ҚАРЗДОРЛАРГА ҚОНУНИЙ ЧОРА КЎРИЛМОҚДА

ҚАРЗДОРЛАРГА ҚОНУНИЙ ЧОРА КЎРИЛМОҚДА

Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгаши, Қорақалпоғистон Республикаси прокуратураси, Қорақалпоғистон Республикаси суди ва Ички ишлар вазирлиги ҳамкорлигида “Алимент ундируви билан боғлиқ муаммоли ижро ҳужжатлари ижросини таъминлашга қаратилган комплекс чора-тадбирларни белгилаш ҳамда бундай оилаларда тарбияланаётган болаларнинг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилишга қаратилган қўшимча вазифалар тўғрисида” қўшма фармойиш тасдиқланган.

Мазкур ҳужжат асосида Мажбурий ижро бюроси Қорақалпоғистон Республикаси ҳудудий бўлимлари иш юритувида бўлган алимент ундириш билан боғлиқ 1 минг 675 та муаммоли ижро ҳужжатининг 342 таси ўрганилди. Шундан 589 миллион сўмлик алимент пули ундириб берилди.

Тузилган ишчи гуруҳ аъзолари аралашуви билан 28 та ажрашган ёш оила яраштирилди, 139 нафар алимент тўловчи қарздор доимий иш билан таъминланди. 12 нафар ундирувчи, уларнинг 14 нафар вояга етмаган фарзанди соғломлаштирилиб, тўгаракларга жалб қилинди.

Ишчи гуруҳ томонидан моддий ёрдамга муҳтож бўлган вояга етмаган фарзандларини моддий жиҳатдан таъминлашдан бўйин товлаб юрган қарздорларга ҳам қонуний чоралар кўрилмоқда. Хусусан, жорий йилнинг 20 февраль куни жиноят ишлари бўйича Хўжайли туман судида алимент пулларини тўлашдан бўйин товлаб юрган қарздорнинг жавобгарлик масаласи кўриб чиқилди.

Фуқаролик ишлари бўйича Амударё туман судининг 2021-йил 19 ноябрдаги суд буйруғига асосан, М.Д. вояга етмаган икки нафар фарзанди таъминоти учун ҳар ойдаги жами даромадининг 3/1 қисми миқдорида алимент тўлаши лозимлиги белгиланган. Ушбу суд буйруғи Мажбурий ижро бюроси Хўжайли туман бўлими иш юритувига келиб тушиб, бўлим ходимлари томонидан қарздорга алимент пулларини ўз вақтида тўлаб бориши лозимлиги, шунингдек, уларни тўламаслик оқибати ҳақида бир неча маротаба огоҳлантиришлар берилганлигига қарамасдан, унинг қарздорлиги 32 миллион сўмдан ошиб кетган. Шу сабабли, Мажбурий ижро бюроси Хўжайли туман бўлими томонидан қарздорга нисбатан жавобгарлик масаласини ҳал қилиш мақсадида тўпланган иш ҳужжатлари жиноят ишлари бўйича Хўжайли туман судига юборилган.

Суд томонидан қарздор М.Д.га нисбатан Ўзбекистон Республикаси Маъмурий Жавобгарлик тўғрисидаги кодекснинг 474-моддасига мувофиқ 15 сутка маъмурий қамоқ жазоси қўлланилиб, суд залининг ўзида қамоққа олинган.

Ҳозирги кунда алимент ундируви билан боғлиқ муаммоли ижро ҳужжатлари ижросини таъминлашга қаратилган чора-тадбирлар давом этмоқда.

СУДЬЯ МАҲКУМЛАР БИЛАН УЧРАШДИ

Жиноят ишлари бўйича Беруний туман суди раиси Р.Камалова Ўзбекистон Республикаси Мудофаасига кўмаклашувчи “Ватанпарвар” ташкилоти Беруний тумани ЎСТК биносида фуқаролар ва Беруний туман ички ишлар бўлимининг пробация гуруҳида жазони ўтаётган маҳкумлар билан учрашув ўтказди.

Тадбирда туман суди раиси вояга етмаганлар ўртасида назоратсизлик ва ҳуқуқбузарликлар профилактикаси, одам савдоси ва мажбурий меҳнатга қарши курашиш, коррупцион жиноятларнинг жамият ривожига салбий таъсири ҳамда жиноят қонунчилигида жазодан озод қилиш тартиби билан боғлиқ масалаларга тўхталиб ўтди.

Шунингдек “Суд қарорларининг қонунийлиги, асослилиги ва текшириш институти такомиллаштирилиши муносабати билан Ўзбекистон Республикасининг Жиноят-процессуал кодексига ўзгариш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги қонуни юзасидан тушунтиришлар берди ҳамда шу ернинг ўзида жиноят ва маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги ишларни очиқ суд мажлисида кўриб чиқди.

Ҳеч ким жиноятчи бўлиб туғилмайди. Кутилмаганда, баъзан билиб, билмасдан ҳаётнинг эгри йўлларига кириб қолади. Лекин бу билан ҳаммаси тамом, дегани эмас. Ҳар доим имкон топилади. Инсон борки адашади. Аёлми, эркакми жиноятга қўл урдими жавобгарлик муқаррар эканлиги тушунтирилди.

Раъно КАМАЛОВА,

жиноят ишлари бўйича Беруний тумани суди раиси

РАСМИЙ АХБОРОТ

2024 йил 26 февраль куни, Тошкент шаҳар судида “Док-1 Макс” дори воситаси билан боғлиқ жиноят ишини кўриб чиқиш бўйича суд жараёни тугаб, суд ҳукми эълон қилинди.

Ушбу жиноят иши Тошкент шаҳар судининг жиноят ишлари бўйича судлов ҳайъати судьяси Мусо Юсупов раислигида биринчи инстанция судида кўриб чиқилди.

Суд ҳукмига кўра:

Сингх Рагвендра Пратап (1972 йилда Ҳиндистон Республикасида туғилган, “Quramax Medikal” МЧЖ директори лавозимида ишлаган) Жиноят кодексининг 28,209-моддаси 1-қисми билан айбсиз, деб топилиб, Жиноят-процессуал кодексининг 83-моддаси 1-қисми 2, 3-бандларига асосан оқланди. Сингх Рагвендра ПратапЖиноят кодексининг 184-моддаси 3-қисми, 186-3-моддаси 4-қисми “а”, “б” бандлари, 211-моддаси 3-қисми “а” банди, 213-моддаси 3-қисми “а” банди ва 228-моддаси 2-қисми “а”, “б” бандлари, 3-қисмида назарда тутилган жиноятларни содир этганликда айбдор деб топилиб, унга нисбатан 20 йил муддатга озодликдан маҳрум этиш жазоси тайинланди. Тайинланган жазони умумий тартибли колонияларда ўташ белгиланди. Жазони ўтаб бўлганидан кейин Сингх Рагвендра Пратапни Ўзбекистон Республикасидан ташқарига чиқариб юбориш белгиланди.

Б. Камбаралиев (1978 йилда Наманган вилоятида туғилган, “Quramax Medikal” МЧЖ савдо директори лавозимида ишлаган) Жиноят кодексининг 184-моддаси 3-қисми ва 241-моддаси 1-қисмида назарда тутилган жиноятларни содир этганликда айбдор, деб топилиб, унга нисбатан 4 йил 3 ой муддатга озодликни чеклаш жазоси тайинланди. Жиноят кодексининг 62-моддасига асосан ўташ учун 3 йил 11 ой 18 кун озодликни чеклаш жазоси қолдирилди.

Н. Мирзаахмедова (1992 йилда Тошкент вилоятида туғилган, “Quramax Medical” МЧЖ рўйхатга олиш бўйича менежери лавозимида ишлаган) Жиноят кодексининг 28,186-3-моддаси 4-қисми “а”, “б” бандлари ва 228-моддаси 2-қисми “а”, “б” бандлари, 3-қисмида назарда тутилган жиноятларни содир этганликда айбдор, деб топилиб, унга нисбатан 10 йил муддатга озодликдан маҳрум этиш жазоси тайинланди. Н. Мирзаахмедовага нисбатан Жиноят кодекснинг 72-моддасига асосан тайинланган озодликдан маҳрум қилиш жазоси шартли ҳисобланиб, 3 йил синов муддати белгиланди.

