ҮШ ӘЎЛАД УШЫРАСЫЎЫ

ҮШ ӘЎЛАД УШЫРАСЫЎЫ

Бүгинги күнде мәмлекетимизде әмелге асырылып атырған реформалардың мазмуны “Инсан қәдири ушын” принципиниң әҳмийетине қаратылар екен, бунда әлбетте жасы үлкенлеримиздиң турмыслық тәжрийбеси, ақыл-нәсияты- жаслар тәрбиясында, елимиздиң айдын келешегин тәмийинлеўде айрықша орын ийелейди.

Суд-ҳуқық тараўында жемисли мийнет еткен жасы үлкен нуранийларға ҳүрмет көрсетиў, олардың тәжирийбесин жас судьяларға өрнек етиў мақсетинде Өзбекстан Судьялар ассоциациясы ҳәм Қарақалпақстан Республикасы суды, Қарақалпақстан Республикасы ҳәкимшилик суды менен биргеликте “Үш әўлад ушырасыўы” илажы өткерилди. Видеоконференц байланыс режиминде өткерилген ушырасыўға суд нуранийлары, Қарақалпақстан Республикасы судының судьялары, хызметкерлери, олардың ата-аналары ҳәм студент-жаслар қатнасты.

Ушырасыў күн тәртибинен орын алған мәселелер “Өзбекстан-2030” стратегиясын “Жаслар ҳәм бизнести қоллап-қуўатлаў жылы”нда әмелге асырыўға байланыслы мәмлекетлик бағдарламаның мазмуны ҳәм әҳмийетин кең жәмийетшиликке жеткериў, суд-ҳуқық тараўындағы реформалар-инсан ҳуқықларын тәмийинлеўдиң әҳмийетли факторы, жасларға болса әдил судлаў-инсан мәплерин қорғаўдың кепили екенлигин түсиндириў ҳәм “Касби-корим адолат бўлди” атамасындағы китапты ушырасыў қатнасыўшыларына түсиндириўден ибарат болды. Мине усы темалар бойынша Қарақалпақстан Республикасы судларының судьялары баянат жасап, илаж қатнасыўшыларына толық мағлыўмат берилди.

Көпти көрген нуранийлардың тәжрийбеси жаслар ушын үлкен үлги мектеби. Инсан қәдири улығланған елде усындай мазмундағы ушырасыўлар болса жас судья ҳәм суд хызметкерлерин дурыс жуўмақ шығарыўға, нуранийлардың өмири ҳәм мийнет жолынан үлги алыўға, әдил ҳәм тек ғана нызамларға муўапық ҳадал пәк ҳүждан менен ислеўге, инсан тәғдири ҳәм қәдири ушын жуўапкершиликти терең сезиниўге бағдарлайды. Ашық сәўбетлесиўлер барысында өткен күнлерди еслеў, бүгинги өзгерислерге шүкирлик етиў-келешек ушын анық мақсетлерди белгилеп алыўға хызмет етеди.

Илаж даўамында елимизде инсан факторына айрықша итибар қаратылып атырғанлығы, Президентимиздин басламасы менен инсан қәдир-қымбаты, оның арзыў-нийетлерин жүзеге шығарыўға мүмкиншиликлер жаратып бериў баслы ўазыйпаға айланғаны айрықша атап өтилди.

Суд нуранийлары да өмири ҳәм мийнет жолы даўамында топлаған бай тәжирийбеси, жаслық дәўириндеги ҳәм хызмет бабындағы қыйыншылықлар, ең баслысы кексе әўлад ўәкиллерине көрсетилип атырған ҳүрмет-итабар ҳаққында өзлериниң кеўилиндеги миннетдаршылық сөзлерин, ийгиликли нийетлерин билдирди. Дурысында да, ел-журттың раўажланыўы жолында мәмлекетимиз басшысына жақын жәрдемши, қол-қанат болыў кереклиги үш әўладқа ылайық заманласларымыз арасындағы ашық сәўбетлесиўлердиң тийкарғы мазмунын қурады.

Илаж барысында нуранийларға Өзбекстан Судьялар ассоциациясының баслығы Убайдулла Мингбаевтың авторлығындағы “Касби-корим адолат бўлди” китабы ҳәм естелик саўғалары тапсырылды. Сондай-ақ, бүгинги күнде тараўда нәтийжели жумыс ислеп, көпке өрнек болып киятырған судьялардың ата-аналарына миннетдаршылық хатлары да тапсырылды.

ҲЕШКИМ СУД ШЕШИМИСИЗ ТУРАҚ ЖАЙДАН АЙЫРЫЛМАЙДЫ

Жаңа Өзбекстан модернизацияласқан экономикаға таянады. Мәмлекетимизде бундай экономиканы қәлиплестириў ушын ондағы мәмлекет үлесин кемейттириў, жеке мүлк ҳуқықларын қорғаў ҳәм оның ролин күшейттириўге қаратылған институционал реформалар даўам етпекте.

