ҚАРАҚАЛПАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ СУДЫ
ҚАРАҚАЛПАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ СУДЫ
«Судлар ҳаққында»ғы Өзбекстан Республикасы Нызамының 73-статьясына муўапық ҳәмде “Қарақалпақстан Республикасы Жоқарғы Кеңесиниң Регламенти ҳақкында”ғы Қарақалпақстан Республикасы Нызамының 41-статьясына муўапық Қарақалпақстан Республикасы Жоқарғы Кеңесиниң Президиумы қарары менен ЖУМАБАЕВ РУСЛАН ТАЖИМУРАТОВИЧ судьялық ўәкиллиги мүддети дәўирине Қарақалпақстан Республикасы Нөкис районлараралық ҳәкимшилик судының судьясы лаўазымына тайынланды.
“Судлар ҳаққында”ғы Өзбекстан Республикасы Нызамының 73-статьясына муўапық ҳәмде “Қарақалпақстан Республикасы Жоқарғы Кеңесиниң Регламенти ҳақкында”ғы Қарақалпақстан Республикасы Нызамының 41-статьясына муўапық Қарақалпақстан Республикасы Жоқарғы Кеңесиниң Президиумы қарары менен ДОШМУРАТОВ ПОЛАТ МАХАМАДДИНОВИЧ судьялық ўәкиллиги мүддетиниң бес жыл мүддетине Қарақалпақстан Республикасы жынаят ислери бойынша Мойнақ районы судының баслығы лаўазымына тайынланды.
Жынаят ислери бойынша Шоманай район суды баслығы Р.Назаровтың басшылығында Бердақ атындағы Қарақалпақ мәмлекетлик университетинде көшпели ашық суд мәжилиси өткерилди. Онда Шоманай районы ИИБ ЖҲҚТ тәрепинен ҳуқықбузар З.Ш.ның қарсысына Өзбекстан Республикасы ҲЖҳКниң 131-статьясы 1-бөлими менен топланған ис материаллары көрип шығылды.
Бул шахс усы жыл 21-декабрь күни өзине тийисли «Нексия» маркалы автотранспорт қуралын спиртли ишимлик ишкен мәс ҳалында басқарып баратырғанында ИИБ ЖПХ хызметкерлери тәрепинен иркилген. Ол «Алкотестер» техникалық үскинеси арқалы тексерилгенинде, спиртли ишимлик ишкен мәс ҳалында болғанлығы анықланған.
Суд тәрепинен ҳуқықбузыўшы З.Ш. спиртли ишимликлер ишкен мәс ҳалында автотранспорт қуралын басқарғаны ушын Өзбекстан Республикасы ҲЖҳК ның 131-статьясы 1-бөлими менен 1 жыл 6 ай мүддетке транспорт қуралларын басқарыў ҳуқықынан айырылып, базалық есаплаў муғдарының 25 есеси муғдарында 7 миллион 500 мың сум жәрийма жазасы тайынланды.
Егер бул пуқара ЖҲҚБ инспекторлары тәрепинен иркилмегенинде жол транспорт ҳәдийсеси жүз бериўи ямаса айыпсыз бир инсанның өмирине қәўип туўдырыўшы жағдайлар болыўы мүмкин еди. Сол себепли ҳәр бир пуқараны сергекликке, нызамларға әмел етип жасаўға шақырған болар едик. Себеби, ҳәр бир нызам ҳүжжети пуқаралардың ҳуқықлары менен еркинликлерин, қәўипсизлигин тәмийинлеў ушын хызмет етеди.
Қарақалпақстан Республикасы суды
“Судлар ҳаққында”ғы Өзбекстан Республикасы Нызамының
70-статьясына муўапық ҳәмде “Қарақалпақстан Республикасы Жоқарғы Кеңесиниң Регламенти ҳақкында”ғы Қарақалпақстан Республикасы Нызамының 41-статьясына муўапық Қарақалпақстан Республикасы Жоқарғы Кеңесиниң Президиумы қарары менен МАУЛЕНОВ ОРАЗБАЙ ЖУМАБАЕВИЧ судьялық лаўазымында болыўдың гезектеги он жыллық мүддетине, соннан бес жыл мүддетке Қарақалпақстан Республикасы жынаят ислери бойынша Елликқала районы судының баслығы лаўазымына тайынланды.