Э. Мирзаахмедов (1976 йилда Тошкент шаҳрида туғилган, “Quramax Medical” МЧЖ бош ҳисобчиси лавозимида ишлаган) Жиноят кодексининг 184-моддаси 3-қисмида назарда тутилган жиноятни содир этганликда айбдор, деб топилиб, унга нисбатан 4 йил муддатга озодликни чеклаш жазоси тайинланди.

С. Кариев (1982 йилда Тошкент шаҳрида туғилган, Фармацевтика тармоғини ривожлантириш агентлиги директори ва унинг ҳузуридаги “Дори воситалари, тиббий буюмлар ва тиббий техника экспертизаси ва стандартлаштириш давлат маркази” ДУК директори лавозимларида ишлаган) Жиноят кодексининг 186-3-моддаси 4-қисми “а”, “б” бандлари ва 209-моддаси 2-қисми “а” бандида назарда тутилган жиноятларни содир этганликда айбдор, деб топилиб, унга нисбатан 2 йил 6 ойга давлат идораларида раҳбарлик лавозимларида ишлаш ҳуқуқидан маҳрум қилган ҳолда 18 йил муддатга озодликдан маҳрум этиш жазоси тайинланди. Тайинланган жазони умумий тартибли колонияларда ўташ белгиланди.

А. Азимов (1993 йилда Тошкент шаҳрида туғилган, “Дори воситалари, тиббий буюмлар ва тиббий техника экспертизаси ва стандартлаштириш давлат маркази” ДУК директорининг биринчи ўринбосари лавозимида ишлаган) Жиноят кодексининг 186-3-моддаси 4-қисми “а”, “б” бандлари, 25,205-моддаси 1-қисми, 209-моддаси 2-қисми “а” банди ва 210-моддаси 2-қисми “г” бандида назарда тутилган жиноятларни содир этганликда айбдор, деб топилиб, унга нисбатан 2 йил 6 ойга давлат идораларида раҳбарлик лавозимларида ишлаш ҳуқуқидан маҳрум қилган ҳолда 16 йил муддатга озодликдан маҳрум этиш жазоси тайинланди. Тайинланган жазони умумий тартибли колонияларда ўташ белгиланди.

Н. Мусаев (1988 йилда Тошкент шаҳрида туғилган, “Дори воситалари, тиббий буюмлар ва тиббий техника экспертизаси ва стандартлаштириш давлат маркази” ДУК директори ўринбосари, Фармакопея қўмитаси раиси вазифасини вақтинча бажарувчи лавозимларида ишлаган) Жиноят кодексининг 186-3-моддаси 4-қисми “а”, “б” бандлари, 25,205-моддаси 1-қисми, 209-моддаси 2-қисми “а” банди ва 210-моддаси 3-қисми “а” бандида назарда тутилган жиноятларни содир этганликда айбдор, деб топилиб, унга нисбатан 2 йил 6 ойга давлат идораларида раҳбарлик лавозимларида ишлаш ҳуқуқидан маҳрум қилган ҳолда 16 йил муддатга озодликдан маҳрум этиш жазоси тайинланди. Тайинланган жазони умумий тартибли колонияларда ўташ белгиланди.

Г. Салиева (1987 йилда Тошкент шаҳрида туғилган, “Дори воситалари, тиббий буюмлар ва тиббий техника экспертизаси ва стандартлаштириш давлат маркази” ДУК директори ёрдамчиси, рўйхатдан ўтказиш бўлими бошлиғи лавозимларида ишлаган) Жиноят кодексининг 207-моддаси 3-қисми “а” бандида назарда тутилган жиноятни содир этганликда айбдор, деб топилиб, унга нисбатан 2 йилга давлат идораларида раҳбарлик лавозимларида ишлаш ҳуқуқидан маҳрум қилган ҳолда 3 йил муддатга озодликни чеклаш жазоси тайинланди. Жиноят кодексининг 62-моддасига асосан ўташ учун 1 йил 10 ой 10 кун озодликни чеклаш жазоси қолдирилди.

Ш. Шодманов (1992 йилда Самарқанд вилоятида туғилган, “Дори воситалари, тиббий буюмлар ва тиббий техника экспертизаси ва стандартлаштириш давлат маркази” ДУК рўйхатдан ўтказиш бўлими вице-бошлиғи лавозимида ишлаган) Жиноят кодексининг 186-3-моддаси 4-қисми “а”, “б” бандлари, 25,205-моддаси 1-қисми, 209-моддаси 2-қисми “а” банди, 28,210-моддаси 3-қисми “а” банди ва 210-моддаси 3-қисми “а” бандида назарда тутилган жиноятларни содир этганликда айбдор, деб топилиб, унга нисбатан 2 йил 6 ойга давлат идораларида раҳбарлик лавозимларида ишлаш ҳуқуқидан маҳрум қилган ҳолда 16 йил 6 ой муддатга озодликдан маҳрум этиш жазоси тайинланди. Тайинланган жазони умумий тартибли колонияларда ўташ белгиланди.

Ж. Эркиний (1993 йилда Тошкент шаҳрида туғилган, “Дори воситалари, тиббий буюмлар ва тиббий техника экспертизаси ва стандартлаштириш давлат маркази” ДУК рўйхатдан ўтказиш бўлими бош мутахассиси лавозимида ишлаган) Жиноят кодексининг 186-3-моддаси 4-қисми “а”, “б” бандлари ва 212-моддаси 3-қисми “б” бандида назарда тутилган жиноятларни содир этганликда айбдор, деб топилиб, унга нисбатан 2 йилга фармацевтика соҳасидаги давлат идораларида ишлаш ҳуқуқидан маҳрум қилган ҳолда 5 йил муддатга озодликни чеклаш жазоси тайинланди. Жиноят кодексининг 62-моддасига асосан ўташ учун 4 йил 6 ой 26 кун озодликни чеклаш жазоси қолдирилди.

С. Саидов (1975 йилда Тошкент шаҳрида туғилган, “Дори воситалари, тиббий буюмлар ва тиббий техника экспертизаси ва стандартлаштириш давлат маркази” ДУК Фармакология қўмитаси раиси лавозимида ишлаган) Жиноят кодексининг 207-моддаси 3-қисми “а” бандида назарда тутилган жиноятни содир этганликда айбдор, деб топилиб, унга нисбатан 2 йилга давлат идораларида раҳбарлик лавозимларида ишлаш ҳуқуқидан маҳрум қилган ҳолда 4 йил муддатга озодликни чеклаш жазоси тайинланди.

Ж. Шамшетов (1991 йилда Қорақалпоғистон Республикасида туғилган, “Дори воситалари, тиббий буюмлар ва тиббий техника экспертизаси ва стандартлаштириш давлат маркази” ДУК рўйхатдан ўтказиш бўлими бош мутахассиси лавозимида ишлаган), А. Джалилов (1992 йилда Тошкент шаҳрида туғилган,  “Дори воситалари, тиббий буюмлар ва тиббий техника экспертизаси ва стандартлаштириш давлат маркази” ДУК Фармакопея қўмитаси етакчи мутахассиси лавозимида ишлаган) ва Г. Халилова (1963 йилда Тошкент вилоятида туғилган, “Дори воситалари, тиббий буюмлар ва тиббий техника экспертизаси ва стандартлаштириш давлат маркази” ДУК Фармакология қўмитаси етакчи мутахассиси) Жиноят кодексининг 116-моддаси 4-қисми “а”, “б” бандларида назарда тутилган жиноятни содир этганликда айбдор, деб топилиб, уларнинг ҳар бирига нисбатан 2 йилга фармацевтика соҳасидаги давлат идораларида ишлаш ҳуқуқидан маҳрум қилган ҳолда 5 йил муддатга озодликни чеклаш жазоси тайинланди.

