DAWA MÚDDETI HÁM ONÍ QOLLAW TÁRTIBI
Dawa múddeti shaxs óziniń buzılǵan huqıqın dawa qozǵatıw jolı menen qorǵawı múmkin bolǵan múddet bolıp esaplanadı.
Ulıwma dawa múddeti úsh jıl. Biraq, ayırım túrdegi talaplar ushın nızamlarda ulıwma dawa múddetine qaraǵanda qısqartırılǵan yaki uzaytırılǵan arnawlı dawa múddetleri belgileniwi múmkin. Arnawlı dawa múddetiniń bunday dep atalıwına sebep, ol ulıwma (úsh jıllıq) múddetten kóp yaki kem waqıtqa belgilenedi.
Dawa múddetleri tek ǵana nızam menen belgilenetuǵın bolǵanlıqtan puqaralıq kodeksi bunday múddetlerdi belgilewshi birden-bir hújjet emes.
Mısalı, juwapkershiligi sheklengen yaki qosımsha juwapkerli jámiyet qatnasıwshılarınıń ulıwma jıynalısınıń qararın haqıyqıy emes dep tabıw haqqındaǵı yaki temir jol Ustavınan kelip shıǵatuǵın dawalar boyınsha arnawlı dawa múddetleri belgilengen.
Kórsetilgen ulıwma dawa múddeti de, arnawlı dawa múddeti de táreplerdiń kelisimi menen ózgertiliwi múmkin emes. Usı múnásebet penen isti sudta kóriӯ daӯamında daӯa múddetleri hám onı esaplaӯ tártibi iste qatnasıӯshı shaxslardıń kelisimi menen ózgertilgenligi anıqlansa, bunday kelisim Puqaralıq kodeksiniń 116-statyasına tiykar óz-ózinen haqıyqıy emes bolıp esaplanadı hám sud tárepinen itibarǵa alınbaydı.
Dawa múddeti shaxs óziniń huqıqı buzılǵanlıǵın bilgen yaki biliwi múmkin bolǵan kúnnen baslap óte baslaydı.
Buzılǵan huqıqtı qorǵaw talabı dawa múddetiniń ótkenligine qaramastan sudta kórip shıǵıw ushın qabıl qılınadı. Dawa múddeti sud tárepinen tek juwapkerdiń sud qarar shıǵarǵanǵa shekem bergen arzasına muwapıq qollanıladı. Eger bunday arza iste qatnasıwshı basqa shaxslar tárepinen berilgen bolsa, ol inabatqa alınbaslıǵı kerek. Sonday-aq, sud óziniń baslaması menen de dawa múddetin qollawǵa haqlı emes.
Dáslepki dawa talabına qarsı dawa bildirilgen táǵdirde, dawa múddetin qollaw haqqındaǵı arza dáslepki dawa boyınsha dawager esaplanǵan shaxs tárepinen de beriliwi múmkin.
Eger iste bir neshe juӯapker qatnasıp atırǵan bolıp, olardıń bireӯi daӯa múddetin qollaӯ haqqında arza berse, daӯa múddeti tek ǵana usı shaxsqa ǵana qollanıladı.
Eger bir daӯa arzada bir neshe óz aldına biyǵárez bolǵan talaplar bildirilgen bolıp, olardıń ayırımlarınıń daӯa múddeti ótken, al ayrımları boyınsha ótpegen bolsa, daӯa múddeti ótpegen talaplar boyınsha daӯa múddeti ótkenligin tiykar etip, daӯa arzanı qanaatlandırıӯsız qaldırıӯ múmkin emes.
Nızamda dawa múdddetin qollaw haqqındaǵı arza qanday formada beriliwi kórsetilmegenligi sebepli, bunday arza hám jazba, hám awızeki túrinde tikkeley sud processinde de beriliwi múmkin. Arzanıń awızeki bildirilgenligi álbette kórip shıǵılıwı hám bul haqqında sud májilisi bayanlamasında kórsetiliwi kerek.
Dawa múddeti ótkenligi haqqındaǵı juwapkerdiń arzasın kórip shıǵıwda sud dawa múddeti ótpegenligin anıqlasa yamasa dawa múddeti tikleniwi (dawagerdiń arzasına muwapıq) lazım degen juwmaqqa kelse, juwapkerdiń dawa múddetin qollawdı soraǵan arzası qanaatlandırıwsız qaldırılıp, bul haqqında uyǵarıw shıǵaradı hám dawanıń mazmunan kórip shıǵılıwın járiyalaydı.
Eger dawager dawa múddetin tiklew haqqında iltimasnama bermese yaki bunday iltimasnama qanaatlandırılmasa, sud dawa arzanı qanaatlandırıwsız qaldırıw haqqında hal qılıw qararın qabıllaydı.
Dawa múddetin qollaw haqqındaǵı arza tek ǵana birinshi instanciya sudı tárepinen isti kóriw juwmaǵı boyınsha sud hújjeti qabıl qılınǵanǵa shekem beriliwi múmkin. Eger bunday arza isti apellyaciya, kassaciya yaki reviziya instanciyası sudlarında kóriw dawamında berilse, bunday arza qanaatlandırılmaydı.
Gawhar ZARIPOVA,
Qaraqalpaqstan Respublikası sudınıń sudyası