“Судлар ҳаққында”ғы Өзбекстан Республикасы Нызамының 70-статьясына муўапық ҳәмде “Қарақалпақстан Республикасы Жоқарғы Кеңесиниң Регламенти ҳақкында”ғы Қарақалпақстан Республикасы Нызамының 41-статьясына муўапық Қарақалпақстан Республикасы Жоқарғы Кеңесиниң Президиумы қарары менен САФАРОВ АСҚАР ЮСУПОВИЧ судьялық ўәкиллиги мүддети дәўирине Қарақалпақстан Республикасы жынаят ислери бойынша Әмиўдәрья районы судының баслығы лаўазымына тайынланды.
ЖИБ Хожели район суды баслығы И. Алланиязов тәрепинен өткерилген көшпели судта Хожели районы ИИБ ЖҚХ Пробация топары есабында жаза өтеп атырған 11 шахс өзлериниң қылған қылмысын түсинип жетип, туўры жолға түскенлиги ушын мүддетинен алдын шәртли рәўиште азат етилди.
Өткерилген көшпели судта 1 шахс суд тәрепинен тайынланған жазаны өтеўден бас тартып, жаза өтеў шәртлерин бузып, өзине тийисли жуўмақ шығармай жүргенлиги себепли жазасы еркинен айырыў жазасына алмастырылды.
Қарақалпақстан Республикасы суды
“Судлар ҳаққында”ғы Өзбекстан Республикасы Нызамының 70-статьясына муўапық ҳәмде “Қарақалпақстан Республикасы Жоқарғы Кеңесиниң Регламенти ҳақкында”ғы Қарақалпақстан Республикасы Нызамының 41-статьясына муўапық Қарақалпақстан Республикасы Жоқарғы Кеңесиниң Президиумы қарары менен ДОСЫМБЕТОВ БЕКБАУЛЫ ҚУТЛЫБАЕВИЧ судьялық лаўазымында болыўдың гезектеги он жыллық мүддетине, соннан бес жыл мүддетке Қарақалпақстан Республикасы Нөкис районлараралық ҳәкимшилик судының баслығы лаўазымына тайынланды.
Гендер теңлиги турақлы раўажланыўдың тийкарларынан бири.
Халық-аралық көлемде БМШниң Турақлы раўажланыў мақсетлери – басқа бир қатар мәселелер менен бир қатарда гендер теңлиги, ҳаял-қызлар имканиятларын кеңейтиў, сондай-ақ, социаллық теңлик мәселелерин қамтып алған.
БМШ (Бирлескен миллетлер шөлкеми)ниң Турақлы раўажланыў мақсетлерине көре, сиясатта ҳәм жәмийет турмысының бәрше салаларында ҳаял-қызлардың толық ҳәм тең қатнасыўын тәмийинлеў раўажланыў ушын оғада әҳмийетли.
Соңғы жылларда мәмлекет ҳәм жәмийет басқарыўы саласында алып барылып атырған илимий-изертлеўлер – социаллық турмыс келешегине унамсыз тәсир көрсетиўши ҳәдийселерден болған ерлер ҳәм ҳаял-қызлардың тең ҳуқық ҳәм имканиятлары машқалаларын өз ўақтында сапластырыў, басшы ҳәм хызметкерлердиң менежмент саласында жумыс алып барыўдың ең алдыңғы усыллары ҳәмде билим ҳәм компетенцияларын өзлестириўине байланыслы екенлигин көрсетеди.
Жаңаланып атырған Өзбекстанның реформалары қатарында инсан ҳуқық ҳәм мәплериниң үстинлиги, атап айтқанда ерлер ҳәм ҳаял-қызлар ҳуқықларының қорғалыўы, жәмийетте ҳаял-қызлардың ҳуқық ҳәмде имканиятларына итибар мәселеси кең орын алған.