Г. Болтабаева (1968 йилда Тошкент шаҳрида туғилган, “Дори воситалари, тиббий буюмлар ва тиббий техника экспертизаси ва стандартлаштириш давлат маркази” ДУК дори воситалари сифатини назорат қилиш ва стандартлаштириш лабораторияси мудири) Жиноят кодексининг 207-моддаси 3-қисми “а” бандида назарда тутилган жиноятни содир этганликда айбдор, деб топилиб, унга нисбатан 2 йилга давлат идораларида бўлим бошлиғи лавозимида ишлаш ҳуқуқидан маҳрум қилган ҳолда 3 йил муддатга озодликни чеклаш жазоси тайинланди.

М. Хамдамов (1985 йилда Тошкент шаҳрида туғилган, “Дори воситаларини стандартлаштириш илмий маркази” МЧЖ директори лавозимида ишлаган) жиноят иши доирасидаги битта эпизод бўйича Жиноят кодексининг 209-моддаси 2-қисми “а” банди билан айбсиз, деб топилиб, Жиноят-процессуал кодексининг 83-моддаси 1-қисми 1-бандига асосан оқланди. М. Хамдамов Жиноят кодексининг 205-моддаси 1-қисми, 207-моддаси 3-қисми “а” банди ва 209-моддаси 2-қисми “а” бандида назарда тутилган жиноятларни содир этганликда айбдор, деб топилиб, унга нисбатан 2 йил 6 ойга давлат идораларида раҳбарлик лавозимларида ишлаш ҳуқуқидан маҳрум қилган ҳолда 4 йил муддатга озодликни чеклаш жазоси тайинланди. Жиноят кодексининг 62-моддасига асосан ўташ учун 2 йил 10 ой 1 кун озодликни чеклаш жазоси қолдирилди.

Ш. Холмуродов (1992 йилда Навоий вилоятида туғилган, “Дори воситаларини стандартлаштириш илмий маркази” МЧЖ Сертификатлаштириш органи раҳбари лавозимида ишлаган) жиноят иши доирасидаги битта эпизод бўйича Жиноят кодексининг 209-моддаси 2-қисми “а” банди билан айбсиз, деб топилиб, Жиноят-процессуал кодексининг 83-моддаси 1-қисми 1-бандига асосан оқланди. Ш. Холмуроодов Жиноят кодексининг 205-моддаси 1-қисми, 207-моддаси 3-қисми “а” банди ва 209-моддаси 2-қисми “а” бандида назарда тутилган жиноятларни содир этганликда айбдор, деб топилиб, унга нисбатан 2 йил 6 ойга давлат идораларида раҳбарлик лавозимларида ишлаш ҳуқуқидан маҳрум қилган ҳолда 4 йил муддатга озодликни чеклаш жазоси тайинланди. Жиноят кодексининг 62-моддасига асосан ўташ учун 3 йил 4 ой 24 кун озодликни чеклаш жазоси қолдирилди.

Н. Шукуруллаева (1988 йилда Қорақалпоғистон Республикасида туғилган, “Дори воситаларини стандартлаштириш илмий маркази” МЧЖ Синов маркази раҳбари) жиноят иши доирасидаги битта эпизод бўйича жиноят кодексининг 209-моддаси 2-қисми “а” банди билан айбсиз, деб топилиб, Жиноят-процессуал кодексининг 83-моддаси 1-қисми 1-бандига асосан оқланди. Н. Шукуруллаева Жиноят кодексининг 205-моддаси 1-қисми “а” банди, 207-моддаси 3-қисми “а” банди ва 209-моддаси 2-қисми “а” бандида назарда тутилган жиноятларни содир этганликда айбдор, деб топилиб, унга нисбатан базавий ҳисоблаш миқдорининг 110 баравари миқдорида, яъни 33 000 000 сўм жарима жазоси тайинланди. Жиноят кодекснинг 62-моддасига асосан 17 190 000 сўм жарима жазоси қолдирилиб, тайинланган жаримани давлат фойдасига ундириш белгинади.

Ш. Абдуганиев (1985 йилда Тошкент вилоятида туғилган, “Дори воситаларини стандартлаштириш илмий маркази” МЧЖ директори ўринбосари лавозимида ишлаган), Ф. Файзиев (1986 йилда Тошкент шаҳрида туғилган, “Дори воситаларини стандартлаштириш илмий маркази” МЧЖ Сертификатлаштириш органи раҳбари ўринбосари лавозимида ишлаган) ва И. Мирзаёқубов (1991 йилда Фарғона вилоятида туғилган, “Дори воситаларини стандартлаштириш илмий маркази” МЧЖ Синов маркази раҳбари ўринбосари лавозимида ишлаган) Жиноят кодексининг 209-моддаси 2-қисми “а” банди билан айбсиз, деб топилиб, Жиноят-процессуал кодексининг 83-моддаси 1-қисми 1-бандига асосан оқланди. Ш. Абдуганиев, Ф. Файзиев ва И. Мирзаёқубов Жиноят кодексининг 205-моддаси 1-қисмида назарда тутилган жиноятни содир этганликда айбдор, деб топилиб, уларнинг ҳар бирига нисбатан 2 йилга фармацевтика соҳасидаги давлат идораларида ишлаш ҳуқуқидан маҳрум қилган ҳолда 2 йил муддатга озодликни чеклаш жазоси тайинланди.

Ф. Талипов (1977 йилда Тошкент шаҳрида туғилган, “Дори воситалари, тиббий буюмлар ва тиббий техника экспертизаси ва стандартлаштириш давлат маркази” ДУК рўйхатдан ўтказиш бўлими бош мутахассиси, Фармакология қўмитаси бош мутахассиси лавозимларида ишлаган) Жиноят кодексининг 214-моддаси 3-қисми “а” банди ва 228-моддаси 2-қисми “а”, “б” бандлари, 3-қисмида назарда тутилган жиноятларни содир этганликда айбдор, деб топилиб, унга нисбатан 3 йил 3 ой муддатга озодликдан маҳрум этиш жазоси тайинланди. Тайинланган жазони манзил-колонияларда ўташ белгиланди.

Ф. Назаров (1970 йилда Сирдарё вилоятида туғилган, “Origin Solution” ва “Medreg” МЧЖлар директори) Жиноят кодексининг 228-моддаси 2-қисми “а”, “б” бандлари, 3-қисмида назарда тутилган жиноятни содир этганликда айбдор, деб топилиб, унга нисбатан иш ҳақининг 20 фоизини давлат даромадига ушлаб қолган ҳолда 3 йил муддатга ахлоқ тузатиш ишлари жазоси тайинланди.

Судланувчилар Сингх Равендра Пратап, Н. Мирзаахмедова, С. Кариев, А. Азимов, Н. Мусаев, Ш. Шодманов ва Ж. Эркинийдан солидар тартибда “Док-1 Макс” ва “Амбронол” дори воситаларидан заҳарланиб, вафот этган 68 нафар марҳум ва 4 нафар соғлиғи ўта оғир аҳволдаги боланинг қонуний вакилларининг ҳар бирига 1 000 000 000 сўмдан, соғлиғининг аҳволи қониқарли бўлган 4 нафар боланинг қонуний вакилларининг ҳар бирига 500 000 000 сўмдан ҳамда соғлиғи яхшиланган 8 нафар боланинг қонуний вакилларининг ҳар бирига 200 000 000 сўмдан маънавий зарар ундирилиши белгиланди.

Судланувчи Ш. Шодмановдан олган пора миқдори қиймати – 881 814 000 сўмни, судланувчилар А. Азимов ва Н. Мусаевдан солидар тартибда – 93 810 000 сўмни давлат фойдасига ундириш белгиланди.

Жабрланувчиларнинг қонуний вакилларига жиноят доирасида етказилган моддий зарарларни ундириш масаласида фуқаролик ишлар бўйича судларига мурожаат қилиш ҳуқуқи тушунтирилди.

Сингх Равендра Пратап, Б. Камбаралиев ва Э. Мирзаахмедовдан солидар тартибда 5 420 177 400 сўм солиқ қарздорлиги давлат фойдасига ундирилиши белгиланди.