Жеке мүлк қол қатылмаслылығы ҳәм оны ҳәр қандай қастыянлықлардан қорғаў экономикалық сиясаттың тийкарғы ўазыйпаларынан бири болып есапланады.

Өзбекстан Республикасы Конституциясының 47-статьясына көре, ҳәр ким турақ жайлы болыў ҳуқыкына ийе. Ҳеш ким судтың шешимисиз ҳәм нызамға қайшы түрде турақ жайынан айырылыўы мүмкин емес. Турақ жайынан айырылған меншик ийесине турақ жайдың қуны ҳәм де ол көрген зыянлардың орны нызамда нәзерде тутылған жағдайларда ҳәм тәртипте алдын ала, тең муғдарда қаплап берилиўи тәмийинленеди. Мәмлекет турақ жай қурылысын хошаметлейди ҳәм турақ жайға болған ҳуқықтың әмелге асырылыўы ушын шараятлар жаратады. Халықтың социаллық жақтан мүтәж қатламларын турақ жай менен тәмийинлеў тәртиби нызам менен белгиленеди.

Өзбекстан Республикасы Үй-жай кодексиниң 11-статьясына көре, турақ жайға болған мүлк ҳуқықы мүддетсиз болып, пуқаралар ҳәм юридикалық шахслардың, мәмлекеттиң ҳуқықларын ҳәмде нызам менен қорғалатуғын мәплерин бузбаған ҳалда шахстың өзине тийисли турақ жайға өз қәлеўи ҳәм мәплерине көре ийелик етиў, оннан пайдаланыў ҳәм оған бийлик етиў, сондай-ақ өзиниң мүлк ҳуқықы бузылыўын сапластырыўды талап етиў ҳуқықынан ибарат.

Турақ жай менен байланыслы даўларды дурыс ҳәм әдалатлы шешиў, келип шығып атырған машқалаларды сапластырыў мақсетинде Өзбекстан Республикасы Жоқарғы суды Пленумының 2001-жыл    14-сентябрьдеги «Турақ жай даўлары бойынша суд тәжирийбеси ҳақкында» 22-санлы қарары қабыл етилген.

Усы Пленум қарарының көрсетпелерине көре, жер участкалары мәмлекет яки жәмийет мүтәжликлери ушын алып қойылыўы мүнәсебети менен пуқаралар мүлкинде болған турақ жайлар (квартиралар) бузылған жағдайда, мүлкдарларға олардың таңлаўы бойынша ҳәм тәреплер келисимине көре, турақ жай майданының социаллық нормасынан кем болмаған көлемдеги, барлық қолайлықлары болған, алдынғысына тең қунлы басқа турақ жай мүлк қылып бериледи ҳәмде көп жыллық тереклерниң базар баҳасы төленеди ямаса бузылып атырған турақ жай (квартира), басқа имаратлар, қурылыслар ҳәм көп жыллық тереклердиң базар баҳасы, сондай-ақ жер участкасына болған ҳуқықтың базар баҳасы толық көлемде төленеди. Бузылып атырған турақ жайдың (квартираның) яки жер участкасына болған ҳуқықтың базар баҳасы берилип атырған турақ-жайдың яки жер участкасына болған ҳуқықтың базар баҳасынан артық болған жағдайда, бул парық мүлкдарға төлениўи лазым, берилип атырған турақ-жайдың яки жер участкасына болған ҳуқықтың базар баҳасы бузылып атырған турақ жайдың (квартираның) яки жер участкасына болған ҳуқықтың базар баҳасынан артық болған жағдайда болса, бул парық мүлкдар тәрепинен қайтарылыўы талап етилмейди.

Мәмлекетлик үй-жай фондына тийисли турақ жай мәмлекет яки жәмийетлик мүтәжликлери ушын жер участкасы ажыратылыўы мүнәсебети менен бузылған жағдайда, бул турақ-жайлардан көширилип атырған пуқараларға үй-жай нызамшылығында нәзерде тутылған талапларға жуўап беретуғын басқа абат турақ жай бериледи.

Қарақалпақстан Республикасы пукаралық ислери бойынша биринши инстанция судлары тәрепинен 2023-жыл даўамында үй-жай даўлары менен байланыслы жәми 758 пуқаралық иси көрип тамамланған. Соннан 573 даўа арзалар қанаатландырылған, 70 даўа қанаатландырылмастан қалдырылған, 97 даўа арза көрместен қалдырылған, 18 даўа арза ис жүргизиўден қысқартылған.

Саодат ҚАЙЫПНАЗАРОВА,            

Қарақалпақстан Республикасы судының судьясы                           

КОНСТИТУЦИЯ НОРМАЛАРЫН ӘМЕЛИЯТТА ТУЎРЫДАН-ТУЎРЫ ҚОЛЛАНЫЎДЫҢ АЙЫРЫМ МӘСЕЛЕЛЕРИ

Мәмлекетимизде 2023-жыл 30-апрель күни өткерилген Өзбекстан Республикасының референдумында улыўма халықлық даўыс бериў жолы арқалы жаңаланған Өзбекстан Республикасы Конституциясы қабыл етилди. Жаңаланған Конституция Жаңа Өзбекстан стратегиясын әмелге асырыўдың сиясий-ҳуқықый тийкарларын жаратып, миллий мәмлекетшилик раўажланыўының тарийхый әҳмийетли басқышында мәмлекет ҳәм жәмийетти жәнеде раўажландырыўдың баслы бағдарларын белгилеп берди.