Өзбекстан Республикасы 1995-жылдан бери БМШниң «Ҳаял-қызларға қарата кемситиўлердиң бәрше түрлерин сапластырыў ҳаққында»ғы Конвенциясы ағзасы есапланады ҳәмде ўақты-ўақты менен БМШниң тийисли Комитетине бул салада мәмлекетимизде әмелге асырылып атырған иләжлар ҳаққында өз есабат-баянатларын усынып келеди. Мәселен, 2019 жылда алтыншы баянат усынылған.
Комитет тәрепинен бундай баянатлардың кең түрдеги додаланыўы нәтийжелерине көре, Комитет ағза-мәмлекетлерге өзиниң жуўмақлаўшы усынысларын берип келеди.
Комитеттиң соңғы жыллардағы Өзбекстан берген жуўмақлаўшы усыныслары қатарында Өзбекстанда гендер статистикасын жүритиў ҳәм гендер индикаторларын енгизиў мәселелери бойынша бир қатар сын пикирлер билдирип келинер еди.
Бүгинги күнде гендер теңлиги мәселелери миллий нызамшылығымызда да мүнәсип орын алды.
Мәмлекетимиз тарийхында биринши мәртебе Өзбекстан Республикасының «Ҳаял-қызлар ҳәм ерлер ушын тең ҳуқық ҳәмде имканиятлар кепилликлери ҳаққында»ғы Нызамы 2019-жыл 2-сентябрь сәнесинде қабыл етилип, турмысқа енгизилди.
Бул нызам ҳәзирги күнде мәмлекетимизде гендер теңлигин тәмийинлеўге қаратылған тийкарғы ҳуқықый ҳүжжет болып табылады.
Бул Нызамға көре, гендер бул – ҳаял-қызлар ҳәм ерлер ортасындағы мүнәсебетлердиң жәмийет турмысы ҳәм искерлигиниң бәрше салаларында, сол қатары сиясат, экономика, ҳуқық, идеология ҳәм мәденият, билимлендириў ҳәмде илим-пән салаларында сәўлеленетуғын социаллық тәрепи.
Нызамда ҳаял қызлар ҳәм ерлер ушын тең ҳуқық ҳәмде имканиятларды тәмийинлеў саласындағы мәмлекетлик сиясаттың тийкарғы бағдарлары, бул саладағы мәмлекетлик басқарыў механизмлери белгилеп берилди.
Нызамға муўапық, мәмлекет ҳаял-қызлар ҳәм ерлерге жеке, сиясий, экономикалық, социаллық ҳәм мәдений ҳуқықларды әмелге асырыў барысында тең ҳуқықлылықты кепиллейди.
Нызамның 8-статьясына итибар қарататуғын болсақ, онда әйне жоқарыдағы БМШи Комитетиниң жуўмақлаўшы усынысларында орын алған мәселе яғный, гендер статистикасын қәлиплестириў мәселеси нызамшылық дәрежесинде белгилеп берилгенин көриў мүмкин.
Оған көре, мәмлекетлик статистика органлары гендер көрсеткишлери тийкарында жәмийет турмысының барлық салаларында ҳаял-қызлар ҳәм ерлердиң жағдайын сәўлелендириўши статистикалық мәлимлемени жыйнаўды, оған ислеў бериўди, оны топлаўды, сақлаўды, анализлеўди ҳәм жәриялаўды әмелге асырады.
Буннан тысқары Өзбекстан Республикасы Министрлер Кабинетиниң 2019-жыл 7-марттағы 4235-санлы қарары менен 54 Гендер индикаторлары енгизилген болып, соннан 4 ўи әдил сўдлаўға тийисли.
