Мәмлекетимиз басшының БМШ Бас Ассамблеясының 78-сессиясында шығып сөйлеген баянатының мазмуны ҳәм әҳмийети

Мәмлекетимиз басшының БМШ Бас Ассамблеясының 78-сессиясында шығып сөйлеген баянатының мазмуны ҳәм әҳмийети

2023 жыл 19 сентябрь күни Нью-Йорк қаласында БМШ Ассамблеясының улыўмасиясий додалаўлар басланды. Онда Өзбекстан Республикасы Президенти Ш.Мирзиёев сөзге шықты.

Сессия басшысы Денис Френсис басшылығында өтип атырған додалаўлардың биринши күнинде БМШ Бас хаткери Антониу Гутерриш ҳәм ағза мәмлекетлер жетекшилери қатнасты.

Өзбекстан Республикасы Президенти Ш.Мирзиёев өз сөзинде әмелий шериклик руўхын сақлаў, мәмлекетлерди бирлестириў зәрүрлигин айтып өтти. БМШ бас хаткери басламасы менен келеси жылы Келешек Саммити өткизилиўи халықаралық машқалаларын шешиўге, шөлкемниң тәсири ҳәм раўажландырыўын жәнеде асырыўда хызмет қылыўға исеним билдирди.

-Биз ҳукыкый демократиялық мәмлекет болып Жаңа Өзбекстанды қурыў сиясатын қатаң даўам етип атырмыз-деди Президент.

Өзбекстанда жаңаланған Конституция бойынша өткизилген референдумы миллий раўажланыўымыздың баслы жөнелиси белгилеп бергени айтып өтилди. Тийкарлы нызамымызда миллети, тили ҳәм дининен қаттий нәзер барлық пуқаралардың теңлиги, инсан ҳуқықлары сөз ҳәм ҳүждан еркинлиги принциплерине садықлық және бир бар тастыйықланды. Усы ҳуқықый тийкарда қабыл етилген «Өзбекстан-2030» раўажландырыў стратегиясы БМШниң раўажланыў мақсетлерине байланыслы.

Халық турмыс дәрежесин асырыўға қаратылған сиясат себепли мәмлекетимизде 2017-жылдан берли қамбағаллық еки есеге кемейди. 2030-жылға шекем оны 7 пайызға түсириў режелестирилген деди Президент.

Сондай-ақ, мәмлекетимизде инсан ҳуқыкларын қорғаў, мажбүрий ҳәм балалар мийнетине жол қоймаўға қаратылған нәтийжелер ҳаққында айтылды. Хар жылы Сентябрь айынан декабрь айына шекем халықтың асасий қысмы пахта теримине жиберилер еди. Буның нәтийжесинде өзбек пахтасына байкот жәрияланды,мәмлекет есе жыллар даўамында «қара дизим» лерге киритилген еди. Енди халқымыз пахта қуллығынан азат болды-деди Президент.

Мәмлекетимиз басшысы Өзбекстан буннан тысқары, Орайлық Азияда жақсы қоңсышылық, өз-ара шериклик ҳәм раўажланыў орталығын беккемлеў жолынан қатаң барыўды айтып өтти.

Жүртымыз ҳәм барлық қоңсыларымыз биргеликтеги ҳәрекетлери себепли мәмлекет шегаралары, транспорт қагыўдалары ҳәм суўдан пайдаланыў бойынша машқаларарды сапластырыўға еристи.

Өзбекстан Президенти басламасы менен Жаслар сиясатының улыўмалық жөнелислери ҳаққындағы питим имзаланды. Бул тараўда БМШ менен шериклик орнатыў мақсетинде Орайлық Азия жасларын раўажландырыўға көмеклесиў бойынша исшит опар дүзиў ҳәм оның шеңберинде «Орайлық Азия жасларының күн тәртиби-2030» дәстүрин ислеп шығыў усыныс етилди.

Ҳаял-қызлардың жәмийет ҳәм мәмлекет басқарыўында белсенди қатнасыў бүгинги күнниң әҳмийетли мәселеси сыпатында айтып өтилди. Сойдай-ақ, келеси жылы Өзбекстанда Азия ҳаял-қызлар форумын өткериў усыныс етилди.

Буннан тысқары Өзбекстан тәрепинен Арал апатшылығы ақыбетлерин сапластырыў жолында көрилип атырған шаралар,  хаўа райының өзгериўиниң унамсыз тәсири хам суў менен тәмийинленгенлик дәрежесиниң кемейип кетиў тенденциялары ҳаққында мағлыўматлар келтирилди.

Усыннан келип шыққан ҳалда БМШ Бас хаткериниң Суў ресурслары бойынша арнаўлы ўәкили лаўазымы шөлкемлестирилиўи, Орайлық Азия суўын тежейтуғын технологиялар платформасын жаратылыўын ҳәм қабыл етилген Жасыл тараққиёт дәстури шеңберинде дизимли шериклик жолға қойылыўы қоллап-қуўатланды.