Жаңаланған Конституцияның қабыл етилиўи судлар тәрепинен конституциялық нормаларды әмелиятта туўрыдан-туўры ҳәм бирдей қолланылыўы арқалы инсан ҳуқықларына байланыслы кепилликлерди толық тәмийинлеў ушын әлбетте усы мәселеде Өзбекстан Республикасы Жоқарғы суды Пленумы қарарын қабыл етиў зәрүрлигин пайда етти.

Солай етип, судларда конституциялық нормаларды әмелиятта туўрыдан-туўры қолланыўда бирдей әмелиятты қәлиплестириў мақсетинде 2023-жыл 23-июнда Өзбекстан Республикасы Жоқарғы суды Пленумының «Әдил судлаўды әмелге асырыўда Өзбекстан Республикасы Конституциясы нормаларын туўрыдан-туўры қолланыўдың айырым мәселелери ҳаққында»ғы 16-санлы қарары қабыл етилип, судларға конституциялық нормаларды қолланыў бойынша бир қатар түсиндирмелер берилди.

Өзбекстан Республикасы Конституциясының 15-статьясы екинши бөлимине көре, Конституция мәмлекеттиң пүткил аймағында жоқары юридикалық күшке ийе, туўрыдан-туўры әмел етеди ҳәм бирден-бир ҳуқықый мәканның негизин қурайды.

Конституцияның жоқары юридикалық күшке ийе екенлиги ҳаққындағы қағыйда оның нормалары барлық нызамлар ҳәм басқа норматив-ҳуқықый ҳүжжетлерден үстин турыўын аңлатады.

Конституция нормасын тийисли нызамлар ҳәм басқа норматив-ҳуқықый ҳүжжетлер қабыл етилмегенлиги ўәжи менен қолламаслыққа жол қойылмайды.

Конституцияның 15-статьясы үшинши ҳәм төртинши бөлимлерине көре, Өзбекстан Республикасының халықаралық шәртнамалары халықаралық ҳуқықтың улыўма тән алынған принцип ҳәм нормалары менен бир қатарда Өзбекстан Республикасы ҳуқықый системасының бир бөлеги есапланады.

Сонлықтан, Өзбекстан Республикасының халықаралық шәртнамасында Өзбекстан Республикасының нызамында нәзерде тутылғанынан басқаша қағыйдалар белгиленген жағдайда, Өзбекстан Республикасының халықаралық шәртнамасы қағыйдалары қолланылады.

Бул орында нызам ҳүжжетлерине тийкар халықаралық шәртнама Өзбекстан Республикасында ратификация етилгенлиги ямаса күшке кириўи ушын зәрүр болған мәмлекеттиң ишки тәртип ҳәм процедураларынан өткизилгенлигине ҳәмде қосымша шәртлер қойылғанлығына итибар қаратылыўы лазым.

Судлар тәрепинен ислердиң көрип шығылыўында халықаралық шәртнама нормалары қолланылған жағдайда суд қарарының тийкарландырыўшы бөлиминде усы халықаралық шәртнама нормалары көрсетилиўи керек.

Суд ҳүжжетлеринде ҳуқықый тийкар сыпатында биринши гезекте қағыйда сыпатында, Конституцияның тийисли нормалары қолланылыўы лазым.

Пуқаралық процессуаллық кодекси, Экономикалық процессуаллық кодексҳәм Ҳәкимшилик суд ислерин жүритиў ҳаққындағы кодексине муўапық, 2023-жыл 1-майға шекем қабыл етилген биринши инстанция судының суд ҳүжжетлери жоқары инстанция судлары тәрепинен қайта көрилип атырғанда оларда қолланылған норматив-ҳуқықый ҳүжжетлердиң Конституция нормаларына сәйкес келмегенлигиниң анықланғанлығы суд ҳүжжетлерин өзгертиў яки бийкар етиў ушын тийкар болмайды.

Мәмлекетлик уйымлар, пуқаралардың өзин-өзи басқарыў уйымлары, олардың лаўазымлы шахслары менен қатнасықларда инсан ҳуқықларының нәтийжели қорғалыўын тәмийинлеў мақсетинде усы уйымлар ҳәм олардың лаўазымлы шахслары тәрепинен инсанға қарата ҳуқықый тәсир шараларын қолланыўда Конституцияда белгиленген сәйкеслилик принципине әмел етилгенлиги тексерилиўи лазым.

Ҳуқықбузарлық ислегенликте айыпкер болған шахсқа қарата қолланылатуғын жаза яки басқа ҳуқықый тәсир шарасы әдил болыўы яғный ҳуқықбузарлықтың аўыр жеңиллигине, айыптың ҳәм шахстың социаллық қәўиплилик дәрежесине муўапық болыўы керек.