Яғный, ҳәзирше булар – ҳаял судьялар саны, Ишки ислер уйымларында ҳаял-қызлар саны, өзлерине жақын яки басқа шахслар тәрепинен физикалық яки басқа зорлық-зомбылыққа дуўшар болған ҳаял-қызлар саны ҳәм
15 жастан жоқары болған басқа шахс тәрепинен жынысый зорлыққа дуўшар болған ҳаял-қызлар саны көрсеткишлери бойынша жүритиледи.
Мәселен, бул индикаторларға көре, 2022-жыл ҳалатына Өзбекстан Республикасында судьялардың 16 пайызы ғана ҳаял-қызлардан ибарат болған. Ал, улыўма мәмлекетлик органларда басқарыўшылық тараўында ҳаял-қызлар саны 27 пайызды қурайды.
Яки 2020 жыл мағлыўматларына көре, 14 774 ҳаял-қызлар зорлық-зомбылықтан қорғаныў ордерлерин алған болып, солардан 11 000 өзлериниң өмирлик жолдасларынан қорғаныўға мүтәж болған.
Мине усындай мағлыўматларды топлаў, оларды анализлеў арқалы жәмийетимизде гендер теңлиги машқалаларын өз ўақтында сапластырып барыў мүмкин болады.
Қалаберсе, ҳаял-қызлардың жәмийеттеги орнын яғный, аналық, үй-руўзыгершилик жумыслары ҳ.т.б. есапқа алған ҳалда олардың жәмийет турмысының барлық салаларында өзлериниң ҳуқық ҳәм еркинликлерин, өзлериниң уқып ҳәм имканияларын жүзеге шығарыўда ҳаял-қызларға ерлер менен теңдей имканиятлар жаратыў мәселесин үйренип барыў әҳмийетли болып қала береди.
Мен ойлайман, жоқарыдағы нызам ҳәмде инсан ҳуқықларының үстинлигин тәмийинлеў бағдарында, солар қатары әдил судлаў саласында алып барылып атырған реформалар мәмлекетимизде ҳаял-қызлар ҳәм ерлердиң тең ҳуқықлығының ҳәмде тең имканиятларының еледе кеңирек тәмийинлениўине, бул арқалы жәмийетимизде социаллық теңлик принципиниң терең қәлиплесиўине ҳәм оның раўажланыўына хызмет етеди.
Еркин Утениязов,
Қарақалпақстан Республикасы суды судьясы
Бүгинги күни елимизде транспортлар санының артыўы менен жолларымызда жол транспорт қағыйдаларын бузыў ҳәдийселери көбейип бармақта. Әлбетте, бул пүткил жәмийетимиз ушын ашынарлы жағдай болып, оннан республикамызда жасаўшы ҳәр бир пуқара өзлерине тийисли жуўмақ шығарыўы тийис. Егер, өзлеримиз тиккелей гүўасы болып яки ғалаба хабар қураллары арқалы жәрияланып атырған материаллардан жуўмақ шығарып, жол тәртиби қағыйдаларына әмел етпесек, турмысымызда бахытсыз ҳәдийселер саны арта береди.
1984-жылы туўылған Елликқала районы турғыны А.Я. да усындай итибарсыз пуқаралардың бири болып, ол 2022-жылдың 25-январь күни саат 8-30 лар шамасында өзиниң басқарыўындағы пуқара К.Р. ға тийисли «Нексия-2» автомашинасын ҳеш қандай ҳүжжетсиз райондағы Наўайы аўыл пуқаралар жыйыны аймағынан өтиўши «Қызылқала-Бостан-Гүлдирсин-Төрткүл» жолы бойлап қубладан арқаға қарай ҳәрекетленип киятырып, өзине қарама-қарсы ҳәрекетленип киятырған пуқара А.Н. ға тийисли «Лассети» марқалы автомашина менен соқлығысып кетеди.
Жүз берген бул жол транспорт ҳәдийсеси нәтийжесинде, «Нексия-2» автомашинасында жолаўшы сыпатында киятырған пуқара Х.Д. аўыр дене жарақатын алып, ўақыя болған жерде өзине келместен қайтыс болады.