Биринчи инстанция судининг ҳукмидан норози тарафлар ҳукм эълон қилинган кундан бошлаб, судланувчи ва жабрланувчилар ҳукм нусхасини олган кундан бошлаб ўн сутка ичида апелляция тартибида ёки ҳукм қонуний кучга киргандан сўнг кассация тартибида Тошкент шаҳар судига шикоят бериши, прокурор протест келтиришга ҳақлилиги маълум қилинади.

МУРОЖААТЛАР ТЎҒРИСИДАГИ ҚОНУНЧИЛИКНИ БУЗГАНЛИК УЧУН ЖАВОБГАРЛИК

Мамлакатимизда инсон манфаатлари олий қадрият даражасига кўтарилди. Бугун барча давлат идоралари фаолиятида аҳолининг мурожаатлари билан ишлаш бўйича сифат жиҳатидан мутлақо янги тизим яратилди.

Давлатимиз раҳбари таъкидлаганидек, “Халқ давлат органларига эмас, давлат органлари халқимизга хизмат қилиши керак”, деган даъватга қўшимча “Раҳбарлар фақат давлатга эмас, аввало, инсон ва оилага, уларнинг қонуний манфаатларини таъминлашга хизмат қилиши керак”.

Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 40-моддасида “Ҳар ким бевосита ўзи ва бошқалар билан биргаликда давлат органларига ҳамда ташкилотларига, фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларига, мансабдор шахсларга ёки халқ вакилларига аризалар, таклифлар ва шикоятлар билан мурожаат қилиш ҳуқуқига эга. Аризалар, таклифлар ва шикоятлар қонунда белгиланган тартибда ва муддатларда кўриб чиқилиши шарт” – деб кўрсатилган.

Ўзбекистон Республикасининг Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексининг 43-44-моддалари, Жиноят кодексининг 144-маддаси ва «Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикаси Қонунида фуқаро мурожаатларини кўриб чиқишнинг кафолатлари белгилаб берилган.

Фуқароларнинг ҳар бир мурожаати тегишли ташкилотлар томонидан кўриб чиқилиши шарт. Мурожаатлар билан танишиш асоссиз рад этилса жавобгарликка сабаб бўлади.

Қонунчиликка кўра, жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатларини қабул қилиш ва кўриб чиқишни қонунга хилоф равишда рад этиш, уларни кўриб чиқиш муддатларини узрли сабабларсиз бузиш, ёзма ёхуд электрон шаклда жавоб юбормаслик, жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисидаги қонун ҳужжатларига зид қарор қабул қилиш, жисмоний ва юридик шахсларнинг бузилган ҳуқуқлари тикланишини, мурожаат муносабати билан қабул қилинган қарорнинг бажарилишини таъминламаганлик ёки мурожаат муносабати билан маълум бўлиб қолган жисмоний шахсларнинг шахсий ҳаёти тўғрисидаги ёхуд юридик шахсларнинг фаолияти тўғрисидаги маълумотларни уларнинг розилигисиз ошкор этиш, худди шунингдек жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисидаги қонун ҳужжатларини бошқача тарзда бузиш жисмоний ва юридик шахсларнинг ҳуқуқларига, эркинликларига ёки қонун билан қўриқланадиган манфаатларига ёхуд жамият ва давлат манфаатларига жиддий зиён етказилишига сабаб бўлса,

базавий ҳисоблаш миқдорининг йигирма беш бараваригача миқдорда жарима ёки уч юз соатгача мажбурий жамоат ишлари ёхуд икки йилгача ахлоқ тузатиш ишлари билан жазоланади.

Жисмоний шахсни, унинг вакилини, уларнинг оила аъзоларини, юридик шахсни, унинг вакилини ва юридик шахс вакилининг оила аъзоларини улар давлат органига, давлат муассасасига ёки фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларига мурожаат қилганлиги муносабати билан ёхуд билдирилган фикри ва мурожаатидаги танқид учун, худди шунингдек бошқача шаклда танқид қилганлиги учун мансабдор шахс томонидан таъқиб этиш,

базавий ҳисоблаш миқдорининг йигирма беш бараваридан эллик бараваригача миқдорда жарима ёки уч юз соатдан уч юз олтмиш соатгача мажбурий жамоат ишлари ёки икки йилдан уч йилгача ахлоқ тузатиш ишлари ёхуд бир йилдан уч йилгача озодликни чеклаш ёки уч йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланади.

Шунингдек, фуқарога унинг ҳуқуқ ва манфаатларига дахлдор бўлган ҳужжатлар, қарорлар ва бошқа материаллар билан танишиб чиқишни асоссиз равишда рад этиш жавобгарлик келтириб чиқаради.

Ушбу қилмиш мансабдор шахсларга 340 минг сўмдан 680 минг сўмгача миқдорда жарима солишга сабаб бўлади.

Шу ўринда ҳақли савол туғилади: фуқароларнинг давлат идораларга бўлган ишончини таъминлаш учун нималар қилиш зарур?

Бунинг учун Президентимиз Шавкат Мирзиёев таъбири билан айтганда, давлат органларининг кундалик фаолиятида инсон ҳуқуқ ва эркинликлари устуворлигига оид конституциявий тамойил сўзсиз таъминланиши керак.

Бинобарин, инсон, унинг қадри, ҳуқуқлари ва эркинликлари – олий қадрият.  Бу тамойил ҳар бир корхона, ташкилот, муассаса ўз фаолиятини инсон ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини таъминлашга йўналтириши зарурлигини англатади.

 Гульмира АРЗИЕВА,

Нукус туманлараро иқтисодий судининг судьяси

“ЎЗБЕКИСТОН – 2030” СТРАТЕГИЯСИ ВА ОДИЛ СУДЛОВ ИСТИҚБОЛЛАРИ

Аввало шуни алоҳида таъкидлаш жоизки, янги Ўзбекистон тараққиёт стратегиясини амалга ошириш доирасида мамлакатимизда адолат ҳамда қонун устуворлиги тамойилларини тараққиётнинг энг асосий ва зарур шартига айлантиришга ҳисса қўшувчи муҳим янгиланиш ва ўзгаришлар амалга оширилди. Бу борада биргина 2017–2023 йилларда 60 дан ортиқ қонун, фармон ва қарорлар қабул қилингани ҳам бу фикрни яққол тасдиқлайди.

Хусусан, Президентимизнинг 2023 йил 16 январдаги “Одил судловга эришиш имкониятларини янада кенгайтириш ва судлар фаолияти самарадорлигини оширишга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги Фармонига асосан 2023 – 2026 йилларга мўлжалланган суд тизимини сифат жиҳатидан янги босқичга олиб чиқишнинг қисқа муддатли стратегияси ва ушбу Стратегияни амалга ошириш бўйича ҳаракатлар дастури қабул қилинди.

Эътиборли жиҳати шундаки, инсон қадрини улуғлашга қаратилган қонун ҳужжатларини такомиллаштириш, одил судлов сифатини тубдан ошириш, суд ҳокимияти мустақиллиги кафолатларини янада кучайтириш, судьялар ҳамжамиятини шакллантириш, судьяларни танлаш, лавозимга тайинлаш, ўқитиш ва уларнинг малакасини ошириш тизимини такомиллаштириш, суд ҳужжатлари ижросини таъминлаш, судларда коррупцияга қарши курашиш каби муҳим масалалар Стратегиянинг асосий йўналишлари этиб белгиланди.

Ушбу ҳужжатларда суд-ҳуқуқ тизимини ислоҳ қилиш орқали фуқароларнинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатларига тажовуз қилиш ҳолатлари юзасидан зудлик билан зарур чоралар кўришга алоҳида эътибор қаратилган. Бунда жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатларини ўз вақтида ҳал этиш, мурожаатларни кўриб чиқишда сансалорлик ва бефарқ муносабатда бўлиш ҳолатларига йўл қўйганлик учун жавобгарликни кучайтириш, бузилган ҳуқуқларни тиклаш, фуқароларнинг ҳуқуқ ва қонуний манфаатларига сўзсиз риоя этилишини таъминлашга оид тадбирлар назарда тутилди.