Инсан менен мәмлекет уйымларының өз-ара қатнасықларында жүзеге келетуғын нызамшылықтағы барлық қарама-қарсылықлар ҳәм  анықсызлықлар инсан пайдасына хызмет етиўи лазым.

Конституцияның 28-статьясы талапларына муўапық, айыплылыққа байланыслы барлық гүманларды сапластырыўдың имкәны жоқлығы шахсты айыпсыз деп табыўға тийкар болады, шахстың өз айыбын тән алғанлығы оның айыбы судта тексерилген басқа дәлийллер менен дәлийлленген жағдайда ғана айыплаў ҳүкими шығарылыўына тийкар бола алады.

Сондай-ақ, Конституцияның 29-статьясы төртинши бөлимине тийкар нызамды бузған ҳалда алынған дәлийллерден әдил судлаўды әмелге асырыў ўақтында пайдаланыўға жол қойылмайды.

Буннан тысқары, Пленум қарарында айырым ислерде қолланылыўы лазым болған норматив-ҳуқықый ҳүжжетлердиң Конституцияға қайшы екенлиги анықланған жағдайда, судлар Жоқарғы судқа усы мәселеде Конституциялық судқа мүрәжат етиў бойынша усыныс киритиўлери лазымлығы түсиндирилген.

Соның менен бирге, Пленум қарарында барлық судлар, нызамшылықты қолланып атырған мәмлекет уйымлары, кәрхана, мәкеме ҳәм шөлкемлер ҳәмде лаўазымлы шахслар усы Пленум қарары түсиндирмелерине сөзсиз әмел етиўи лазымлығы белгиленген.

Бул Пленум қарарының қабыл етилиўи әлбетте судларда бирдей әмелияттың қәлиплесиўине ҳәмде инсан ҳуқықларының кепилликли қорғалыўына хызмет етери сөзсиз.

Спартак НИЯЗОВ,   

Қарақалпақстан Республикасы суды судьясы

ЖЕҢИЛ ТАБЫСТЫ ГӨЗЛЕГЕН УРЫ

Ҳәзирги ўақытта жәмийетимиз арасында аңсат пул табыў ушын ҳәр түрли қыңыр жолларға кирип жүрген заманласларымыз аз болса да ушырасады.

Усындай заманласларымыздың бири қәўипли рецидивист Парахат (аты өзгертилген) бурын судланғанлығына қарамастан, буннан өзине тийисли жуўмақ шығармай ѳзгениң мүлкин жасырын түрде талан-тараж етиў мақсетинде және бир жынаятлы иске қол урады.

Атап айтатуғын болсақ, ол 2023-жылдың 18-август күни саат 09:00 де, спиртли ишимлик ишкен мәс ҳалында Қоңырат районы Алмазар мәкан пуқаралар жыйыны “Жақсы ѳмир” кѳшесинде жасаўшы танысы пуқара Б. Мның үйиндеги кроватта мәс ҳалда жатырғанлығынан пайдаланып,  оның үйиниң мийманханасына кирип, өзине алдыннан белгили болған, усы хананың жер төлесинде турған, пуқара Б. М.ға тийисли болған жәми 6.000.000 сум, 360.000 Қазақстан теңгеси, 150 АҚШ доллары пулларын урлап ғәрезли нийетин әмелге асырады.

Ол өзиниң бундай қылмыслы ис-ҳәрекетлери арқалы Өзбекстан Республикасы ЖК 169-статьясы 3-бөлиминиӊ “а” бәнтинде нәзерде тутылған жынаятты ислеген.

Жынаят ислери  бойынша Қоңырат районы судында өткерилген суд мәжилисинде Парахат Өзбекстан Республикасы Жынаят кодекси 169-статьясы 3-бөлиминиӊ «а» бәнтинде нәзерде тутылған жынаятты ислегенликте айыплы деп табылып,  оған усы статья менен 5 (бес) жыл мүддетке еркинен айырыў жазасы тайынланды.

«Жынаят жазасыз қалмайды» дегениндей Парахат нызамда көрсетилген тәртипте тийисли жазасын алды. Алдағы ўақытлары кең жәмийетшилигимиз буннан тийисли жуўмақ шығарып, бундай унамсыз иллетлерден өзлерин аўлақ услайды,  деген үмиттемиз.

Берик АЙМУРАТОВ,

Жынаят ислери бойынша Қоңырат районы суды судьясы

КӨШПЕЛИ СУД МӘЖЛИСИНДЕ 27 ШАХСТЫҢ ҚАРСЫСЫНА ТОПЛАНҒАН ҲӘКИМШИЛИК ҲУҚЫҚБУЗАРЛЫҚ ИСЛЕРИ КӨРИП ШЫҒЫЛДЫ

Жынаят ислери бойынша Тақыятас районы суды баслығы Л.Отегенова тәрепинен Тақыятас районы Ишки ислер бɵлиминде кɵшпели суд мәжилиси ɵткерилди.