Ал, «Ласетти» автомашинасының басқарыўшысы Н.А., жолаўшылар Б.А., О.С., ержетпеген балалар Б.Ҳ., Ж.С, М.С. лар дене жарақатын алып, Елликқала районлық медициналық бирлеспесине келип түседи ҳәм 31-январь күни көрсетилген тез медициналық жәрдемге қарамастан емлеўханада көз жумады.
Бахытсыз ҳәдийсеге ушыраған қалған жолаўшылардың өмири болса, медицина хызметкерлериниң алып барған пидайы хызметлериниң нәтийжесинде аман сақланып қалынады.
Бул жол транспорт ҳәдийсеси бойынша топланған жынаят иси Жынаят ислери бойынша Елликқала районлық суды тәрепинен ҳәр тәреплеме көрип шығылып, судланыўшы А.Я.ға Өзбекстан Республикасы Жынаят кодексиниң тийисли статьялары тийкарында жаза тайынланды.
Жуўмақ орнында соны айтып өтиўимиз керек, ҳәр бир инсан ушын оның өмири бийбаҳа. Оны абайлап сақлаў бизиң ҳәрбиримиздиң әдиўли ўазыйпамыз болыўы лазым.
О.Маўленов,
Жынаят ислери бойынша Елликқала районы судының баслығы
Пуқаралардың ҳуқықлары ҳәм еркинликлерин, сондай-ақ, юридикалық тәреплердиң ҳуқықлары ҳәм нызам менен қорғалатуғын мәплерин суд арқалы қорғаў, әдил судлаўды тәмийинлеў бағдарында быйылғы жылдың өткен айлары даўамында республикамыз судлары тәрепинен қандай жумыслар алып барылды? Бул бағдардаға өзимизди қызықтырған сораўларға жуўап алыў мақсетинде Қарақалпақстан Республикасы судының баслығы Камал Тарихов пенен сәўбетлестик.
-Республикамыз судлары тәрепинен пуқаралардың нызамлы ҳуқықларын қорғап, әдил судлаўды тәмийинлеў бағдарында бир қатар жумыслар алып барылды. Атап айтқанда, жынаят ислери бойынша судлары тәрепинен усы жылдың өткен 8 айы даўамында 1 мың 699 шахсқа қарата 1 мың 318 жынаят иси көрилип жуўмақланған. Бул көрсеткиш өткен жылдың усы дәўирине салыстырғанда ислер саны 442 иске, ал шахслар саны 561 ге көбейгенин көрсетеди.
Сондай-ақ, судлар тәрепинен жәми 19 мың 610 шахстың қарсысына 17 мың 342 ҳәкимшилик ҳуқықбузарлық ҳаққындағы ислер көрилип жуўмақланған болып, өткен жылдың усы дәўирине салыстырғанда ислер саны 6.574 иске, ал шахслар саны 7 мың 242 ге көбейген.
Усы дәўирде жәми 1 мың 163 шахс судланған болып, бул көрсеткиш өткен жылға салыстырғанда 408 шахсқа көбейген. Әсиресе, Нөкис қаласы (264 шахс), Қоңырат (106 шахс), Қанлыкөл (60 шахс) ҳәм Хожели (58 шахс) районларында жасаўшы пуқараларға қарата суд ҳүкимлери шығарылған ҳалатлары бир қанша артқан.
Қарақалпақстан Республикасы судларында усы жылдың 8 айы даўамында көрилген ислер ҳәкимшилик ҳуқықбузарлық түрлерине қарай таллап көрилгенде мәжилислер, митинглер, көше жүрислери яки демонстрация шөлкемлестириў, өткериў тәртибин бузыў (15,1 процент), автомобиль транспортында жолаўшыларды тасыў менен лицензиясиз шуғылланыў (13,8 процент), майда бийзарылық (11,1 процент), ишки ислер уйымлары хызметкериниң нызамлы талапларын орынламаў (10,1 процент) ҳәм транспорт қуралларын мәс ҳалында басқарыў (7,5 процент) менен байланыслы ҳуқықбузарлықлар көбирек көрилгенлиги анықланды.
