«ÓZBEKSTAN RESPUBLIKASÍNÍⱧ KONSTITUCIYaLÍQ SUDÍ HAQQÍNDA»ǴÍ KONSTITUCIYaLÍQ NÍZAMNÍŃ MAZMUNÍ HÁM ÁHMIYETI
2021 jıl 27 aprelde qabıl etilgen «Ózbekstan Respublikasınıń Konstituciyalıq sudı haqqında»ǵı Konstituciyalıq Nızamnıń qabıl etiliwi mámleketimizde alıp barılıp atırǵan keń qamırawlı demokoratiyalıq reformalardı ámelge asırıw nátiyjesi nızamshılıqtı liberallastırıw ideyalarına muwapıq Konstituciyada bekkemlengen insan huqıq hám erkinliklerin ámelge asırıwda bir qatar principiallıq jańalıqlar kirgiziliwi menen baylanıslı.
Yaǵnıy Nızamnıń 28-statyasında Konstituciyalıq sudta isti kóriw tiykarları belgilenip, onda Konstituciyalıq sudqa múrájat etiw huqıqına iye bolǵan mámleketlik uyımlardıń hám lawazımlı shaxslardıń múrájatı, sonday-aq puqaralardıń hám yuridiukalıq shaxslardıń shaǵımları Konstituciyalıq sudta islerdi kóriw ushıın tiykar bolıwı belgilengen.
Konstituciyalıq sud májilisinde kóriletuǵın isler boyınsha berilgen múrájatler álbette Konstituciyalıq nızamnıń 4-statyasında belgilengen Konstituciyalıq sud wákilligi sheńberinde kirgizilgen máseleler boyınsha bolıwı shárt.
Usı Jańa nızamda Konstituciyalıq sudqa máseleler kirgiziw huqıqına iye bolǵan subektler sheńberi keńeyttirilip, subektler qatarına kirgizilgen Ózbekstan Respublikası Oliy Majilisiniń Insan huqıqları boyınsha wákili (ombudsman) orınbasarı – Bala huqıqları boyınsha wákil, Insan huqıqları boyınsha Ózbekstan Respublikası Milliy orayı, Ózbekstan Respublikası Prezidenti janındaǵı Isbilermenlik subektleriniń huqıqları hám nızamlı máplerin qorǵaw boyınsha wákil ham Nızamnıń 27-statyası, 2-bóliminde belgilengen puuqaralar hám yuridikalıq shaxslar tek ǵana belgili bir iste qollanǵan nızam menen olardıń Konstituciyalıq huqıqları buzılǵanlıǵı boyınsha shaǵım menen Konstituciyalıq sudqa múrájat etiw huqıqı berildi.
Berilip atırǵan múrájat jazba yamasa elektron formada jiberiliwi lazım. Elektron formada jiberilgen múrájat elektron hújjet ayylaanısı haqqındaǵı nızamshılıq talaplarına muwapıq bolıwı kerek. Kollegial uyımnıń Konstituciyalıq sudqa beerilgen múrájatına sol uyımnıń tiyisli qararı qosımsha qılınadı.
Konstituciyalıq sudqa jiberilgen múrájaatta Konstituciyaǵa muwapıqlılıǵı tekseriliwi lazım bolǵan normativ-huqıqıy hújjettiń atı, Konstituciya hám nızamnıń túsindirme beriliwi lazım bolǵan qaǵıydaları, múrájattı sudta kóriwdiń huqıqıy tiykarları, másele boyınsha múrájat qılıwshınıń kóz-qarası hám múrájattı Konstituciyanıń tiyisli normalarına sáykeslestirilgen haldaǵı huqıqıy tiykarlandırılıwı lazım.
Bunnan tısqarı múrájat qılıwshınıń familiyası, atı, ákesiniń atı, jaylasqan jeri, mánzili, eger isste wákil qatnasıp atırǵan bolsa onıń wákillikleri haqqındaǵı zárúr maǵlıwmatlar hám qosımsha etilip atırǵan hújjetler dizimi kórsetilgen bolıwı kerek.
Puqaralar hám yuridikalıq shaxslardıń shaǵımlarında is sudta kórilip shıǵılǵanlıǵı hám sudta qorǵanıwdıń barlıq formalarınan paydalanǵanlıǵı hám tiyisli hújjetler qosımsha qılınıwı, sonday-aq isti sheshiw ushın zárúr dep esaplanǵan basqa maǵlıwmatlar beriliwi kerek.