Онда 27 шахсқа қарата 26 ҳәкимшилик ис материалы кɵрип шығылды. Кɵшпели суд мәжилисинде 5 ҳәкимшилик ис материалы бойынша 5 шахсқа  1 жыл 6 ай мүддетке барлық түрдеги автотранспорт қуралларын басқарыў ҳуқықынан айырыў ҳәм жəрийма жазасы, 2 шахсқа қарата ҳәкимшилик қамақ жазасы, 13 шахсқа қарата жәрийма жазасы тайынланып, 6 шахсқа қарата ис материалы қысқартылып, 2 ҳәкимшилик иси тәреплердиң жарасқанлығы мүнәсибети менен өндиристен тоқтатылды.

Буннан соң, суд баслығы жыйналғанларға крипто активларды нызамсыз сатып алыў ушын ҳәкимшилик жуўапкершилик белгиленгенлиги, бул Өзбекстан Республикасының 899-санлы Нызамында айрықша белгиленип, усы нызам менен бир катап кодекслерге өзгерис ҳәм қосымшалар киргизилгенлигин айтып, ҳуқықый түсиник жумысларын алып барды. Буннан тысқары, Ɵзбекстан Республикасы Президентиниң 2023-жыл 11-сентябрдеги «Ɵзбекстан-2030» стратегияси ҳаққында”ғы ПФ-155-санлы Пәрманының мазмунын түсиндирип ɵтти.

Сондай-ақ илаж соңында жыйналғанларға дурыс жуўмақ шығарыў мақсетинде  жол трансп  орт ҳәдийселери менен байланыслы ҳәр қыйлы жынаят ҳәм ҳуқықбузарлықлардың алдын алыў бойынша видео роликлер де қойып берилди.

ТЫНЫШЛЫҚ ҲӘМ ТУРАҚЛЫЛЫҚТЫҢ ТИЙКАРЫ

Конституция – мәмлекетлик ҳәкимиятты дүзиў, мәмлекетлик уйымлардың жумысын шөлкемлестириўде нызамда белгиленген тийкарғы қағыйдаларын көрсетиў менен бирге жәмийетлик турмыстың барлық тараўларындағы қатнасықлардың раўажланыўы, тынышлық ҳәм турақлылықты тәмийинлеў, адамлардың санасы ҳәм ой-пикирлериниң руўхый көтериңкилик дәрежесиниң негизи болып есапланады.

Конституциямыз халық мәпи ушын хызмет етеди ҳәм ис жүзинде халық бийлигин тәмийинлейди. Бул тийкарғы демократиялық
принцип Конституциямыздың 7-статьясында тастыйықланып «Халық мәмлекетлик ҳәкимияттың бирден-бир дәреги» деп көрсетилген.

Ҳақыйқый демократиялық принциплерди өзинде сәўлелендирген Конституция, ол тарийхта сыналған улыўма инсаныйлық қәдириятларды, пуқаралардың ҳуқықлары менен еркинликлерин, мәмлекеттиң суверенитетин, нызамлардың үстинлигин, демократияны, социаллық әдилликти халықаралық ҳуқықтың улыўма тән алынған нормаларының үстинлигин өз ишине алады.

Конституция бизлердиң уллы мәмлекеттиң перзентлери екенлигимизди, оның тәғдирине жуўапкершилигимизди билдиреди. Ўатанымыздың өтмишине ҳәм келешегине мақтаныш сезимлеримизди оятады ҳәм оның уллы келешегине исеним билдиреди.

Елимизде демократиялық ҳуқықый мәмлекет ҳәм пуқаралық жәмийетин ажыралмас бөлеги болған инсанның ҳуқықлары менен еркинликлерин нәтийжели қорғаў мәмлекетимиз сиясатының баслы бағдарларының бирине айланды.

Конституциямыздың екинши бөлиминде инсан ҳуқықлары ҳәм еркинликлериниң улыўма тән алынған халықаралық ҳуқықый нормалары сәўлеленип, олардың мәмлекет тәрепинен қорғалыўы Конституциялық дәрежеде беккемлеп қойылды. Бизиң уллымақсетимиз Конституциямыздың барлық нормаларына сиңдирилген.

Онда белгиленген турмыслық идеялар ҳәм олар себепли жүзеге келген нормалар тийкарында мәмлекетимиз суверенитети, ғәрезсизлиги беккемленип бармақта.

Конституцияда беккемленген, жоқары руўхый, мораллық қәдириятлар ҳәм миллий үрп-әдетлердиң турмыста қолланылыўы жәмийетимиздиң жаңаланыўына жәрдемлеседи, мәмлекетимиз пуқараларында жаңа турмыс тәризи ҳәм жаңаша ойлаўды пайда етеди. Тийкарғы нызамымыз пуқараларымыз санасында ғәрезсизлик, еркинлик қәдир-қымбат, жуўапкершилик, өз мәплерин журт мәплери менен үнлес ҳалда көриў сыяқлы ийгиликли идеяларды қарар таптырыўға хызмет етиўге қаратылған.