Судлар тәрепинен көрилген жынаят ислериниң 41,5 проценти (547), ҳәкимшилик ҳуқықбузарлық ҳаққындағы ислердиң 42,2 проценти (7.325), пуқаралық ислердиң 30,3 проценти (4.508), экономикалық ислердиң 56,2 проценти (3087) көшпели суд мәжилислеринде көрилген.
Буннан тысқары, судлар тәрепинен анықланған нызамбузыўшылық жағдайлары туўралы, олардың келип шығыўы себеплерин сапластырыў жөнинде жынаят ислери бойынша 1025 (77,7 процент), ҳәкимшилик ҳуқықбузарлық ҳаққындағы ислер бойынша 550 (5,2 процент), пуқаралық ислери бойынша 122 (0,8 процент), экономикалық ислер бойынша 137 (2,4 процент) айрықша уйғарыў ҳәм усыныслар шығарылған ҳәм тийислилиги бойынша кәрхана, мәкеме, шөлкемлерге жиберилген.
Судлар тәрепинен жынаятшылық ҳәм ҳуқықбузарлықлардың алдын-алыў, ислерди дәслепки тергеў дәўиринде ҳәм судта көриўде жиберилип атырған қәте-кемшиликлерди анықлаў, оларды сапластырыў ҳәм келешекте болдырмаў, бирден-бир суд әмелиятын қәлиплестириў мақсетинде 150 мәрте улыўмаластырыў өткерилип, анықланған кемшиликлерди сапластырыў мақсетинде тийисли кәрхана, мәкеме ҳәм шөлкемлерге 124 усыныс киргизилди.
-Усы дәўирде судларда тийкарынан қайсы жынаят түрлери көбирек көрилген?
-Жынаят түрлери бойынша таллап көргенимизде усы жылдың 8 айы даўамында республикамыз судларында транспорт қураллары ҳәрекети яки олардан пайдаланыў қәўипсизлиги қағыйдаларын бузыў менен байланыслы (24,8 процент), алдаўшылық (17,4 процент) ҳәм урлық (13,3 процент) жынаятлары көбирек көрилген. Сондай-ақ, өткен жылдың усы дәўири менен салыстырғанда ҳайўанат яки өсимликлер дүньясынан пайдаланыў тәртибин бузыў жынаяты 100 процентке, зийнехана сақлаў жынаяты 2,5 есе, алдаўшылық жынаяты дерлик 2 есеге, өзгелердиң мүлкин өзлестириў яки растрата жолы менен талан-тараж етиў жынаяты 1,7 есеге, транспорт қураллары ҳәрекети яки олардан пайдаланыў қәўипсизлиги қағыйдаларын бузыў жынаяты 1,3 есеге, урлық жынаяты 1,3 есеге көбейген.
Соның менен бирге, айырым жынаят түрлери, атап айтқанда, валюта қымбатлықларын нызамға қайшы рәўиште алыў яки өткериў жынаяты өткен жылдың усы дәўири менен салыстырғанда 40, намысқа тийиў жынаяты 33, коррупция менен байланыслы жынаят 16 процентке азайған.
-Бүгинги күни халықтан пуқаралық ислери бойынша судларға мүрәжатлар көбирек көзге тасланады…
-Ҳақыйқатында да, усы дәўирде Қарақалпақстан Республикасы пуқаралық ислери бойынша судлары тәрепинен жәми 18 мың 349 пуқаралық ис көрилип тамамланған болып, бул көрсеткиш өткен жылдың сол дәўирине салыстырғанда 6 мың 678 иске, яғный 57 процентке көбейген. Судларда көрип тамамланған пуқаралық ислери категорияларына қарап ажыратылғанда, ең көп келисимлер менен байланыслы ислер (60,7 процент), оннан кейин шаңарақ қатнасықларына байланыслы ислер (17,6 процент), соң айрықша тәртипте көрилетуғын ислер (8,2 процент), мийнет қатнасықлары менен байланыслы ислер (3,7 процент), турақ-жайға байланыслы ислер (2,4 процент) қурайды.