Мәмлекет басшысы экстремизм тарқалыўына жаслардық радикалласыўына жол қоймаслық ушын биргеликтеги ҳәрекетлерди активластырыўға тоқталып өтти. Экстремизм ҳәм терроризмге қарсы гүрес бойынша Миллий страгиямыз шеңберинде илгери экстремизм идеялары тәсиринде болған шахсларды жақсы өмирге қайтарыў ҳәм жәмийетке масластырыў мәселелерине айрықша итибар қаратылғанлығын айтып өтти. Бес мәрте «Мийрим» аадамгершилик миссиясы өткерилди, оның шеңберинде 530 дан зыят пуқаралар, әсиресе, ҳаяллар ҳәм балалар қураллы урыслы аймақлардан елимизге қайтарылды деди Президент.

Сөзиниң жуўмақлаўында мәмлекетимиз басшысы бәршемиз ҳәзирги тарихий түптен бурылыўда келешектеги әўладларға планетамызды қандай ҳалда қалдырыў ҳаққында ойлаўымыз лазымлығын атап өтти.

Саодат Каипназарова,

Қарақалпақстан Республикасы судының судьясы                                                            

Нызамшылықтағы өзгерислер халықтың судқа болған исенимин арттырады

Мәмлекетимизде алып барылып атырған суд ҳуқық реформалары нәтийжесинде суд ҳәкимияты пуқаралар ҳәм исбилерменлердиң ҳуқықларын ҳәм нызамлы мәплерин тиклеўде, әдил судлаўды әмелге асырыў ҳәм ҳалықтың исенимине ерисиўде бир қанша нәтийжелерди қолға киргизди.

Реформалар нәтийжесинде ашылған ҳәкимшилик судлары пуқаралар ҳәм исбилерменлик субъектлерин мәмлекетлик басқарыў уйымларының, нормативлик ҳүжжетлердың нызамсыз қарарлары ҳәм бул уйымлардың лаўазымлы шахсларының нызамға муўапық болмаған ҳәрекетлеринен қорғаўға хызмет етеди.

Ҳәкимшилик судлар тәрепинен пуқаралар ҳәм исбилерменлик субъектлериниң ҳуқықларын бузыўшы мәмлекетлик басқарыў уйымлары ҳәм мәмлекетлик шөлкемлердиң пуқаралар ҳәм исбилерменлик субъектлериниң ҳуқықларын бузыўшы, нызамға қайшы болған қарарлары ҳақыйқый емес деп, олардың лаўазымлы шахсларының ҳәрекетлери яки ҳәрекетсизликлери нызамға муўапық емес деп табылып келинди.

«Мәмлекетлик уйымлар менен қатнасықларды пуқаралар ҳәм исбилерменлик субъектлери ҳуқықларының нәтийжели қорғалыўын тәмийинлеў бойынша қосымша илажлар көрилиўи мүнәсибети менен Өзбекстан Республикасының айырым нызам  ҳүжжетлерине өзгерис ҳәм қосымшалар киргизиў ҳаққында»ғы Өзбекстан Республикасының 2023-жыл 26-апрель күнги 833-санлы Нызамы қабылланды.

Нызам менен Өзбекстан Республикасы Ҳәкимшилик суды ислерин жүргизиў ҳаққындағы кодексине ҳәм басқада нызам ҳүжжетлерине өзгерис ҳәм қосымшалар киргизилди.

Атап айтқанда, Өзбекстан Республикасы Ҳәкимшилик суд ислерин жүргизиў ҳаққындағы кодексиниң тийкарғы принциплерине судтың белсене қатнасыўы деген принципи киргизилди.

Оған бола, ҳәкимшилик суд ислерин жүргизиў судтың белсене қатнасыўы тийкарында әмелге асырылып, суд исте қатнасыўшы шахслардың түсиндирмелери, арзалары, өтиниш хатлары, олар тәрепинен усынылған дәлийллер ҳәм истиң басқа материаллары менен шекленип қалмастан ҳәкимшилик истиң дурыс шешилиўи ушын әҳмийетке ийе болған барлық ҳақыйқый жағдайларды ҳәр тәреплеме, толық ҳәм қалыс тексереди. Исте қатнасып атырған шахслар истиң ҳақыйқый жағдайларын тексериўде ҳәм дәлийллерди топлаўда судқа жәрдем береди.

Буннан тысқары, ҳәкимшилик судтың ис жүргизиўине келип түскен арза яки шағымның басқа судқа тийисли екенлиги арзаны қабыл етиўде анықланған жағдайда суд арзаны қабыл етиўден бас тартады. Бирақ, арза яки шағымды ийесине қайтармасдан  тийисли судқа өткереди.

Ал, арза яки шағым тийкарында ис қозғатылған болса, ис өндиристен қысқартылып, ис тийисли судқа өткериледи.