Янгиланган конституциявий-ҳуқуқий шароитлар мамлакатимиз тараққиётининг асосий йўналишларини такомиллаштириш ва амалга оширилаётган кенг кўламли ислоҳотларни янги босқичга олиб чиқишни тақозо этди. Шу муносабат билан халқимизнинг эркин ва фаровон, қудратли Янги Ўзбекистонни барпо этиш бўйича хоҳиш­иродасини рўёбга чиқариш, ҳар бир фуқарога ўз салоҳиятини ривожлантириш учун барча имкониятларни яратиш, адолат, қонун устуворлиги, хавфсизлик ва барқарорликни кафолатли таъминлаш мақсадида Президентимизнинг 2023 йил 11 сентябрдаги Фармони билан “Ўзбекистон – 2030” стратегияси тасдиқланди.

Айтиш керакки, халқ хизматидаги адолатли ва замонавий давлатни барпо этиш “Ўзбекистон – 2030” стратегиясининг асосий ғоялардан бири этиб белгилангани муҳим аҳамиятга эга. Айниқса кенг жамоатчилик муҳокамаси асосида 2024 йил 21 февралда қабул қилинган Президентимизнинг “Ўзбекистон – 2030” стратегиясини “Ёшлар ва бизнесни қўллаб-қувватлаш йили”да амалга оширишга оид давлат дастури тўғрисида”ги Фармонида жамиятнинг барча қатламлари манфаатларини инобатга олган, юртимиз ҳаётида амалга ошириладиган муҳим ислоҳотлар ва асосий тадбирлар назарда тутилди.

Давлат дастури 5 та йўналиш ва 100 та мақсаддан иборат. Унда Конституция ва қонунларнинг устуворлигини таъминлаш, инсон ҳуқуқ ва эркинликларининг ишончли ҳимоя қилинишини таъминлашни суд-ҳуқуқ ислоҳотларининг бош мезонига айлантириш, давлат органлари ва мансабдор шахсларнинг фаолияти устидан самарали суд назоратини ўрнатиш, суд ҳокимиятининг мустақиллигини кучайтириш ва унинг фаолиятида очиқликни таъминлаш орқали одил судловга эришиш даражасини ошириш борасидаги қатор устувор вазифалар ҳам қамраб олинган.

Жумладан, фуқароларга қулайлик яратиш мақсадида суд харажатлари тўловларини амалга ошириш тизимини рақамлаштиришни янада кенгайтириш орқали суд харажати тўловларини суд биноларида онлайн тарзда амалга ошириш имкониятини яратиш белгиланди. Бу судга мурожаат қилувчилар учун ортиқча оворагарчилик­ларнинг олдини олиш, суд харажатлари тўловини суд биносининг ўзида қулай усулда амалга ошириш имконини беради.

Шунингдек, маъмурий органлар билан муносабатларда қонун устуворлигини таъминлаш, фуқаролар ёки тадбиркорларнинг ҳуқуқлари ҳимоя этилишини кафолатлаш мақсадида маъмурий суд ишларини юритишда процессуал мажбурлов чоралари доирасини белгилаш кўзда тутилди.

Суд мажлисида ишда иштирок этувчи шахслар, хусусан, жавобгар мансабдор шахсларнинг шахсан иштирок этишини таъминлаш, шубҳасиз, ишни мазмунан кўриш учун аҳамиятга эга бўлган ҳолатларни тўлиқ аниқлаш, маъмурий суд ишларини юритиш принциплари ижросини мустаҳкамлаш, фуқароларнинг бузилган ҳуқуқ ва эркинликларини тиклашда муҳим аҳамият касб этади. Чунки амалиётда суд мажлисида жавобгар мансабдор шахсларнинг иштирок этмагани иш бўйича ҳақиқий ҳолатларни аниқлаштириш, далилларга тўлиқ баҳо бериш имкониятини чеклаб, фуқароларнинг бузилган ҳуқуқларини тиклашга салбий таъсир кўрсатмоқда.

Шу муносабат билан ушбу масалани маъмурий суд ишларини юритиш тўғрисидаги қонунчиликни такомиллаштириш концепцияси доирасида такомиллаштирилиши мақсадга мувофиқдир.

Давлат дастурида назарда тутилган муҳим тадбирлардан яна бири бу ҳуқуқни қўллаш амалиётини танқидий жиҳатдан таҳлил қилиш, кенг жамоатчилик муҳокамасининг натижалари ва илғор хорижий тажрибани ўрганиш асосида айрим тоифадаги иқтисодий ишларни кўриш ваколатини тегишлилиги бўйича маъмурий органларга ўтказишдир.

Бу ўринда таъкидлаш лозимки, айрим тоифадаги маъмурий-ҳуқуқий муносабатлардан келиб чиқадиган иқтисодий, масалан, ҳуқуқий таъсир чораларини қўллаш тўғрисидаги ишларни кўриш ваколатини тегишлилиги бўйича маъмурий органларга ўтказиш тадбиркорлик субъектларининг ортиқча вақт ва харажат сарфлаши олдини олиб, ушбу тоифадаги ишларни ҳал этишнинг халқаро тажрибада ўзини оқлаган механизмларини жорий этишга хизмат қилади. Қолаверса, мавжуд барча ҳуқуқий ҳимоя механизмларидан самарали фойдаланиш, тадбиркорларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилиш тизимини янада мустаҳкамлашга имконият яратади.

Тизимда амалга оширилаётган изчил тадбирлар фуқаролар ва тадбиркорлик субъектларига ўз ҳуқуқлари ва манфаатларини ҳимоя қилиш учун судга мурожаат қилишни эркинлаштириш, умуман, одил судловга эришиш даражасини ошириш ҳамда судлар фаолиятида очиқлик ва шаффофликни таъминлаш имконини бериб, судлар мустақиллигини таъминлашга хизмат қилади.

Янада муҳими, айни тадбирларнинг амалга оширилиши фуқаролар ва тадбиркорлик субъектларига ўз ҳуқуқлари ва манфаатларини ҳимоя қилиш мақсадида судга мурожаат қилиш учун қулайликлар яратиш, одил судловга эришиш даражасини янада ошириш, мамлакатимизнинг халқаро рейтингларда ўрни юксалишида муҳим аҳамият касб этади.

Шербек НАЗАРОВ,

Олий суднинг Одил судлов соҳасидаги қонунчиликни

таҳлил қилиш департаменти бошлиғи ўринбосари

ОДАМ САВДОСИ – ДАВР МУАММОСИ

Ҳозирги вақтда одам савдоси ўта мураккаб ва ижтимоий хавфли ҳодиса тусини олган бўлиб, у томонидан етказилаётган зарарни амалда ҳисобга олиш имконияти йўқдир. Бу эса турли хил жиноятларни содир этилишига туртки бўлиб, жамиятни моддий техник, интеллектуал салоҳиятини пасайтиради, унинг генофондини бузади. Одамлар савдоси – бугунги кунда энг катта муаммолардан бири. Унинг бозори гиёҳвандлик восталари ва қурол-яроғ савдосидан кейин учинчи ўринни эгаллайди. 

2003 йилда Ўзбекистон БМТнинг 1949 йил 2 декабрдаги “Одамлар савдоси ва фохишабозликни учинчи шахслар томонидан ишлатилишига қарши кураш тўғрисида”ги Конвенцияга қўшилди, 2008 йилда эса одамлар, айниқса аёллар ва болалар савдосини олдини олиш ва бу қилмиш учун жазолаш тўғрисидаги, БМТнинг трансмиллий уюшган жиноятчиликка қарши кураш тўғрисидаги Конвенциясини тўлдирувчи Протоколни ратификация қилган ва шу билан одамлар савдосини аҳолига маълумот бериш, қурбонларни ҳимоя қилиш ва ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар фаолияти самарадорлигини оширишга қаратилган дастурларни қўллаб қувватлаш ва ўтказиш орқали олдини олиш ва барҳам бериш мажбуриятини ўз зиммасига олди.