Быйылғы жылда көрилген ислерди өткен жылдың сол дәўири менен салыстырғанда келисимлер, шаңарақ қатнасықларына байланыслы, айрықша тәртипте көрилетуғын ҳәм жер менен байланыслы ислер көбейген болса, турақ жай, мийнет қатнасықларына байланыслы ислер бираз азайған.
Атап айтқанда, келисимлер, соның ишинде кредит шәртнамасына байланыслы ислер өткен жылдың усы дәўирине салыстырғанда 39,2 процентке көбейген болып, буған соңғы жылларда банклер тәрепинен көплеп кредитлер берилип, лекин оны қайтарыў мәселесинде айырым қарыздарларда қыйыншылықлар болып, нәтийжеде шәртнама шәртлери ҳәм төлем интизамына әмел етилмей атырғанлығы себеп болған.
Сондай-ақ, айрықша тәртипте жүргизилетуғын ислер, соның ишинде юридикалық фактти белгилеўге байланыслы ислердиң көбейиўине шахстың өлгенлиги ҳалаты өз ўақтында ПХАЖ уйымында дизимге алынбай қалғанлығы, бул болса ҳәзирги ўақытта сол шахстың мийрасхорлары тәрепинен мийрасты қабыл етиўге яки оларға ҳәр қыйлы напақалар тайынланыўына тосқынлық етип атырғанлығы себепли бундай фактлердиң суд арқалы тастыйықланыўына, нәтийжеде судқа мүрәжат етиўшилер санының көбейиўине алып келмекте.
Соның менен бирге, тийисли мәмлекетлик уйымлар ҳәм жуўапкер лаўазымлы шахслар тәрепинен шаңарақларды сақлап қалыў илажларының жетерли дәрежеде алып барылмағанлығы нәтийжесинде некеден ажыратыў ҳаққындағы даўа арзалардың да саны өткен жылға салыстырғанда 435 ке көбейген. Ал, суд әмелиятының талланыўы соны көрсетеди, егер бир пуқарадан некеден ажыратыў ҳаққында даўа арза келип түссе, оннан кейин тәреплер араларында және бир неше даўлар келип шығады. Яғный балаларына алимент өндириў, олар менен көрисип турыў, перзентин өзиниң тәрбиясына алып бериў, дүнья-мүлклерин бөлисиў ҳ.т.б. даўа арзалар менен судқа мүрәжат етеди, буған олардың жақын туўысқанлары да қосылып баслайды. Нәтийжеде пуқаралық ислери бойынша судлардың жүклемеси, яғный судта көрилетуғын ислер артып бара береди.
Жоқарыда айтып өтилген себеплерге байланыслы Қарақалпақстан Республикасы пуқаралық ислери бойынша судлары судьяларының орташа бир айлық ис көлеми Өзбекстан Республикасы судлары ишинде ең жоқарыларынан бири болып тур. Буған ҳәзирги күнде Қарақалпақстан Республикасының районлараралық судларында тек ғана 10 судья ислеп атырғанлығы да себеп болмақта. Соның ушын ҳәр бир мәҳәлле Ҳаял-қызлар комитети менен биргеликте ажырасыў алдында турған шаңарақларды жарастырыў илажларын еле де күшейтиў, шаңарақларды қайта тиклеўге қаратылған барлық илажларды көриўи тийис болады.
-Ҳаял-қызлар ҳәм жаслар тәрепинен исленген жынаятларға тоқтап өтсеңиз?
-Быйылғы жылдың 8 айы даўамында ҳаял-қызлар тәрепинен исленген 223 жынаят судларда көрип шығылған болып, олардың саны өткен жыл менен салыстырғанда 84 ке көбейген. Олар тәрепинен исленген жынаятлардың басым көпшилигин алдаўшылық (81 шахс), зийнехана сақлаў (13 шахс), пара бериў (30 шахс) менен байланыслы жынаятлар қураған.