Буннан тысқары, басқа судтан тийислилиги бойынша келип түскен арза (шағым)да кемшиликлер болса, оны да арза ийесине қайтармастан, усы кемшиликлерди сапластырыў ушын он күнге шекем мүддет бериледи, арза ийеси бул мүддетте кемшиликти сапластырмаған жағдайда ғана арза (шағым) ийесине қайтарылады. Егер, кемшилик сапластырылса, ис жүргизиўге қабыл етиледи.

Буннан тысқары, киргизилип атырған қосымшалар менен ҳәкимшилик судтың ўәкилликлери де кеңейип атыр.

Алдын ҳәкимшилик судта тек мәмлекетлик басқарыў уйымлары яки өзин-өзи басқарыў уйымларының лаўазымлы шахсларының ис-хәрекетлери, қарары үстинен келип түскен арза (шағым)лар бойынша ислер көрилетуғын болса, ендигиден былай усы ис-хәрекет яки қарар менен байланыслы зыянларды өндириў мәселеси де ҳәкимшилик судта көрилетуғын болды.

Буннан тысқары, алдынғы нызамшылыққа тийкарланып  ҳәкимшилик судта экономикалық судтың қарарын орынлаў бойынша мәмлекетлик орынлаўшысының тек ғана ҳәрекетлери (ҳәрекетсизлиги) бойынша ислер көрилип, экономикалық судтың қарарын орынлаў бойынша мәмлекетлик орынлаўшының  қарарлары үстинен берилетуғын арза (шағым)лар экономикалық судларда көрилетуғын еди.

Ал, ендигиден былай экономикалик судтың қарарларын орынлаў бойынша мәмлекетлик орынлаўшының ҳәрекетлери(ҳәрекетсизлиги), қарарлары үстинен ҳәкимшилик судқа мүрәжат етиледи.

Нызамларға киргизилген өзгерислер пуқараларға ҳәм исбилерменлик субъектлерине ҳәкимшилик судларға мүрәжат етиўде жеңилликлер пайда етеди  ҳәм ҳәкимшилик судлар тәрепинен олардың бузылған ҳуқықларын тиклеўде оғада үлкен әҳмийетке ийе.

Бул болса халықтың судқа болған исенимин беккемлеўге, судлардың ислерди көриў нәтийжелилигин арттырыўға хызмет етеди.

Р.Худайберганова

Қарақалпақстан Республикасы ҳәкимшилик суды судьясы

Ҳуқық қорғаў уйымларының қатнасыўында оқыў семинары өткерилди

Қарақалпақстан Республикасы судында Өзбекстан Республикасы Президентиниң мәсләҳәтшиси ҳәм Қарақалпақстан Республикасы Жоқарғы Кеңеси баслығы тәрепинен тастыйықланған «Қарақалпақстан Республикасы ҳуқық қорғаў ҳәм қадағалаў органлары таараўы нәтийжелилигин асырыў бойынша ис-илажлар ҳақкында»ғы «Жол картасы»ның екинши бөлими 19-бәнтиниң орынланыўын тәмийинлеў бойынша судьялар, сорастырыўшы, тергеўши ҳәм прокурорлардың қатнасыўында оқыў семинары өткерилди.

Иләжды Қарақалпақстан Республикасы суды баслығы К.Тарихов кирис сөзи менен ашып, бүгинги күнде суд-ҳуқық тараўындағы реформаларды жедел әмелге асырыў процессинде нызам ҳүжжетлери, әсиресе, жынаят-процессуал нызамшылығына киргизилип атырған өзгерис ҳәм қосымшалар да әҳмийетли екенлигин атап өтти.

Буннан соң, Қарақалпақстан Республикасы судының жынаят ислери бойынша судлаў коллегиясы судьялары С.Давлетмуратов ҳәм Ж.Уразбаевлар дәслепки тергеў органлары тәрепинен жынаят ислерин тергеўде Өзбекстан Республикасы Жынаят-процессуал нызамы нормаларын дурыс қолланыў ҳәм бул бағдарда әмелиятта ушырасып атырған қәте-кемшиликлер, сондай-ақ, «Суд қарарларының нызамлылығы, тийкарлылығы ҳәм әдиллилигин тексериў институты жетилистирилиўи мүнәсибети менен Өзбекстан Республикасы Жынаят-процессуал кодексине өзгерис ҳәм қосымшалар киргизиў ҳаққында»ғы Нызамның мазмуны ҳәм әҳмийети бойынша баянатлар жасады.

Семинарда, кейинги ўақытлары әмелиятта көп ушырасып атырған алдаўшылық жынаяты ҳәм оның ҳуқықый ақыбетлери бойынша да қатнасыўшылар өз-ара пикир алысты, бул жынаяттың алдын алыў бойынша халық арасында ҳуқықый үгит-нәсият иләжларының тәсиршеңлигин асырыў бойынша усынысларын да билдирип өтти.

Оқыў-семинары қатнасыўшылардың сораў-жуўаплары менен даўам етти.