Уюшган жиноятчилик, хусусан халқаро терроризм, наркобизнес, қурол-аслаҳаларни ноқонуний сотиш билан боғлиқ ўта оғир жиноятлар қаторида одам савдосининг ҳар қандай кўринишларига қарши кураш муаммоси нафақат халқаро ҳуқуқ, миллий ҳуқуқ тизими учун ҳам долзарб аҳамият касб этмоқда.

Ушбу муаммо умумжаҳон миқёсда эътироф этилиб, кўпгина олимлар ва тадқиқотчилар томонидан чуқур ўрганилаётганлигига қарамасдан, бу борада ҳозирга қадар етарлича умумлашган маълумотлар тақдим этилмаган. 2000 йилдаги Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг “БМТнинг трансмиллий уюшган жиноятчиликка қарши конвенциясига одам савдоси ва айниқса, аёллар ва болалар савдосининг олдини олиш ва тақиқлаш ҳамда бундай хатти-ҳаракатларга нисбатан жазо қўллаш тўғрисидаги қўшимча Баённома”да “одамлар савдоси” тушунчаси ўзининг расмий изоҳига эга бўлди.

Баённомага биноан, “одамлар савдоси” эксплутация қилиш мақсадида одамларни куч ишлатиш ёки куч ишлатиш билан қўрқитиб ёхуд бошқача мажбурлаш чораларини қўллаб ёхуд ўғирлаб ёки фирибгарлик йўли билан ёхуд алдаш ёки давлат ваколатларини, тутган мавқеини суиистеъмол қилган ҳолда ёки бир шахснинг назоратидаги бошқа бир шахсни сотиб олиш йўли билан уларни ёллаш, ўтказиш, ташиш, сақлаш ёки уларни олиш ҳисобланди.

Одам савдоси жиноий фаолиятнинг ўта хавфли ва таҳқирловчи туридир. Таҳқирланиш шунда намоён бўладики, мазкур жиноят қулликка ўхшаш шаклларда содир қилинади. Бундан ташқари, инсонни эксплуатация қилиш, инсонни “товар” сифатида сотиш, инсон омиллларидан фойдаланиш йўли билан даромад орттириш билан боғлиқлиги сабабли таҳқирловчи мазмун-моҳият касб этади.

Мамлакатимиз ҳаётининг барча соҳаларида ҳуқуқий ислоҳотлар амалга оширилмоқда. Юртимизда амалга оширилаётган ушбу ислоҳотлар натижасида, бугунги кунда долзарб масалалардан бири бўлган одам савдосининг олдини олиш ва унга қарши курашиш борасида муайян ишлар олиб борилмоқда. Аввало, бу даврда одам савдоси жиноятларига барҳам беришнинг ҳуқуқий норматив базаси шакллантирилгани эътиборга лойиқдир. 1994 йил 22 сентябрда қабул қилинган Жиноят Кодексида илк бор одам савдосига қарши курашиш мақсадида бундай ҳаракатлар учун жиноий жавобгарлик белгиланди. Шу билан бирга одам савдоси трансмиллий, яъни ҳудуд ва чегара танламайдиган жиноят эканлиги ҳисобга олиниб, Ўзбекистон Республикаси томонидан бундай салбий ҳолатларга қарши курашиш борасида халқаро ҳамкорликка алоҳида эътибор қаратилмоқда.

2008 йилнинг 17 апрелида «Одам савдосига қарши курашиш тўғрисида»ги Қонуннинг қабул қилиниши бу жиноятнинг олдини олиш ва унга қарши курашишнинг ҳуқуқий асосларини яратиш билан бирга, одам савдосидан жабрланганларга ҳар томонлама ёрдам кўрсатишнинг чораларини ўз ичига олди.

Қонунда бевосита одам савдоси жинояти тушунчаси, одам савдосига қарши курашишни ташкил этиш, одам савдосига қарши курашиш бўйича фаолиятни амалга оширувчи давлат органлари фаолияти, айниқса одам савдосидан жабрланганларни ҳимоя қилиш ва уларга ёрдам кўрсатиш масалалари алоҳида эътиборга олинган. Қонунда мазкур жиноятдан жабрланганларни ижтимоий реабилитация қилиш, уларни нормал турмуш тарзига қайтариш, мазкур шахсларга юридик ёрдам кўрсатиш, уларни психологик, тиббий, касбий реабилитация қилиш, ишга жойлаштириш, вақтинчалик турар жой бериш масалалари алоҳида назарда тутилган. Қонуннинг 14-моддаси одам савдосига қарши курашиш соҳасида ҳалқаро ҳамкорликнинг ҳуқуқий асосини яратади.

Шуни эътиборга олиш лозимки, ўрганиб чиқилган жиноий ишлар таҳлилига кўра, аксарият ҳолатларда жабрланувчилар ушбу жиноятга алдов йўли билан жалб қилинганлар. Яъни одам савдосини амалга оширувчи шахслар томонидан алдов усули кенг қўлланилган.

Ҳозирги кунда Ўзбекистон Республикасида одам савдосига қарши кураш борасида одам савдоси жиноятига қарши курашишнинг ҳуқуқий асосини такомиллаштириш; одам савдосига қарши курашда ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар фаолияти; унга қарши курашда халқаро ҳамкорлик; профилактик характердаги чора-тадбирларни амалга ошириш борасида кенг кўламли ишлар амалга оширилмоқда.

Одам савдосига қарши курашиш қонунийлик, одам савдоси билан шуғулланувчи шахслар жавобгарлигининг муқаррарлиги, одам савдосидан жабрланганларнинг камситилишига йўл қўймаслик, ижтимоий ҳамкорлик, ижтимоий ҳимоялаш каби принципларга асосланади.

Таҳлилларга кўра, одам савдоси билан боғлиқ жиноятлар сони республикамизда йилдан йилга ошиб бормоқда.

Одам савдоси муаммосига қарши курашишда аҳолининг бу борадаги билимларини ошириш, оммавий ахборот воситалари орқали унинг қурбонлари билан суҳбатлар уюштириш, одам савдосининг бутун мудҳиш ҳолатларини тасвирлаб бериш ҳам самарали воситалардир. Бутун аҳоли, айниқса, ёшлар ушбу жиноий қилмишнинг қурбонига айланиб қолмасликлари учун эҳтиёт бўлишлари, хорижий мамлакатлардан таклиф этилаётган ҳар қандай иш, хизматларни шахсан ўзлари текшириб кўришлари, нотаниш шахсларнинг таклифларига ишонмаслик ҳамда уларга ўз ҳужжатларини бериб қўймаслик лозимлигини билишлари керак.

Хулоса ўрнида таъкидлаш керакки, одам савдоси жинояти аксарият ҳолларда алдов усули билан амалга оширилаяпти. Шу сабабли жиноятларнинг олдини олиш мақсадида меҳнат жамоаларида, маҳаллаларда профилактика мақсадида учрашув ва суҳбатлар ўтказиш, содир этилган жиноятларнинг сабабларини ва уларнинг оқибатлари фуқароларга етказиб турилишини таъминлаш лозим.

Райса БЕКМУРАТОВА,

Жиноят ишлари бўйича Кегейли тумани суди раиси

АСОРАТЛИ БИТИМ ТУШУНЧАСИ ВА УНИ ҲАҚИҚИЙ ЭМАС ДЕБ ТОПИШ МАСАЛАЛАРИ

Битим тузилган пайтда қонунда белгилаб қўйилган талаблар бажарилмаганда ёки битим унинг тарафларининг бирининг хоҳиш-эродасига зид равишда тузилганда ҳақиқий эмас ҳисобланади ва бундай битим унинг иштирокчилари учун ҳеч қандай юридик оқибат тўғдирмайди.

Ҳақиқий эмас битимлар икки тоифага ажратилиб, улардан биринчиси бўйича қонунда белгиланган битим тузишга оид тартиб-қоидалар жиддий равишда бузилган ҳолларда битим ўз-ўзидан ҳақиқий эмас ҳисобланади.  Бундай битимлар суд томонидан ҳақиқий эмас деб топилиши шарт эмас. Зеро, улар тузилган пайтидан бошлаб ҳақиқий эмас ҳисобланади ва фақат унинг ҳақиқий эмаслиги оқибатларини қўллаш масаласини тегишли тартибда ҳал этиш зарур бўлади.