Сондай-ақ, усы дәўирде жаслар тәрепинен исленген 456 жынаят судларда көрилген болып, олардың саны өткен жыл менен салыстырғанда 32,9 процентке көбейген. Жаслар тәрепинен исленген жынаятлардың басым көпшилигин урлық (105 шахс), алдаўшылық (69 шахс), жол ҳәрекети қәўипсизлиги қағыйдаларын бузыў (48 шахс) ҳәм бийзарылық (31 шахс) жынаятлары қураған.
-Жүз берип атырғн жынаятшылық ҳәм ҳуқықбузарлықтың келип шығыў ҳәм олардың көбейиўи себеби неде деп ойлайсыз?
-Буған пуқаралардың жәмийет ушын пайдалы жумыс пенен жетерли тәмийинленбегенлиги, бурын жынаят ислеп жазасын өтеп келген шахсларға профилактикалық бақлаўдың жетерли дәрежеде орнатылмағанлығы, көбинесе халықтың ҳуқықый саўатлылығын асырыў бағдарында үгит-нәсият жумыслары нәтийжели алып барылмағанлығы тийкарғы себеп болып атырғанлығын көриўимиз мүмкин. Жақында бул мәселе Қарақалпақстан Республикасы Жоқарғы Кеңесиниң гезектеги сессиясында да көрип шығылды. Сонлықтанда депутатлардан ҳәм бул мәселеге жуўапкер шахслардан жынаятшылық ҳәм ҳуқықбузарлықтың алдын-алыў, олардың санын кескин азайтыў мақсетинде халқымыздың ҳуқықый мәденияты дәрежесин арттырыўға қаратылған профилактикалық илажларды күшейтиўди, олардың санын емес, ал сапасын жақсылаўды, сондай-ақ, елимиздиң ҳәр бир пуқарасын жәмийет ушын пайдалы турақлы жумыс орны, яғный олардың бәнтлигин тәмийинлеў бағдарындағы илажларды буннан былай да жеделлестириўимиз тийис.
-Бүгинги күни республикамыз судларының материаллық-техникалық жақтан тәмийинлениўи жағдайына тоқтап өтсеңиз?
-Бул бағдарда елимизде әмелге асырылып атырған өзгерислер қатарында судларға айрықша итибар берилип, олардың материаллық жақтан тәмийинлениўи алдыңғы жылларға қарағанда бираз жақсыланғанын атап өтиўимиз керек. Атап айтқанда, ҳәзирги күнде Қарақалпақстан Республикасы суды, 17 қалалық ҳәм районлық жынаят ислери бойынша суды (Бозатаў районлық судының имараты усы жылы питиў алдында), 5 районлараралық (районлық) пуқаралық ислери бойынша суды, 4 районлараралық экономикалық судының дерлик бәршеси өз алдына имаратлар менен тәмийинленди.
Лекин, пуқаралық ислери бойынша Беруний районлараралық суды менен Беруний районлараралық экономикалық суды, пуқаралық ислери бойынша Қоңырат районлараралық суды менен Қоңырат районлараралық экономикалық суды биргеликте жайласқан имаратлар талапқа жуўап бермейди. Бул имаратлар суд ушын жүдә тар болып, оларда судқа келген пуқаралар ушын күтиў ханалары жоқ, суд мәжилиси заллары судьялар санына тең емес. Әлбетте, келешекте бул судлар да заманагөй типтеги имаратларға жайластырылады ҳәм мәселе өзиниң унамлы шешимин табады, деген үмиттемиз.
Жуўмақластырып айтқанда, Қарақалпақстан Республикасы судлары тәрепинен әдил судлаўды әмелге асырыў, судты түп мәнисинде әдиллик қорғанына айландырыў, халық пенен тиккелей жүзбе-жүз, ашық байланыс формаларын кеңейтип, пуқаралардың бузылған ҳуқық ҳәм еркинликлерин тиклеў бағдарындағы ислер еле де даўам етеди.
Сәўбетлескен: Д.АБИБУЛЛАЕВ,
Қарақалпақстан хабар агентлигиниң шолыўшысы