Жасур Оразбаев,

Қарақалпақстан Республикасы судының жынаят ислери бойынша судлаў коллегиясы судьясы

Саодат Алимбетовна 60 жаста

Бүгин Қарақалпақстан Республикасы судының судьясы Саодат Каипназарова Алимбетовна мүбәрек 60 жасын карсы алмақта. Усы мүнәсибет пенен Қарақалпақтан Республикасы судында судья ҳәм суд хызметкерлериниң қатнасыўында қутлықлаў мәресими өткерилди.

Онда Қарақалпақтан Республикасы судының баслығы К.Тарихов ҳәм басқада судьялар шығып сөйлеп, Саодат Алимбетовнаны туўылған күни менен қутлықлап, оның суд тараўында ислеген жемисли мийнетлерин айрықша атап өтти, жасларға өмир ҳәм мийнет жолын үлги етип көрсетти. Дурысында да, бир кәсиптиң жетик маман қәнигеси болып, оған пүткил өмириңди бағышлап тынымсыз излениўде ҳадал мийнет етиў ҳәм алғысқа бөлениў ҳәммеге де несийп ете бермесе керек. Бул инсан ушын уллы бахыт және табыс.

Саодат Каипназарова 1997-2001 жылларда Өзбекстан Республикасы Жоқарғы судында мәсләҳәтши, аға мәсләҳәтши, 2001-2007 жылларда Қарақалпақстан Республикасы пуқаралық ислери бойынша Шымбай районлараралық суды баслығы, 2007 – 2012 жылларда пуқаралық ислери бойынша Нөкис районлараралық суды баслығы, 2012-2018 жылларда Қарақалпақстан Республикасы пуқаралық ислери бойынша Жоқарғы суды судьясы, 2019-жылдан баслап Қарақалпақстан Республикасы пуқаралық ислери бойынша суды судьясы лаўазымларында ислеген дәўирлерде де өзине жүклетилген жуўапкершиликли ўазыйпаларды нызам ҳәм ҳүжданына таянған ҳалда әдиллик пенен әмелге асырды. Ҳәзирги ўақытта да Қарақалпақстан Республикасы судының пуқаралық ислери бойынша судьясы лаўазымында ислеп әдил судлаўды әмелге асырыўда ҳәм шәкиртлер таярлаўда салмақлы үлес қосып киятырғаны, оның бул мийнетлери бәрқулла мақтаныш ҳәм ҳүрметке мүнәсип екенлиги сөзге шыққан кәсиплеслери тәрепинен де айрықша атап өтилди.

Ҳақыйқатында да, Саодат Каипназарова тәжрийбели юрист, Ўатанымыздың раўажланыўы ҳәм халқымыздың мәпи ушын хызмет еткен киши пейил инсан ҳәм соның менен биргеликте үлгили устаз судья сыпатында ҳәмийше қәдирленеди.

Қарақалпақстан Республикасы судында тараў хызметкерлери ушын нәўбеттеги руўхыйлық сааты өткерилди

Бүгин Қарақалпақстан Республикасы судында судья ҳәм суд хызметкерлери, сондай-ақ, Өзбекстан Судьялары Ассоциациясының филиал баслықлары, суд нуранийлериниң қатнасыўында нәўбеттеги руўхыйлық сааты өткерилди. Өзбекстан Судьялар Ассоциациясының баслығы У.Минбоев усы жылдың 14-июль сәнесинде Мәмлекетимиз басшысы Ш.Мирзиёев Президентлик лаўазымына кирисиў салтанатлы мәресимине бағышланған Олий Мажлис палаталарының қоспа мәжилисинде баянат жасап, «Халқымыздың жоқары исенимин ақлаў, ерискен жетискенликлеримизди жаңа, еледе үлкен нәтийжелер менен беккемлеў-баслы мақсетимиз» деп билдирген пикирлеринен тәсирленип және руўхланып, суд органлары системасынад әдил судлаўды тәмийинлеў бағдарындағы жумыслардың бүгинги көриниси қандай қәлиплескени ҳәм өзгерислер қашаннан басланғаны ҳаққында  «Реформалардың руўхы ҳәм даңқы жамийетимиздиң жаңа келбети ушын тийкар болмақта» деген мақала жазып, ол Жаңа Өзбекстан газетасының 2023-жыл 18-июль күнги №141-санында жәрияланған еди. Руўхыйлық саатының да тийкарғы баслы темасы мине усы мақаланың мазмун-мәниси ҳәм әҳмийетине бағышланды.

Бул мақаланың мазмуны ҳәм әҳмийети бойынша Қарақалпақстан Республикасы судының пуқаралық ислери бойынша судлаў коллегиясының судьясы Н.Абдакимов баянат жасады.  Баянатшы тәрепинен атап өтилгениндей, мақалада елимизде мәжбүрий мийнетке шек қойылып, усы мәжбүрий мийнет ақыбетинде пахта териминде бир қанша майып балалардың туўылғанлығы, бул ҳалат ғәрезсизликтен кейин ҳәм жақынға шекем даўам етип келгенлиги ҳаққында да айтып ѳтилип, турмыста болып атырған реформалардың мазмун-мәнисин терең аңлап, қәдирине жетиўимиз кереклиги ҳаққында айтылған.