Конституциямыз келешеги уллы мәмлекеттиң исенимли ҳуқықый кепили есапланады. Ол турмысымызды жақсылаў, оны нызамлы тийкарда қурыў, ҳуқықларымызды тәмийинлеў, жәмийетте нызам ҳәм әдиллик үстинлигин орнатыў инсанды жоқары қәдирият деп ҳүрметлеп, оның барлық мәплерин қорғаў ушын хызмет етеди.

Халықты келешекке бағдарлаўшы, бириктириўши, аўызбиршилигин, дослығын беккемлеўши, мийнетке руўхландырыўшы ҳәм жәмлестириўши  Конституцияны ҳүрметлеўимиз, күнделикли турмыста тиккелей басшылыққа алыўымыз, ондағы белгиленген ҳуқық ҳәм миннетлерди булжытпай әмелге асырыўымыз тийис.

Қайрат КЫПШАКБАЕВ,

Нөкис районлар аралық ҳәкимшилик судының судьясы

«ҲЕШ БИР ШАХС ҲҮЖЖЕТСИЗ ҚАЛМАЙДЫ» ҲУҚЫҚЫЙ АКЦИЯСЫ ШЕҢБЕРИНДЕ КӨШПЕЛИ СУД ШӨЛКЕМЛЕСТИРИЛДИ

Әдиллик министрлиги басламасы менен «Ҳеш бир шахс ҳүжжетсиз қалмайды» ҳуқықый акциясы шеңберинде ҳүжжетлерин алыўда машқалаларға ушырап киятырған пуқараларға ҳүжжетлери толық рәсмийлестирилип берилиўинде әмелий жәрдем көрсетилди.

Усы жылдың 20-январь сәнесинен 20-март күнине шекем даўам ететуғын ҳуқықый акция шеңберинде туўылғанлығы дизимге алынбағанлығы ақыбетинде шахсын тастыйықлаўшы ҳүжжетлерге ийе болмаған шахсларға ҳәм жақын туўысқанларының өлими дизимге алынбаған шахслар, туўылғанлығы ҳәм жақын туўысқанының өлими ҳаққындағы медициналық мағлыўматнамаға ийе болмағанлығы себепли юридикалық фактты белгилеў бойынша судқа мүрәжат етиўи керек болған шахсларға ҳуқықый жәрдем көрсетип келинбекте.

Усы тийкарда ҳуқықый акция шеңберинде пуқаралық ислери бойынша Шымбай районлараралық суды тәрепинен көшпели суд шөлкемлестирилди. Онда Шымбай районында 25 пуқараның жақын туўысқанларының өлим фактын тастыйықлаў бойынша әдиллик уйымлары тәрепинен судқа киритилген мүрәжатлары өз орнында унамлы шешимин тапты.

ЖУМЫСҚА ТИКЛЕЎ, МӘЖБҮРИЙ ПРОГУЛ ЎАҚТЫ УШЫН ЗЫЯН ӨНДИРИЎ ҲӘМ ХЫЗМЕТКЕРДИ ЖУМЫСТАН БОСАТЫЎДЫҢ ҲУҚЫҚЫЙ АҚЫБЕТЛЕРИ

Өзбекстан Республикасы Конституциясының 42-статьясында ҳәр ким ылайықлы мийнет етиў, кәсип ҳәм жумыс түрин еркин таңлаў, қәўипсизлик ҳәм гигиена талапларына жуўап беретуғын қолайлы мийнет жағдайларында ислеў, мийнети ушын ҳеш қандай кемситиўлерсиз ҳәм де мийнетке ҳақы төлеўдиң белгиленген ең кем муғдарынан кем болмаған әдил ҳақ алыў, сондай-ақ жумыссызлықтан нызамда белгиленген тәртипте қорғаныў ҳуқықына ийе екенлиги, ҳәмиледар ямаса баласы барлығы себепли ҳаялларды жумысқа қабыл етиўден бас тартыў, жумыстан босатыў ҳәм олардың ис ҳақысын кемейтиў қадаған етилетуғынлығы белгиленген.

