INSAN HUQÍQLARÍ HÁM SUD ǴÁREZSIZLIGI JOLÍNDAǴÍ ÁHMIYETLI QÁDEM
2025-jıl 9-iyunde qabıl etilgen «Ózbekstan Respublikasınıń Jańa redakciyadaǵı Konstituciyası qabıl etilgenligi múnásibeti menen Ózbekstan Respublikasınıń ayırım nızam hújjetlerine sudlar jumısınıń jáne puqaralardıń huqıqları menen erkinlikleriniń kepilliklerin kúsheytiwge qaratılǵan ózgerisler hám qosımshalar kirgiziw haqqında»ǵı ÓRN-1067-sanlı Nızamı – mámlekettiń jańa Konstituciyasında belgilengen demokratiyalıq principlerdi huqıqıy ámeliyatqa engiziwshi tiykarǵı normativlik hújjetlerden biri bolıp esaplanadı. Bul Nızamnıń tiykarǵı maqseti – insan huqıqları, erkinlikleri hám sud ádilliginiń kepilliklerin bekkemlew, sonıń menen birge sud sistemasınıń erkinligin támiyinlew bolıp esaplanadı.
Nızamǵa insan huqıqların qorǵawǵa qaratılǵan bir qatar áhmiyetli ózgerisler kirgizildi. Atap aytqanda:
Tınıshlıq saqlaw huqıqı – gúman etiliwshi, ayıplanıwshı yamasa sudlanıwshı shaxslarǵa hár qanday basımsız jaǵdayda ózin qorǵaw imkaniyatı berildi. Olardan úndemew yamasa ózin aqlaw boyınsha tek ǵana advokat qatnasıwında soraw alınıwı belgilendi.
Ózine hám jaqın tuwısqanlarına qarsı kórsetpe beriw huqıqı – insannıń jeke qol qatılmaslıǵı hám shańaraqlıq qádiriyatlarınıń qorǵalıwı jáne de bekkemlendi.
Bul ózgerisler xalıqaralıq huqıq normalarına muwapıq insan shaxsın qorǵaw mexanizmlerin kúsheytedi.
Bul nızamnıń áhmiyetli táreplerinen jáne biri – sudyalardıń huqıqıy qorǵalıwın hám biyǵárezligin kepillewge qaratılǵan ilajlar bolıp esaplanadı. Sonnan:
Sudya tek ǵana nızamǵa tiykarlanıp qarar qabıl etedi hám iskerligi ushın jeke juwapker emes;
Sudyanı lawazımınan waqıtsha shetletiw yamasa basqa jumısqa ótkeriw tek ǵana huqıqıy tiykarda ámelge asırıladı.
Bul sudyalarǵa isenim ortalıǵın jaratıp, ádil hám qalıs qararlar qabıl etiwge xızmet etedi.
Sonday-aq, nızam menen sud dodalawlarında nızamlılıq, ashıq-aydınlıq hám teńlik principleri jáne de bekkemlendi. Barlıq shaxslar ushın huqıqıy qorǵaw kepillendi hám olar sudta óz huqıqların tolıq ámelge asırıwı ushın nızamshılıq tiykarı jaratıldı.
ÓRN-1067-sanlı Nızam tek ǵana huqıqıy normalardı belgilep qoymastan, al konstituciyalıq reformalardı turmısqa engizdi, puqaralardıń huqıqıy sanası hám mámleketke isenimin bekkemledi, sud-huqıq tarawında reformalardı institucionallıq jaqtan qollap-quwatladı.
Nızamnıń qabıl etiliwi sudlar jumısınıń ashıq-aydınlıǵın támiyinlep, insan huqıqları tarawında xalıqaralıq standartlarǵa sáykes sistema jaratıwǵa túrtki berdi.
Ózbekstan Respublikasınıń ÓRN-1067-sanlı Nızamı – insan huqıqların qorǵaw, sud erkinligi hám ádil dodalawdıń kepilliklerin kúsheytiw jolındaǵı áhmiyetli huqıqıy jetiskenlik bolıp esaplanadı. Bul Nızam – jańa Konstituciyanıń ámeliy kórinisi sıpatında huqıqıy demokratiyanı bekkemlewge xızmet etedi. Búgingi reformalar procesinde bul nızam puqaralıq jámiyetiniń rawajlanıwı ushın tiykar boladı.
Rano XANPOLATOVA,
puqaralıq isleri boyınsha Nókis rayonlar aralıq sudınıń sudyası