Бул мақаланың және бир әҳмийетли тәрепи, Ѳзбекстан Республикасы Президентиниң судьялар менен ушырасыўынан соң кѳплеген ѳзгерислердиң жүз бергенлиги, атап айтқанда судьялардың материаллық тәмийнатынан баслап, шаңарағындағы тынышлығы, жеке қәўипсизлигине де итибар қаратылғанлығы, судья ҳәм суд хызметкерлериниң материаллық тәмийнатының жақсыланғанлығы, Судьялар жоқарғы кеңесиниң шѳлкемлестирилгенлиги, 6,5 жыл даўамында 4.874 шахсқа ақлаў ҳүкими шығарылып, 22.923 шахс суд залынан азат етилгенлиги, ҳәкимшилик судларының шѳлкемлестирилгенлиги нәтийжесинде пуқаралар мәплерине зыян жеткериўши нызамсыз ҳүжжетлердиң бийкар етилгенлиги, 20202 жылда Ѳзбекстан БМШниң инсан ҳуқықлары кеңесине ағза болғанлығы ҳәм елимиздиң диний еркинлик бойынша «Айрықша гүзетиўдеги мәмлекетлер дизими»нен шығарылғанлығы, 2017-2021 жылларда тиккелей Президентимиз пәрманы менен 5,5 мыңға жақын судланғанларға кешириў актиниң қолланғанлығы ҳаққында айтып ѳтилген.

            Соны да айтып ѳтиўимиз лазым, мақалада усы жылдың 30 апрель күни улыўма халықлық референдум тийкарында қабыл етилген жаңа редакциядағы Конституция бир қанша нормалар менен толтырылып, инсан-ҳуқық еркинликлери қорғалғанлығы, мәселен, 28-статьясында егер шахстың өзиниң айыбын мойынлағанлығы оған қарсы бирден-бир дәлил болса, ол айыпкер деп табылыўы ямаса жазаға тартылыўы мүмкин емеслиги, гүманланыўшы, айыпланыўшы ямаса судланыўшы өзиниң айыпсызлығын дәлиллеўи шәрт емес ҳәм қәлеген ўақытта үнсизлик сақлаў ҳуқықынан пайдаланыўы мүмкинлигиниң белгиленгенлиги, сондай-ақ, ҳәмледар ямаса баласы барлығы себепли ҳаялларды жумысқа қабыл етиўден бас тартыў, жумыстан босатыў ҳәм олардың ис ҳақысын кемейтиў қадаған етилгенлиги ҳаққында атап ѳтилген.

            Жуўмақластырып айтқанда Ѳзбекстан Республикасына мийнет сиңген юрист Убайдулла Қурбонович Мингбоевтың бул мақаласы елимиздеги барлық судья ҳәм суд хызметкерлеринде, қала берсе халқымыздың кеўилинде терең ҳәм тәсирли ой қалдырады десек асыра айтқан болмаймыз.

Исбилерменлик искерлигин ҳәм бәсеки орталығын жәнеде раўажландырыў, тутыныўшылар ҳуқықларын исенимли қорғаў бойынша нызамшылықтағы жаңалықлар

Соңғы жылларда мәмлекетимизде исбилерменлик искерлигин ҳәм бәсеки орталығын жәнеде раўажландырыўға, тутыныўшылар ҳуқықларының исенимли қорғалыўын тәмийинлеўге ҳәмде исбилерменлик субъектлерин ҳәр тәреплеме қоллап-қуўатлаўға қаратылған кең көлемли реформалар әмелге асырылмақта.

Соның менен бирге, бәсеки орталығын раўажландырыў ҳәм тутыныўшылар ҳуқықларын қорғаў, исбилерменлик субъектлерине мәмлекет тәрепинен берилген ҳәмде өз мүддетинде қайтарылмаған кредит қаржыларын өндириў мәселелерине байланыслы даўалар, арзалар ҳәм шығымлар менен судларға мүрәжат етиў ўақтында тийисли мәмлекетлик уйымларды мәмлекетлик бажыдан азат етиў зәрүраты пайда болды.
Сонлықтан, Өзбекстан Республикасының 2023 жыл 13 июль күнги ӨРН-855-санлы Нызамына тийкар Өзбекстан Республикасының «Мәмлекетлик бажы ҳаққында»ғы Нызамына өзгерис ҳәм қосымшалар киритилди.

Атап айтқанда, Өзбекстан Республикасының «Мәмлекетлик бажы ҳаққында»ғы Нызамының 8-статьясы биринши бөлиминиң 29-бәнти, 9-статьясы биринши бөлиминиң 9-бәнти, 10-статьясы биринши бөлиминиң 10-1(прим)-бәнти жаңа редакцияда баян етилип, оған көре Өзбекстан Республикасы Бәсекини раўажландырыў ҳәм тутыныўшылар ҳуқықларын қорғаў комитети ҳәмде оның аймақлық органлары өз ўәкиллигине жүклетилген ўәкилликлерине муўапық судларға көрип шығыў ушын берилетуғын даўалар, арзалар ҳәм шағымлар бойынша мәмлекетлик бажыдан азат етилди.