Иккинчи тоифага кирувчи битимлар низоли битим ҳисобланиб, уларнинг ҳақиқий ёки ҳақиқий эмаслиги масаласи суд томонидан аниқланади, битим иштирокчилари эса унинг ҳақиқийлиги юзасидан низолашади. Бундай битимлар фақат суднинг ҳал қилув қарори қонуний кучга киргандан кейингина ҳақиқий эмас ҳисобланади ва бунинг оқибатида тарафлар олдинги ҳолатига қайтарилиши зарур бўлади.

Мана шундай битимларнинг бири бу асоратли битимлар бўлиб, амалдаги Фуқаролик кодексининг 123-моддасига кўра, булар фуқаро оғир ҳолатлар юз бериши туфайли ўзи учун ўта ноқулай шартлар билан тузишга мажбур бўлган, иккинчи тараф эса бундан фойдаланиб қолган битимлардир.

Ушбу моддада келтирилган асоратли битимнинг белгиларини аниқлаш осон кўрингани билан, таъкидлаш жоизки, юридик адабиётларда ва суд амалиётида асоратли битимнинг хусусиятларини очиб берувчи белгиларнинг сонини аниқлашда ва уларни бир хил маънода амалда қўллашда ягона ёндошув мавжуд эмас.

Баъзи олимларнинг фикрича оғир ҳолатларнинг юз бериши сабабли шахс ўзи учун жуда фойдасиз шартларда битим тузиши асоратли битимнинг мажбурий белгисидир. Бундай битимлар, масалан, яшаш учун маблағи қолмаган шахснинг болаларини боқиш учун ўзига тегишли мол-мулкни бозор қийматидан бир неча баравар арзон нархда зудлик билан сотиши тарзида намоён бўлади.

Шунингдек, асоратли битимнинг иккинчи мажбурий шарти тариқасида иккинчи тарафнинг виждонсиз феъл-атвори келтириб ўтилади. Бунда иккинчи шахс вазият оғирлигини билган ҳолда битимни атайлаб биринчи тараф учун жуда бефойда, оғир шартлар асосида тузади.

Яна бир гуруҳ олимларнинг фикрича, асоратли битимларнинг қуйидаги белгиларини ажратиш мумкин:

1) шахс бундай битимни ўз хоҳиши (эрки) билан тузади;

2) шахс битимни ўзи учун ўта ноқўлай шартлар билан тузаётганлигини билади (яъни бунда янглишиш ҳам, алдов ҳам йўқ), лекин уни тузишга мажбур бўлади;

3) шахс бу битимни нафақат ноқўлай шартларда (бундай ҳолат алдаш, янглишиш, қўрқитиш таъсирида тузилган битимларда ҳам мавжуд), балки «ўта» ноқўлай шартларда тузилади. Масалан, фуқаро ўзининг янги русумдаги автомашинасини эски автомашинага алмашишга мажбур бўлганда, олтин узугини жуда орзон баҳода сотишга мажбур бўлганда;

4) шахс айнан оғир ҳолатлар юз бериши туфайли асоратли битимни тузади. Бу ҳолатлар шу шахснинг ўзига ҳам (масалан, қиммат баҳо дориларни сотиб олиш, оилавий шароити туфайли сафар харажатлари учун пул топиш, юридик шахслар учун – тез орада қарзларни тўлаш зарурати), шунингдек, унинг яқинларига ҳам (турмуш ўртоғининг вафот этганлиги сабабли дафн уни дафн этишга харажатларига муҳтожлик) боғлиқ бўлиши мумкин.

Учинчи бир гуруҳ олимлар асоратли битимнинг қуйидаги белгиларини ажратади:

1) бундай битим ҳолатлар юз бериши (оқими) туфайли тузилади;

2) шахснинг битимни тузишга мажбур қилган вазиятлар ўта оғир ҳолат ҳисобланади;

3) ўта оғир ҳолат юз бериши билан битимнинг тузилиши бир-бирига боғлиқдир, яъни улар ўрталарида сабабли боғланиш мавжуд;

4) жабрланувчи учун ўта ноқўлай билан шартларда битим тузилади;

5) ўзи учун ўта ноқулай шартлар билан битим тузишга мажбур бўлган жабрланувчининг оғир ҳолатидан бошқа тараф фойдаланади.

Асоратли битимлар тушунчаси ва унинг ҳақиқий эмас деб топилиши учун асос бўлувчи шартлар ҳақида Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленуми томонидан судларга раҳбарий кўрсатмалар берилган ва судлар муайян ишларни ҳал қилганда унга амал қилиши мажбурийдир. Жумладан, “Суд амалиётида битимларни тартибга солувчи қонунчилик нормаларини татбиқ қилишда вужудга келадиган айрим масалалар тўғрисида”ги 2006 йил 27 декабрдаги Олий суд Пленумининг 17-сонли қарори 10-бандида қайд этилишича, оғир ҳолатларнинг юз бериши таъсирида тузилган битим деганда, бир тарафнинг ўзи учун ўта ноқулай шартлар асосида битим тузаётганлигини англаши (бу ерда янглишиш ҳам, алдаш ҳам бўлмайди), лекин уни тузишга мажбур бўлиши тушунилади. Шунингдек, ушбу Қарорда қуйидаги икки шартнинг мавжуд бўлиши битимни оғир ҳолатлар юз бериши таъсирида тузилганлиги учун ҳақиқий эмас деб топишга асос бўлиши ҳақида судларга раҳбарий кўрсатма берилган:

1) оғир ҳолатлар юз бериши туфайли бир тарафнинг ўзи учун ўта ноқулай шартлар билан битим тузишга мажбур бўлиши;

2) иккинчи тарафнинг бундай ҳолатдан фойдаланиб, битим тузишга қаратилган ҳаракатининг мавжудлиги.

Лекин суд амалиёти таҳлили шуни кўрсатадики, фуқаролар асоратли битим тўғрисида юридик маънода тушунчага эга бўлмаганлиги, уни алдаш, зўрлик, қўрқитиш каби шахснинг хоҳиш-иродасига қарши равишда тузилган бошқа битимлардан фарқлай олмаслиги сабабли даъвонинг асосини нотўғри кўрсатганлиги, оқибатида бундай даъвоси рад қилинганлиги ҳолатлари кўплаб учрайди. Бундан ташқари, битимнинг асоратли эканлигини исботлаш даъвогарнинг зиммасида бўлганлиги сабабли, ушбу вазифа унинг учун катта қийинчиликлар билан боғлиқ. Зеро, аксарият ҳолларда битимнинг иккинчи тарафининг (жавобгарнинг) ҳаракатларини қонун нуқтаи назаридан тўғри талқин қилиш, яъни унинг даъвогарнинг оғир ҳолатлар юз бериши туфайли ўта ноқўлай шартлар билан битим тузишга мажбур бўлганлигидан хабардор эканлигини исботлаш учун мақбул далилларни тақдим этиш осон иш эмас.

Шу билан бирга, одил судловни амалга оширувчи судлар ҳам ушбу масалада далилларга ҳар тарафлама тўлиқ ва холисона баҳо бериши лозим бўлади. Чунки, бундай битим ҳақиқий эмас деб топилганда бир томонда битим тузишга мажбур бўлган шахс турса, иккинчи томонда биринчи шахснинг ҳолатини билиб ёки билмасдан фойдаланиб қолган шахс туради.

Фикримизни, қуйидаги суд амалиётидаги мисол билан давом эттирамиз. Даъвогар Т.Шойдоева (тарафларнинг исми ва фамилияси ўзгартилган) жавобгар А.Шойдоев билан қонуний никоҳдан ўтиб оила қурган, уч нафар фарзандли бўлган.