Өзбекстан Республикасының Мийнет кодекси хызметкерлер, жумыс бериўшилер ҳәм мәмлекет мәплериниң теңлигин тәмийинлеў ҳәмде оларды муўапықластырыў тийкарында жеке тәртиптеги мийнетке байланыслы қатнасықларды ҳәм олар менен тиккелей байланыслы болған жәмийетлик қатнасықларды тәртипке салады. Усы кодекстиң 161-статьясы екинши бөлиминиң 5-бәндине тийкарланып үзирсиз себеплерге көре жумысқа шықпағанлығы ушын мийнет шәртнамасы бийкар қылынған хызметкерди жумысқа тиклеў ҳәм мәжбүрий прогул ушын ис ҳақы өндириў ҳаққындағы даўды шешиў процесинде хызметкер ҳақыйқаттан да үзирсиз себеплерге көре жумыста болмағанлығы, бирақ жумыс бериўши тәрепинен мийнет шәртнамасын бийкар қылыў тәртиби бузылғанлығы анықланса, даўа талапларын қанаатландырыўда, суд мәжбүрий прогул ушын орташа ис ҳақыны жумысқа шықпаған биринши күнинен баслап емес, ал мийнет шәртнамасын бийкар қылыў ҳаққында буйрық шыққан күннен баслап өндиреди, себеби хызметкер ушын прогул сол күннен баслап мәжбүрийликтен жол қойылған деп есапланады. Мийнет шәртнамасы нызамға қайшы түрде бийкар қылынғанда хызметкер алдынғы жумысына тикленишў шәрт. Мийнет шәртнамасы бийкар қылыныўының яки басқа жумысқа өткериўдиң тийкарлылығын дәлийллеп бериў миннетлемеси Мийнет кодексиниң 174-статьясына көре жумыс бериўшиге жүклетилген. Хызметкерди жумысқа тиклеўде оған жеткерилген зыянды қаплаў миннетлемеси жумыс бериўшиге жүкленеди. Мийнет кодексиниң 174-статьясының бесинши бөлимине көре, хызметкерге жеткерилген материаллық зыянды қаплаў мәжбүрий прогул ўақты ушын ҳақы төлеў, бунда хызметкердиң пулға байланыслы талаплары толық муғдарда қанаатландырылады, сондай-ақ, мийнет шәртнамасы бийкар қылынғанлығы үстинен шағым қылыў менен байланыслы қосымша қәрежетлерди төлеўден ибарат.

Руўхый зыянды компенсация қылыў муғдары ис бериўшиниң ҳәрекетлерин баҳалаўды есапқа алған ҳалда суд тәрепинен белгиленеди, бирақ хызметкердиң орташа айлық ис ҳақысынан кем болыўы мүмкин емес. Суд, хызметкерге жеткерилген руўҳый зыянды қаплаў мәселесин шешиўде қайсы жағдайларда ҳәм жумыс бериўшиниң қайсы ҳәрекетлери (ҳәрекетсизлиги) ақыбетинде оған зыян жеткерилгенлиги, жумыс бериўши айыбының дәрежеси, мийнет шәртнамасын бийкар қылыў яки басқа жумысқа өткериўде нызам ашық-айдын бузылған-бузылмағанлығын анықлаўы, хызметкер қандай руўҳый ҳәм физикалық азаплар шеккенлигин белгилеўи, бул зыянларды ол қанша суммада қаплаўын баҳалаўы ҳәм белгили даўды шешиў ушын зәрүр болған басқа жағдайларды итибарға алыўы лазым. Суд жумыс бериўшиге ҳәр қандай мийнет ҳуқықының бузылыўы ақыбетинде хызметкерге жеткерилген руўҳый зыянды қаплаў миннетлемесин жүклеўи мүмкин. Жумыс бериўши тәрепинен хызметкерге жеткерилген руўҳый зыян муғдары қанаатландырылған материаллық зыян, сол қатары хызметкерге мәжбүрий прогул ўақты ушын берилетуғын ҳақы муғдарына байланыслы ҳалда қапланыўы мүмкин емес. Хызметкердиң илтимасына көре суд оны жумысқа тиклеў орнына, мәжбүрий прогул ўақты ушын ис ҳақы, руўҳый зыян, мийнет шәртнамасын бийкар қылынғанлығы үстинен шағым қылыў менен байланыслы қосымша қәрежетлерден тысқары үш айлық ис ҳақысынан кем болмаған муғдарда қосымша төлем өндирип бериўи мүмкин.

Мийнет шәртнамасы бийкар қылынғанда хызметкерге берилетуғын төлемлер бойынша болған даўларды көриўде суд тәрепинен төмендегилер анықланады:

толық алынбаған иш ҳақы ҳәм хызметкер тәрепинен пайдаланылмаған барлық тийкарғы ҳәм қосымша дем алыслар ушын компенсациялар төленгенлиги;

ис ҳақыны, дем алыс төлем, мийнет шәртнамасы бийкар қылынғандағы төлемлерди ҳәм хызметкерге төлениўи лазым болған басқа төлемлерди төлеў мүддети бузылған жағдайда, Мийнет кодексиниң 333-статьясында көрсетилген пайызлар төленгенлиги;

мийнет шәртнамасы Мийнет кодексиниң 173-статьясының екинши бөлиминде көрсетилген тийкарларға көре бийкар қылынғанда, хызметкерге усы статьяның үшинши ҳәм төртинши бөлимлеринде белгиленген муғдарда жумыстан босатыў напақасы төленгенлиги;

хызметкер менен мийнет шәртнамасы айрықша тийкарларға көре бийкар қылынғанда оған материаллық жәрдем бериў ушын қосымша кепилликлер берилгенлиги.

Хызметкердиң мийнет шәртнамасы бийкар қылыныўы менен оны нызамда белгиленгенинен жоқары пул төлемлери ҳаққындағы талаплары, егер усы төлемлер берилиўи жәмәәтлик келисими, жәмәәтлик шәртнамаларында, Мийнет кодексиниң 12-статьясында көрсетилген мийнет ҳаққындағы басқа ҳуқықый ҳүжжетлерде ҳәмде хызметкер менен дүзилген мийнет шәртнамасында көрсетилген болса, ол талаплар суд тәрепинен қанаатландырылыўы лазым.