Буннан тысқары, Нызамның 8-статьясы биринши бөлими 44-бәнт пенен, 9-статьясы биринши бөлими 28-бәнт пенен, 10-статьясы биринши бөлими 18-бәнт пенен толықтырылып, оған көре Өзбекстан Республикасы Экономика ҳәм қаржы министрлиги жанындағы Исбилерменлик искерлигин қоллап-қуўатлаў мәмлекетлик қоры өз ҳуқықлары ҳәмде нызамлы мәплерин қорғаў бойынша арзалар ҳәм шағымлар менен судқа мүрәжат етиўде мәмлекетлик бажыдан азат етилди.

Бул мәмлекетлик бажыдан азат етилиўи нәтийжесинде мәмлекетлик органларға судларға мүрәжат етиў ушын ажыратылған мәмлекетлик бажы төлеминен үнемленген қаржыларды исбилерменликти раўажландырыў, исбилерменлик субъектлериниң ҳәм тутыныўшылардың ҳуқықлары жәнеде исенимли қорғалыўын тәмийинлеў ушын бағдарлаўға хызмет етиўине имкәният жаратылды.

Спартак Ниязов,

Қарақалпақстан Республикасы суды судьясы 

«ANTIKORRUPSIYA» телеграм каналында Хожели районындағы 21-санлы мектеп директорының суд тәрепинен жумысқа тикленгенлиги ҳаққында жәрияланған мүрәжат бойынша

«ANTIKORRUPSIYA» телеграм каналында Хожели районындағы 21-санлы мектеп директорының суд тәрепинен жумысқа тикленгенлиги ҳаққында жәрияланған мүрәжат (https://t.me/antikorruz/11715) бойынша

Анықланыўынша, пуқаралық ислери бойынша Нөкис районлараралық судыныӊ 2023-жыл 29-май күнги шешиўши қарары менен даўагер П.А.ның жуўапкер Қарақалпақстан Республикасы Халық билимлендириў министрлигине қарата жумысқа тиклеў ҳаққындағы даўа арзасы қанаатландырылып, П.А.ны Хожели районы 21-санлы улыўма билимлендириў мектеби директоры лаўазымына тиклеў белгиленген.

Ҳәзирги күнде суд қарары үстинен тәреплердиң ҳеш биринен апелляциялық шағым яки прокурор протест келтирилмегенлиги себепли судтың шешиўши қарары нызамлы күшине кирген ҳәм орынлаўға қаратылған.
Судтың қарарында көрсетилиўинше, даўагердиң даўа талапларының суд тәрепинен қанаатландырылыўына П.А.ның ҳақыйқатта жумысын таслап кетиў қәлеўи ҳәм нийети болмастан, оның жумыстан шығыў хақкындағы арза жазыўы ҳәм келисим хатты имзалаўы интернетте тарқаған мағлыўмат пенен байланыслы тәризде жумыс бериўши қыстаўы менен алынған ҳәм бул жағдайлар суд додалаўында өз тастыйығын тапқанлығы тийкар болған. Сол себепли мүрәжатта келтирилген «пуқара 15 күнде арзасын қайтарып алыў бойынша арза жазбаса, ол жумысқа тикленбейди, пуқаралар билген нәрсени «Әдил суд билмейма?» деген астарлы сораўлар, суд қарары менен таныспаған шахс тәрепинен қойылған тийкарсыз гүман есапланады.

Соның менен бирге, Өзбекстан Республикасы Пуқаралық процессуаллық кодексиниң 383-статьясы, 1-бөлимине тийкар, суд қарарынан наразы тәреп яки прокурор апелляциялық шағым бериў мүддетин тиклеў ҳаққындағы илтимаснамасын қосқан ҳалда, Өзбекстан Республикасы Пуқаралық процессуаллық кодексиниң 383, 384-387-статьялары талапларын орынлаған ҳалда суд шешиўши қарары үстинен апелляциялық шағым (протест) менен пуқаралық ислери бойынша Нөкис районлараралық суды арқалы Қарақалпақстан Республикасы судына мүрәжат етиў ҳуқықына ийе екенлиги мәлим етиледи.