2021 йил 20 октябрда А.Шойдоев никоҳ даврида орттирилган мулки ҳисобланган автомашинани нотариал тасдиқланган ҳадя шартномасига асосан онаси К.Агаевага ҳадя қилган ва бунга турмуш ўртоғи Т.Шойдоеванинг розилик аризаси олинган. Шунингдек, эртаси куни 2021 йил 21 октябрда даъвогар Т.Шойдоева ўзининг номидаги ҳовли уйни нотариал тасдиқланган ҳадя шартномасига асосан қайнонаси К.Агаевага ҳадя қилган.

Даъвогар Т.Шойдоева судга даъво ариза билан мурожаат қилиб, эридан қўрқиши ва унинг айтганларини қилиши сабабли уйни ва автомашинани қайнонасининг номига ҳадя қилишга мажбур бўлганлигини, эри ўзини уйига қайтариб олиб келганида мақсади фақат уй-жой ва автомашинани расмийлаштириш бўлганлигини, ундан алданганлигини билдириб, уй-жой ва автомашинанинг ҳадя шартномаларини асоратли битим деб топиб, уларни ҳақиқий эмас деб топишни сўраган.

Биринчи инстанция суди ишни кўриб чиқиб, даъвогар мазкур битимларни тузган пайтда қўрқитиш ёки алдаш таъсирида бўлганмаган деб ҳисоблаган ва ҳадя шартномаларини асоратли битим деб топишга ҳеч қандай асос йўқлиги ҳақидаги хулосага келган.

Лекин апелляция инстанцияси суди биринчи инстанция судининг ушбу хулосаси билан келишмаган ва мазкур ҳолатга бошқача ҳуқуқий баҳо бериб, даъвогарнинг даъво талабларини қаноатлантириш ва ҳадя шартномаларини ҳақиқий эмас деб топиш ҳақида янги ҳал қилув қарорини қабул қилган.

Бунда апелляция инстанцияси даъвогар Т.Шойдоева билан жавобгар К.Агаева ўрталарида уй-жой ҳадя шартномаси тузилган пайтда ҳамда Т.Шойдоева эр-хотиннинг умумий мулки бўлган автомашинани К.Агаевага ҳадя этилишига розилик аризасини берган пайтда оғир ҳолатлар юз бериши туфайли (турмуш ўртоғи хиёнатда айблашида натижасида келиб чиққан оилавий мажоралар, эрининг шартларини бажармаса уч нафар вояга етмаган фарзандлари билан бирга никоҳдан ажралиш хавфи) ўзи учун ўта ноқулай шартлар билан битим тузишга мажбур бўлган, жавобгар тараф эса бундан фойдаланиб, бундай битимларни тузишга ҳаракат қилган, деб топган.

Олий суд кассация инстанцияси ҳам ушбу хулосалар билан келишган ҳолда тарафлар ўрталарида асоратли битим тузилган деб ҳисоблаб, апелляция инстанцияси судининг ажримини ўзгаришсиз қолдирган.

Хулоса ўрнида шуни айтиш мумкинки, асоратли битимларнинг белгиларини аниқлаш ва уларни қонун нормаларида аниқ ифода этиш, бундай битимлар билан боғлиқ низоларни тўғри ҳал этишда муҳим аҳамиятга эгадир.

Камал  ТАРИХОВ, 

Қорақалпоғистон Республикаси суди раиси,

Қорақалпоқ давлат университети эркин тадқиқотчиси

Facebook ижтимоий тармоғида эълон қилинган Р. Батировга оид жиноят ишига доир билдириш юзасидан 

Жиноят ишлари бўйича Беруний туман судининг 2022 йил 22 сентябрдаги ҳукмига кўра судланувчи Р. Батиров Жиноят кодексининг 119-моддасининг 4-қисми билан айбли, деб топилган. Унга нисбатан шу модда билан мазкур Кодекснинг 57-моддаси қўлланилиб, 13 (ўн уч) йил муддатга озодликдан маҳрум қилиш жазоси тайинланган.

Қорақалпоғистон Республикаси суди жиноят ишлари бўйича судлов ҳайъати апелляция инстанциясининг 2022 йил 7 декабрдаги ажримига кўра суд ҳукми ўзгаришсиз қолдирилган.

Олий суди жиноят ишлари бўйича судлов ҳайъати кассация инстанциясининг 2023 йил 14 апрелдаги ажримига кўра суд қарорлари ўзгаришсиз қолдирилган.

Билдиришдаги эътирозлар юзасидан: Соғлиқни сақлаш вазирлиги суд-тиббий экспертизаси илмий-амалий маркази Қорақалпоғистон Республикаси филиали 2022 йил 18 февралдаги Р.Батировга оид комиссион тартибда суд-тиббий экспертизаси хулосасини судга тақдим қилган.

Хулосада Р. Батировнинг кардиолог назоратида бўлиши ва даволанишини давом эттириши тавсия этилиши, 6 ойдан кейин қайта комиссиявий суд экспертизасидан ўтказиш лозимлиги кўрсатилган.

Шунга асосан жиноят ишлари бўйича Беруний туман судининг 2022 йил 25 февралдаги ажрими билан судланувчи Р. Батировга оид жиноят иши у соғайгунига қадар иш юритишдан тўхтатилган.

Соғлиқни сақлаш вазирлиги суд-тиббий экспертизаси илмий-амалий маркази Қорақалпоқистон Республикаси филиалининг 2022 йил 15 сентябрдаги хулосасида судланувчи Р. Батиров кардиолог врач иштирокида судда иштирок этиши мумкинлиги кўрсатилган.

Шундан сўнг суд мажлиси 2022 йил 22 сентябрь куни судланувчи Р. Батировнинг уйида ёпиқ суд мажлисида, барча суд иштирокчилари ва кардиолог врач О. Ходжаев иштирокида давом эттирилган. Судланувчининг охирги сўзини эшитиб, судлов ҳайъати маслаҳатхонада қолиб, шу куни жиноят ишлари бўйича Тўрткул туман суди биносида суд ҳукми эълон қилинган.

Барча суд мажлисларида судланувчи Р. Батировнинг ўғли Х. Ботиров ҳимоячи сифатида иштирок этган ва бу суд мажлиси баённомасида тўлиқ акс эттирилган.

Бундан ташқари, Х. Ботиров отаси судланувчи Р. Батировнинг ҳимоячиси сифатида жиноят ишини Қорақалпоғистон Республкаси суди томонидан апелляция тартибида кўришда ва Олий суд томонидан кассация тартибда кўришда ҳимоячи сифатида иштирок этиб келган, унинг ҳимоячи сифатида иштирок этиш ҳуқуқи поймол этилмаганлиги маълум қилинади.

Фуқаро К. Кармысовнинг ижтимоий тармоқларнинг бирида эълон қилинган мурожаати юзасидан 

Фуқаро К. Кармысовнинг ижтимоий тармоқлардаги мурожаатларига муқаддам бир неча бор тушунтиришлар берилган.

Жавобгар К. Кармысовнинг фуқаролик ишлари бўйича Нукус туманлараро судининг 2022 йил 5 октябрдаги ҳал қилув қарорининг ижросини кечиктириш ҳақидаги аризаси шу суднинг 2024 йил 5 январдаги ажрими билан қаноатлантирилмасдан қолдирилган.

Шунингдек, фуқаро К. Кармысовнинг Президентга веб-сайт орқали орқали 2023 йил 29 декабрда йўллаган айнан шу мазмундаги 178431-5/23-сонли мурожаати юзасидан тўлиқ тушунтириш берилган. Фуқаро К. Кармысов ушбу масала юзасидан тўлиқ тушунчага эга бўлганлиги ҳақида ёзма тилхат берганлиги маълум қилинади.

Telegram мессенжерида эълон қилинган билдириш юзасидан

Билдириш муаллифини қизиқтираётган саволга қисқа ва лўнда жавоб: Р. Розумбетова ва А. Маткаримовани Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги Кодекснинг 40-моддаси билан маъмурий жавобгарликка тортиш тўғрисидаги маъмурий иш 2024 йил 02 февраль куни Е-ХSUD базаси орқали судга келиб тушган.

Жиноят ишлари бўйича Тўрткўл туман суди томонидан мазкур ишни мазмунан кўриш 2024 йил 5 февраль кунига тайинланганлиги маълум қилинади.