Konstituciyalıq sudqa kelip túsken múrájatler dizimnen ótkiziledi hám bunda sheshiliwi Konstituciyalıq sud wákilliklerine kirmeytuǵın máseleler boyınsha múrájatler Konstituciyalıq sud tárepinen «Fizikkalıq hám yuridikalıq shaxslardıń múrájatleri haqqında»ǵı Nızamda belgilengen tártipte, qoyılǵan máselelerdi sheshiw óz wákilligine kirgizilgen tiyisli mámleketlik uyımlarına, shólkemlerge yaki lawazımlı shaxslarǵa bes kúnlik múddetten keshiktirmey jiberiledi.
Eger múrájat Konstituciyalıq sudqa tiyisli bolsa, múrájat alınǵan kúnnen baslap jeti kúnnen kesheiktirmey onı úyreniwge kirisiledi. Bunda Konstituciyalıq sudtıń baslıǵı kelip túsken múrájattı Nızamda qoyılǵan talaplarǵa muwapıqlılıǵı kóz-qarasınan dáslepki tárizde úyreniwdi hám múrájattı dáslepki tárizde úyreniw nátiyjeleri boyınsha juwmaq tayarlawdı Konstituciyalıq sudtıń bir yaki bir neshe sudyasına tapsırıwı múmkin.
Múrájattı kórip shıǵıw ushın qabıl etiw yaki qabıl eetpeslik haqqında Konstituciyalıq sud uyǵarıwı qabıl etilip, egerde isti suud májilisinde kóriw ushın qabıl etilgen jaǵdaydaa uyǵarıwda is boyınsha bayanatshı sudya, isti kóriw sánesi, sonday-aq isti kóriw ushın tayarlaw menen baylanıslı basqa máseleler kórsetiledi.
Qabıl etilgen uyǵarıw haqqında Konstituciyalıq sud islerin júrgiziw qatnasıwshıları úsh kúnldik múddette jazba formaada xabardar etiledi. Konstituciyalıq sud Ózbekstan Respuublikası Konstituciyası hám nızamları menen óz wákilligine kirgizilgen islerdi sud májilislerinde kóredi hám sheshedi.
Konstituciyalıq sud kollegial luyım esaplanadı hám ol islerdii sud májilisinde kóriwde barlıq sudyalar qatnaasıwı lazımlıǵı belgilengen. Biraq túrli jaǵdaylar bolıwı múmkinligi kóz-qarasınan Konstituciyalıq sudtıń keminde bes sudyası qatnasqan táǵdirde ol wákillikli bolıp, islerdi kóriwi múmkin.
Konstituciyalıq sudtıń sudyası kórip shıǵıw predmeti bolǵan hújjetti tayarlawda ilgeri xızmet statusı sebepli qatnasqan bolsa, iste qatnasıp atırǵan táreptiń yaki basqa shaxstıń aǵayini bolsa, istiń nátiyjesinen tikkeley mápdar bolsa yamasa onıń qalıslıǵına gúmán tuwdıratuǵın basqa halatlar bolsa shetlestiriliwi múmkin.
Konstituciyalıq Nızamnıń 39-statyası, 1-bóliminde kórsetilgen halatlar bolǵan jaǵdayda, Konstituciyalıq sudtıń sudyası isti esitiw baslanǵanǵa shekem ózin-ózi shetletiw haqqında arız etiw shárt. Isti sudta kóriw processinde Konstituciyalıq nızamǵa kirgizilgen processuallıq normalarǵa ámel qılınǵan halda sud májilisi alııp barılıp, barlıq processuallıq hareketler álbette sud májilisi bayanlaması júrgiziledi.
Sud isti kóriw juwmaǵına kóre másláhát xanaǵa kirip, ol jerde kópshilik dawısı menen qabıl etilgen qarardı oqıp esittiredi. Sonday-aq, Nızamǵa kóre Konstituciyalıq sud nızamshılıq baslaması huqıqına iye, nızamshılıq baslaması huqıqı onıń tárepinen nızamlar joybarların Ózbekstan Respublikası Oliy Majilisiniń Nızamashılıq palatasına kirgiziw arqalı ámelge asırıladı.
Konstituciyalıq sudtıń nızamshılıq baslamasına baylanıslı nızamǵa ayrıqsha bánt kirgizilip, onda Konstituciyalıq sud ózi kirgizgen nızam joybarın Nızamshılıq palatasında kórip shıǵıw waqtında qatnasıwı ushın óz wákilin tayınlawı belgilendi.
Bul Nızamnıń qabıl etiliwi Konstituciyalıq sud iskerligine baylanıslı jańa tariyxıy hújjet boldı dewimiz múmkin.
Qaraqalpaqstan Respublikası
sudı sudyası Abdimurat Kerimbaev