Шәртнама түсиниги ҳәм шәртлери, оны өзгертиў ҳәм бийкар етиў тәртиби  

Еки яки бир неше шахстың пуқаралық ҳуқықлары ҳәм миннетлемелерин белгилеў, өзгертиў яки бийкар етиўге қаратылған  өз-ара келисимлер шәртнама деп аталады. Пуқаралық ҳукықый шәртнама, тийкарынан, мүлкий қатнасықларды рәсмийлестириў ушын дүзиледи. Айрым жағдайларда шәртнама мүлкий ҳукық ҳәм миннетлемелерди де рәсмийлестиреди. Бул-әдебият, пән ҳәм көркем өнер шығармаларды жаратыў тараўындағы дөретиўшилик искерлиги менен байланыслы шәртнамалар болып, мысалы, баспа шәртнамасы, сахна шәртнамасы, кино-сценарий ҳәм басқа шәртнамалар ушын  арналған. Бундай шәртнамалар тәреплердиң мүлкий ҳуқық ҳәм миннетлемелерин, атап айтқанда авторлық ҳақы ҳаққындағы шәртлер ҳәм орынлаў мүддетлерин бузғанлық ушын жуўапкерлик белгилемей, бәлки мулкий емес ҳуқықларды яки аноним тәризде шығарыўшы яки шығарма текстине өзгертиў киргизиўге рухсат бериў-бермеслик  сыяқлы мулкий емес ҳуқықларды белгилейди.

Шәртнамалар өз өзгешелигине көре төмендеги түрлерге бөлинеди. Шәртнама онда қатнасып атырған тәреплер ортасындағы ҳуқық ҳәм миннетлемердиң өз-ара бөлиниўине қарап бир ҳәм еки тәреплеме шәртнамаға бөлинеди. Бир тәреплеме шәртнамада қатнасып атырған тәреплердиң биринде ҳеш қандай миннетлеме болмай, тек ҳуқықы болса, екинши тәрепте тек миннетлеме болады. Мәселен, қарыз шәртнамасында қарыздар алған пул суммасын өз ўақтында қарыз бериўшиге қайтарыўға мәжбүр болса, қарыз бериўши қарызға берген пул суммасын талап етиў ҳуқықына ийе. Еки тәреплеме шәртнамада болса ҳәр еки тәреп ҳәм ҳукыққа, ҳәм миннетлемеге ийе болады. Бундай шәртнамаға алды-сатты шәтнамасын мысал етип келтириў мүмкин. Бул шәртнамаға көре, сатыўшы сатылған заттың баҳасын талап етиў ҳуқықына ийе болып, сатылған затты алыўшыға тапсырыўға мәжбүр, алыўшы болса алып атырған заттың баҳасын төлеўи зәрүр болып, сатып алынған затты талап етип алыўға ҳақылы.

Шәртнаманың шәртлери тәреплердиң қалёўи менен белгиленеди. Шәртнаманың дүзилиўи Пуқаралық кодексиниң 364-статьясында көрсетилгендей, егер тәреплер ортасында шәртнаманың барлық әҳмийетли шәртлери жүзесинен усындай жағдайларда талап етилетуғын формада келисимге ерисилген болса, шәртнама дүзилген есапланады.

Шәртнаманың улыўма тәртибинде дүзилиўи еки дәўир менен белгиленеди: биринши дәўир-шәртнама дүзиўге усыныс етиў дәўири, ол оферта, шәртнама дүзиўге усыныс етиўши болса, оферент, деп аталады. Екинши дәўир-шәртнама дүзиў ҳаққындағы усынысты қабыл етиў, бул акцепт ҳәм усынысты қабыл етиўши болса, акцептант деп айтылады. Шәртнаманы дүзиў ушын тәреплер келисиминиң өзи жетерли емес. Бул келисим тийисли формада рәсмийлестирилген болыўы шәрт. Шәртнамалардың формасы Пукаралық кодексиниң 366-статьясында белгиленген қағыйдаларға муўапық болыўы шәрт, оған көре, егер нызамда белгили түрдеги шәртнамалар ушын мәлим бир форма белгилеп қойылған болмаса, шәртнама питимлер дүзиў ушын нәзерде тутылған ҳәр қандай формада дүзилиўи мүмкин. Нотариал тастыйықланыўы яки мәмлекетлик дизимнен өткизилиўи шәрт болған шәртнама нотариал тастыйықланған яки дизимнен өткизилген ўақыттан баслап, нотариал тастыйықланыўы ҳәм дизимнен өткизилиўи зәрүр болғанда болса-шәртнама дизимнен өткизилген ўақыттан баслап дүзилген есапланады. Егер Пуқаралық кодекси яки басқа нызамларға муўапық шәртнама дүзиўи мәжүрий болған тәреп оны дүзиўден бас тартса, екинши тәреп оны шәртнама дүзиўге мәжбүр етиў талабы менен судқа мүрәжат етиўге ҳақлы. Шәртнама дүзиўден тийкарсыз бас тартқан тәреп усы себепли жеткизилген зыянды басқа тәрепке төлеўи керек.

Улыўма қағыйдаға көре шәртнама тәреплердиң келисимине муўапық өзгертилиўи ҳәм бийкар етилиўи мүмкин. Тәреплердиң бириниң талабы менен шәртнама суд тәрепинен тек екинши тәреп шәртнаманы айтарлықтай  рәўиште бузса; Пуқаралық кодекси, басқа нызам ҳәм шәртнамада нәзерде тутылған басқа жағдайларда. Тәреплердиң бириниң шәртнаманы бузыўы екиши тәрепке ол шәртнама дүзиўде умит етиўге ҳақлы болған нәрселерден көп дәрежеде айрылатуғын етип зыян жеткизиўи шәртнаманы айтарлықтай бузыў есапланады. Бир тәреп шәртнаманы орынлаўдан толық яки қысман бас тартып, нызам яки тәреплердиң келисиминде буған жол қойса, шәртнама тийислилигинше бийкар етилген ҳәм өзгертилген есапланады.

