Әдил судлаўды әмелге асырыў жолында
Өзбекстан Республикасы Президентиниӊ 2022-жыл 29-январь күни ПҚ-107-санлы “Мәмлекетлик уйымлар менен мүнәсибетлерде пуқаралар ҳәм исбилерменлик субъектлери ҳуқықларыныӊ нәтийжели қорғалыўын тәмийинлеў ҳәмде халықтын судқа болған исенимин жәнеде асырыў ис-иләжлери ҳаққында” ғы Қарары қабыл етилди.
Бул Қарарда пуқаралар ҳәм исбилерменлик субъектлериниӊ мәмлекетлик уйымлар менен мүнәсибетинде нызам үстинлигин тәмийинлеў менен бир қатарда олардыӊ хуқықлары ҳәм нызамлы мәплерин нәтийжели қорғаў ҳәкимшилик судлардыӊ биринши орындағы ўазыйпасы екенлиги белгилеп өтилди.
Сондай-ақ, Қарар менен ҳәкимшилик суд ислерин жүритиўде “судлардыӊ актив қатнасыўы” принципи тийкарында әмелге асырылыўы, бунда ҳәкимшилик судларға истиӊ ҳақыйқый жағдайларын анықлаў ушын өз басламасы менен дәлийиллерди жыйнаў мәжбүриятын жүклеў, ҳуқықы бузылған пуқара ямаса исбилерменлик субъектине болса дәлийиллерди жыйнаўда тек ғана өз имкәнияты шеӊберинде исте қатнасыўға қолайлылықлар жаратып бериў;
-ҳуқықы бузылған пуқара ямаса исбилерменлик субъектине ғалабалық-ҳуқықый мүнәсибетлерден келип шығатуғын даўа менен бирге оған себепли байланыста болған зыянларды өндириў талабында ҳәкимшилик судларға билдириў ҳуқықын усыныў ҳәм бундай талапларды көрип шығыўды ҳәкимшилик судлардыӊ ўәкиллигине өткериў;
-ҳәкимшилик судлардыӊ ғалабалық-ҳуқықый мүнәсибетлерден келип шығатуғын ислер бойынша шешиўши қарарлары мәмлекетлик органлар ямаса мекемелер тәрепинен орынланбаған жағдайларда, олардыӊ лаўазымлы шахсларына қарата суд жәриймаларын қоллаў;
-ғалабалық-ҳуқықый мүнәсибетлерден келип шығатуғын ислер бойынша тәреплер ортасында жарасыўға ерисиў механизмлерин жаратыў белгилеп берилди.
Жоқарыдағы талаплардан келип шығып,
-тәреплерге, нызам ҳүжжетлеринде белгиленген жағдайларда, ғалабалық-ҳуқықый мүнәсибетлерден келип шығатуғын ислер бойынша шешиўши қарары нызамлы күшине кирген күннен баслап бир ай даўамында орынлаў ҳәм бул ҳаққында ҳәкимшилик судқа хабар бериў;
-мәмлекетлик уйымлар ямаса мекемелери ғалабалық-ҳуқықый мүнәсибетлерден келип шығатуғын ис бойынша суд ҳүжжети орынланбағанлығы ушын мәмлекетлик уйымлары ямаса мекемелердиӊ лаўазымлы шахсларына қарата суд жәриймасын қоллаў;
-мәмлекетлик уйымлары ямаса мекемелери тәрепинен ғалабалық-ҳуқықый мүнәсибетлерден келип шығатуғын ис бойынша шешиўши қарарыныӊ тәкирар орынланбағанлығы ушын мәмлекетлик уйымлары ямаса мекемелердиӊ лаўазымлы шахсларына қарата дәслеп қолланылған суд жәриймасын асырылған муғдарда қоллаў тәртиби нәзерде тутылмақта.
Сондай-ақ, судлар тәрепинен даўа арза, арза ҳәм шағымларды судқа тийисли болмағанлығы себепли қабыл етиўден бас тартыў ямаса ис бойынша ис жүритиўден тамамлаўға жол қоймаў, бул жағдайларда даўа арза, арза, шағым ямаса исти оны көрип шығыўға ўәкиллиги болған судқа өткериў;
-ҳәкимшилик судтыӊ нызамлы күшине кирген шешиўши қарарында анықланған жағдайлар басқа исти көрип атырған пуқаралық ислери бойынша суд ушын мәжбүрий есапланыўын белгилеў;
-бир суд иши шеӊберинде айырымлары ҳәкимшилик судқа, басқалары болса пуқаралық ислери бойынша судқа тийисли болған бир неше талапты бирлестириўге жол қоймаўды нәзерде тутыўшы нормаларды Ҳәкимшилик суд ислерин жүритиў ҳаққындағы Кодекске өзгерис киргизиў белгиленбекте.
Бул өзгерислер суд системасын демократластырыў, судлар искерлигинниӊ ашықлығын тәмийинлеў, халық пенен бирге сәўбетлесиўлерди кеӊейттириў ҳәм әдил судлаўды әмелге асырыўда жәмийетшилик ролин күшейтириўге жәрдем береди.
Бекбаўлы Досымбетов,
Нөкис районлар аралық ҳәкимшилик суды баслығы