmanlı usınıslardı áshkaralaw zárúr.
Jınayatshılar kóbinese jumıs tawıp beriw, sırt elde oqıw, joqarı dáramat wáde etip adamlardı aldaydı. Sol sebepli, hár bir puqara qáwip-qáterler haqqında xabardar bolıwı shárt.
Adam sawdası – insannıń qádiri, erkinligi hám huqıqına qarsı islenetuǵın jınayat. Oǵan qarsı gúresiw tek ǵana mámleketlik uyımlar emes, al hár bir shańaraq, hár bir puqara ushın da joqarı juwapkershilik degeni. Balalarımız, hayal-qızlarımız, keleshek áwlad bunday qáwip-qáterlerge dus kelmewi ushın sergeklik, bilim, isenimli maǵlıwmat hám huqıqıy qorǵaw áhmiyetli.
Mámleketimiz insan huqıqların tiykarǵı qádiriyat sıpatında belgilegen. Sol sebepli, adam sawdasına qarsı gúresiw – bul tek ǵana jaza ilajları emes, al adamgershilik, ádillik hám erkin turmıstı támiyinlew bolıp esaplanadı.
Sayora AYTNIYAZOVA,
puqaralıq isleri boyınsha Nókis rayonlararalıq sudınıń sudyası