Бир тәренп шәртнаманы өзгертиў яки бийкар етиў ҳаққындағы усынысқа екинши тәрептен бас тартыў ҳаққында жуўап алғаннан кейин ғана яки усыныста көрсетилген ямаса нызамда яки шәртнамада белгиленген мүддетте, бундай мүддет болмағанда болса отыз күнлик мүддетте жуўап алмағаннан кейин, шәртнаманы өзгертиў яки бийкар етиў ҳаққында талапты судқа усыныўы мүмкин. Егер нызамда яки тәреплердиң келисиминде басқаша тәртип белгилеп қойылған болмаса, тәреплер шәртнама өзгертилгенге шекем яки бийкар етилгенге шекем миннетлеме бойынша өзлери орынлаған нәрселерди қайтарып бериўди талап етиўге ҳақылы емес.

Саодат Қайыпназарова,

Қарақалпақстан Республикасы суды судьясы                                          

Газ труба урылары жазаланды

«Қыңыр истиң қыйығы қырық жылдан кейин де шығады» дегениндей 9 (тоғыз) адамнан ибарат уйымласқан жынайый топар ағзалары бирнеше ай даўамында Республикамыздың турли аймақларындағы аўыллық орынлардағы газ трубаларын урлық жолы менен кесип, Нөкис қаласындағы темир-металл сатып алыўшыларына арзан баҳада турақлы сатып келген.

Дәслеп жынайый топар ағзалары өз ара алдыннан тил бириктирип, 2021-жыл октябрь айы басында “Ҳудудгаз” АЖ “Ҳудудгаз Қарақалпақстан” газ тәмийнаты филиалына тийисли болған Нөкис районы “Кердер” АПЖ Кердер аўылы аймағынан өтип турған 1 метр баҳасы 87.500 сум, жәми баҳасы 13.125.000 сум болған Д-159 мм өлшемдеги 150 метр газ-трубаларын жасырын түрде талан-тараж еткен. Бул иси аңсат питкеннен кейин, уйымласқан жынайый топар ағзалары 2021-жыл октябрь айы ишинде саат 03:00 лерде Тахтакөпир районы “Жаңадарья” АПЖ аймағынан өтип турған 1 метр баҳасы 40.000 сум, жәми баҳасы 8.400.000 сум болған Д-114 мм өлшемдеги 210 метр газ-трубаларын 2021-жыл ноябрь айында саат 03:00 лерде Нөкис районы “Кердер” АПЖ Қызыл-уй аўылы аймағынан өтип турған 1 метр баҳасы 87.500 сум, жәми баҳасы 26.337.500 сум болған Д-159 мм өлшемдеги 301 метр газ-трубаларын, Қараөзек районы “Бердах” АПЖ аймағынан өтип турған 1 метр баҳасы 87.500 сум, жәми баҳасы 13.737.500 сум болған Д-159 мм өлшемдеги 157 метр газ-трубаларын, тәкраран 2021-жыл ноябрь айы орталарында саат 03:00 лерде Шоманай районы “Сарманбайкөл” АПЖ аймағынан өтип турған 1 метр баҳасы 87.500 сум, жәми баҳасы 13.125.000 сум болған Д-159 мм өлшемдеги 150 метр газ-трубаларын жасырын түрде талан-тараж еткен.

Буннан басқа, өзлериниң жынайый ис ҳәрекетлерин тәкрарлап 2021-жыл 18-ноябрь күни саат 04:00 лерде пуқаралар Нөкис районы “Ақтерек” МПЖ аймағынан өтип турған 1 метр баҳасы 87.500 сум, жәми баҳасы 12.783.000 сум болған Д-159 мм өлшемдеги 146,1 метр газ-трубаларын жасырын түрде талан-тараж еткен.

Солай етип, бул уйымласқан жынайый топар ɵзлериниң жынайы ис ҳəрекетлери менен ϴзбекстан Республикасы Жынаят Кодексиниң 169-статьясы 3-бɵлими “а” бәнтинде кɵрсетилген жынаятты ислеген. Бул жынаятшылардың қылмыслары әшкар болып, олар нызам алдында жуўап берди. Бул жынаят иси жынаят ислери бойынша Нөкис районы суды тәрепинен ашық суд мәжилисинде көрип шығылды.

Суд ҳүкими менен бул жынаятшылар Өзбекстан Республикасы Жынаят кодекси 169-статьясы 3-бɵлиминиң “а” бәнтинде көрсетилген жынаятты ислегенликте айыплы деп табылып, қамақ пенен байланыслы еркинен айырыў жазасы тайынланды.

А.Сейтанов,
Жынаят ислери бойынша Нөкис районы суды баслығы