Хызметкер менен мийнет шәртнамасы нызамға қайшы түрде бийкар етилген яки белгиленген тәртип бузылыўына жол қойылған болса, бирақ шөлкемниң сапластырылыўы ақыбетинде хызметкерди жумысқа тиклеў имканияты болмаған жағдайда, суд мийнет шәртнамасының бийкар қылыныўын нызамсыз деп таўып, сапластырыў комиссиясы яки шөлкемди сапластырыў ҳаққында қарар қылған уйымға, зәрүр жағдайларда болса ҳуқықты қабыл қылыўшыға мәжбүрий прогул ўақты ушын Мийнет кодексинин 546-статьясында белгиленген муғдарда ис ҳақы толеў миннетлемесин жүклейди.

Зухра АМЕТОВА,

 Пуқаралық ислери бойынша Шымбай районлараралық судының судьясы

МƏМЛЕКЕТЛИК МҮЛКТИ МЕНШИКЛЕСТИРИЎ ТАРАЎЫНДАҒЫ ҚАТНАСЫҚЛАР ТƏРТИПКЕ САЛЫНБАҚТА

2024-жыл 14-февраль күни Ɵзбекстан Республикасының «Мəмлекетлик мүлкти меншиклестириў ҳаққында»ғы Нызамы қабыл етилип, бул нызамның ɵзинде усы нызам рəсмий жəрияланған күннен баслап үш ай ɵткеннен кейин күшке кириўи белгилеп қойылды.

Бул нызамның мақсети мəмлекетлик мүлкти меншиклестириў тараўындағы қатнасықларды тəртипке салыўдан ибарат.

Усы нызамның 10-статьясына муўапық, меншиклестирилетуғын мəмлекетлик мүлк объектлерине мəмлекетлик кɵшпес мүлк объектлери, мəмлекет үлеслери (акциялар, үлеслер), мəмлекетлик унитар карханалар ҳəм мəмлекетлик шɵлкемлер киреди.

Ɵзбекстан Республикасы Мəмлекетлик активлерын басқарыў мəмлекетлик мүлкти меншиклестириў тараўындағы ўəкилликли мəмлекетлик уйым болып есапланып, мəмлекетлик мүлкти меншиклестириў тараўындағы бирден бир мəмлекетлик сиясатты əмелге асырады, дəстүрлерге муўапық мəмлекетлик мүлкти меншиклестириў жумысларын шɵлкемлестиреди, республика мүлкин сатыўшысы сыпатында ис жүритеди, мəмлекетлик мүлкти алды-сатты шəртнамаларын имзалайды.

Мəмлекетлик мүлкти меншиклестириў тɵмендеги усыллардан пайдаланған ҳалда əмелге асырылады:
аукцион;
таңлаў саўдалары;
сɵйлесиў ɵткериўге ғалабалық шақырыў;
бəсекиге тийкарланған сəўбет;
биржа саўдалары;
мəмлекетлик унитар кәрхананы ямаса шɵлкемди хожалық жəмийетиниң устав фондына (устав капиталына) мəмлекетлик үлес сыпатында киргизиў;
мəмлекетлик үлеслерин ҳəм мəмлекетлик кɵшпес мүлк объектлерин хожалық жəмийетиниң устав фондына (устав капиталына) мəмлекетлик үлес сыпатында киргизиў;
мəмлекетлик унитар кәрханасын ямаса мəмлекетлик шɵлкемлерди кейиншелли меншиклестириў шəрти менен ижараға бериў.

Жанат АЙМАГАНБЕТОВА,

Қарақалпақстан Республикасы ҳəкимшилик суды судьясы

ОҚЫЎШЫЛАР УШЫН “АШЫҚ ЕСИКЛЕР КҮНИ” ШӨЛКЕМЛЕСТИРИЛДИ

Жынаят ислери бойынша Қараөзек районы судына райондағы 1-санлы улыўма билим бериў мектеби оқыўшыларының саяхаты шөлкемлестирилди. Дәслеп оқыўшыларға суд имараты ҳәм онда судья, суд хызметкерлери ушын жаратылған шараятлар, жумыс процесси таныстырылды.

Буннан соң, жынаят ислери бойынша Қараөзек районы суды баслығы Р.Каукышев тәрепинен жасларға суд процессиниң өткерилиў тәртиби, суд мәжлислериниң видеоконференция байланыс режими арқалы өткерилиўи ҳәм тәреплердиң суд мәжилисине онлайн тәризде қатнасыўы, онда прокурор ҳәм адвокатлардың қатнасы, жынаят субъекти, жаза түрлери ҳәм ҳәр қандай нызамбузыўшылық ҳалатлары жуўапкершиликке себеп болатуғынлығы айтып өтилди.

Иләж соңында, жаслар арасында жүз берип атырған жынаятларды кемейтиў, олардың ҳуқықый мәдениятын асырыў бойынша ҳуқықый түсиник жумыслары да алып барылды.